Viêm họng cấp tính: Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Video cảnh báo viêm họng cấp ở trẻ mùa đông

Viêm họng là một bệnh lý rất phổ biến, thường là do nhiễm vi rút hoặc nhiễm trùng do vi khuẩn. Trong phần lớn các trường hợp, tình trạng bệnh sẽ hết trong vòng một tuần, mặc dù có thể kéo dài hơn. Điều trị thường sẽ tập trung vào việc kiểm soát các triệu chứng. Tuy nhiên, thuốc kháng sinh có thể được kê đơn để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn. Nói chung, đây là một tình trạng ít nghiêm trọng, mặc dù trong một số trường hợp, nó có thể gây ra các triệu chứng khó chịu hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. 

Trong một số ít trường hợp, đau họng có thể tái đi tái lại, trở thành tình trạng được gọi là viêm họng mạn tính. Dạng mạn tính của tình trạng này có nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nhiễm trùng dai dẳng và trào ngược axit dạ dày. Nếu tình trạng viêm họng kéo dài hàng tuần thì rất có thể là mạn tính chứ không phải là viêm họng cấp tính. Hút thuốc kể cả thuốc lá điện tử và tiếp xúc với các dạng khói khác, chẳng hạn như khói công nghiệp hoặc khói thuốc lá, đều có thể gây ra đau họng mạn tính. 

Các triệu chứng của viêm họng cấp tính

Nhiều triệu chứng liên quan đến viêm họng, trong đó một số triệu chứng phổ biến nhất bao gồm: 

• Đau họng
• Đau hoặc khó khăn khi nuốt hoặc nói
• Sưng, đau các tuyến ở cổ hoặc họng
• Cổ họng đỏ và amidan sưng đỏ
• Giọng khàn
• Các mảng trắng hoặc xám ở mặt sau cổ họng

Viêm họng hạt là tình trạng viêm họng mạn tính tái đi tái lại nhiều lần

Đau họng là triệu chứng đặc trưng của viêm họng và có thể là triệu chứng duy nhất trong một số trường hợp. Một số trường hợp mô bạch huyết quá phát, tạo thành hình ảnh hạt lymho tăng sản ở thành sau họng, gọi là “viêm họng hạt”. Hình ảnh viêm họng h có thể nhìn thấy khi kiểm tra bằng mắt. Nó cũng có thể gây ra bởi chảy nước mũi sau, trong đó chất nhầy tích tụ ở phía sau mũi và cổ họng chảy xuống từ phía sau mũi.

Nguyên nhân của viêm họng cấp tính

Viêm họng thường do vi rút gây ra, và thường là nguyên nhân gây ra cảm lạnh thông thường hoặc cúm. Trong một số trường hợp, tình trạng này có thể do vi khuẩn gây ra. Rất khó để xác định xem viêm họng có nguyên nhân do vi rút hay vi khuẩn, vì các triệu chứng tương tự nhau. Hút thuốc, thuốc lá điện tử và tiếp xúc với các chất kích thích trong không khí cũng có thể gây đau họng. 

Nhiễm virus

Các tình trạng vi rút có thể dẫn đến viêm họng bao gồm: 

• Cúm
• Cảm lạnh thông thường (nhiễm adenovirus)
• Bệnh sởi
• Thủy đậu
• Tăng bạch cầu đơn nhân (Mononucleosis, do vi rút Epstein-Barr gây ra)
• Viêm thanh khí phế quản (Croup, thường gặp ở trẻ nhỏ)
• Nhiễm Herpes simplex
• Enterovirus

Các vi rút gây ra tình trạng này dễ lây lan, vi rút thường lây lan qua dịch tiết từ mũi hoặc miệng. Vi rút cũng có thể tồn tại trên đồ vật hoặc quần áo và lây lan khi chúng ta chạm tay vào đồ vật nhiễm vi rút mà không rửa tay sạch sẽ. 

Viêm họng và tăng bạch cầu đơn nhân do vi rút Epstein-Barr

Đau, ngứa cổ họng là một triệu chứng chính của bệnh tăng bạch cầu đơn nhân, còn được gọi là sốt đơn tính hoặc sốt tuyến, do vi rút Epstein-Barr gây ra. Bệnh bạch cầu đơn nhân phổ biến nhất ở thanh thiếu niên. Các triệu chứng khác bao gồm: 

• Mệt mỏi nghiêm trọng
• Mất cảm giác ngon miệng
• Sốt
• Đau cơ
• Sưng hạch bạch huyết

Một số người cũng có thể phát ban. Viêm amidan thường có thể xảy ra trong bệnh tăng bạch cầu đơn nhân. 

Viêm họng liên quan đến HIV

Trong nhiễm HIV cấp tính, viêm họng là một triệu chứng thường gặp. Các triệu chứng của viêm họng liên quan đến nhiễm HIV cũng giống như các triệu chứng của viêm họng liên quan đến tăng bạch cầu đơn nhân và cũng thường xuất hiện với viêm amidan. Các triệu chứng có thể xảy ra ở những người bị viêm họng kèm theo nhiễm HIV là: 

• Sốt
• Đổ mồ hôi
• Lờ đờ, không tỉnh táo
• Chán ăn
• Sưng hạch bạch huyết.

Nhiễm trùng do vi khuẩn

Một số bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn cũng có thể gây ra viêm họng, thường gặp nhất là vi khuẩn liên cầu, hay còn gọi là liên cầu nhóm A (Streptococcus group A). Trong những trường hợp này, viêm họng được gọi là viêm họng liên cầu. Các vi khuẩn khác ít gặp hơn gây ra viêm họng bao gồm: 

• Neisseria gonorrhoeae
• Corynebacterium
• Chlamydia pneumoniae
• Mycoplasma pneumoniae
• Liên cầu nhóm C, G hoặc F

Liên cầu nhóm A là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm amidan (15-30% trường hợp). 

Viêm họng và viêm họng do liên cầu khuẩn

Viêm họng do liên cầu thường lây lan qua tiếp xúc giữa người với người, thường là do tiếp xúc với vi khuẩn trong nước bọt hoặc nước mũi. Các triệu chứng và dấu hiệu của viêm họng liên cầu khuẩn bao gồm: 

• Đau họng và đau khi nuốt, nặng hơn so với đau họng bình thường.
• Sốt, suy nhược và đau đầu.
• Buồn nôn, nôn và đau bụng, đặc biệt là ở trẻ em.
• Các mảng trắng hoặc xám có thể nhìn thấy ở mặt sau của cổ họng.
• Sưng, đau các hạch bạch huyết ở cổ
• Phát ban đỏ lan rộng.

Nếu các triệu chứng viêm họng xảy ra sau nhiều ngày ho và sổ mũi, nhiều khả năng chúng là kết quả của nhiễm vi rút hơn là liên cầu nhóm A. 

Chẩn đoán viêm họng

Bác sĩ thường sẽ chẩn đoán tình trạng bệnh thông qua khám sức khỏe có thể bao gồm: 

• Quan sát kỹ cổ họng, tai và mũi
• Kiểm tra các hạch bị sưng
• Nghe nhịp thở bằng ống nghe

Nếu nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn, bác sĩ cũng có thể sử dụng tăm bông lấy dịch từ cổ họng và xét nghiệm xem có vi khuẩn hay không. 

Viêm họng và viêm amidan

Viêm họng là một triệu chứng thường gặp trong bệnh viêm amidan, đến nỗi tình trạng này đôi khi còn được gọi là viêm họng - amidan. Viêm amidan là tình trạng amidan bị viêm nhiễm. Nó có thể do vi rút, chẳng hạn như vi rút Epstein-Barr hoặc vi khuẩn, chẳng hạn như liên cầu tan huyết beta nhóm A hoặc tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus). Hầu hết các trường hợp viêm amidan cấp tính là do vi rút nhưng viêm amidan mạn tính hoặc tái phát thường có nguồn gốc vi khuẩn. 

Các triệu chứng của viêm amidan do vi khuẩn thường phát triển đột ngột. Chúng bao gồm: 

• Cổ họng đỏ và sưng đau
• Sốt
• Khó nuốt hoặc nuốt đau
• Hơi thở có mùi
• Nổi hạch ở cổ

Trong bệnh viêm amidan do vi rút, người bị bệnh cũng có thể bị: 

• Đau đầu
• Đau tai
• Nghẹt mũi
• Ho

Amidan sưng rất to có thể gây tắc nghẽn đường thở. Các triệu chứng của tắc nghẽn đường thở bao gồm: 

• Thở bằng miệng
• Ngáy
• Rối loạn nhịp thở khi ngủ
• Lờ đờ hoặc hôn mê

Nếu người bệnh khó mở miệng hoặc giọng nói bị bóp nghẹt như có gì đó mắc kẹt trong họng, rất có thể họ bị áp xe quanh amidan. Đây là một trường hợp cấp cứu y tế, vì nó có thể gây nhiễm trùng huyết và tắc nghẽn đường thở. 

Viêm họng và viêm thanh quản

Viêm thanh quản là tình trạng thanh quản, hoặc hộp thanh âm, bị viêm do hoạt động quá mức hoặc nhiễm vi rút. Nguyên nhân phổ biến nhất là nhiễm vi rút đường hô hấp trên; hiếm gặp viêm thanh quản do vi khuẩn. Tình trạng này thường được phát hiện cùng với đau họng, hoặc viêm họng. 

Ho có liên quan đến viêm thanh quản, và do đó nó thường xảy ra cùng với các bệnh như viêm phế quản, viêm phổi, cúm, sởi, ho gà hoặc bạch hầu. 

Các triệu chứng của viêm thanh quản bao gồm: 

• Khàn giọng hoặc những thay đổi khác trong giọng nói
• Cảm giác nhột nhột trong cổ họng
• Khô họng 
• Hắng giọng

Nếu bị nhiễm vi rút nặng, người bị ảnh hưởng cũng có thể bị: 

• Sốt
• Khó nuốt
• Đau họng.

Trong một số trường hợp, đau họng và thay đổi giọng nói có thể do ung thư thanh quản. Tuy nhiên, bệnh ung thư này không thường gặp. Các yếu tố nguy cơ quan trọng bao gồm hút thuốc và uống quá nhiều rượu. Nhiễm trùng papillomavirus ở người và bệnh trào ngược dạ dày thực quản cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư thanh quản. 

Điều trị viêm họng 

Hầu hết các trường hợp viêm họng sẽ tự khỏi mà không cần điều trị trong một tuần hoặc ít hơn. Thuốc kháng sinh không hữu ích trong trường hợp viêm họng do nhiễm siêu vi, và chỉ được dùng trong trường hợp nhiễm vi khuẩn kéo dài. Hầu hết việc điều trị viêm họng có thể được thực hiện tại nhà, sử dụng các sản phẩm không kê đơn. 

Các biện pháp chăm sóc tại nhà cho bệnh viêm họng

Thuốc xịt họng có tác dụng giảm triệu chứng bệnh (nguồn ảnh ClipartKey)

Có một số cách để giúp kiểm soát các triệu chứng của tình trạng này: 

• Uống nhiều nước là chìa khóa để tránh mất nước, mất nước có thể làm cho các triệu chứng của viêm họng nặng hơn.
• Uống thuốc giảm đau không kê đơn, chẳng hạn như ibuprofen hoặc paracetamol, là một cách tốt để kiểm soát cơn đau, nhức đầu và sốt. Các loại thuốc này nên được thực hiện theo hướng dẫn trên bao bì.
• Kẹo ngậm có thể hữu ích trong việc xoa dịu cơn đau.
• Các sản phẩm không kê đơn khác, chẳng hạn như thuốc xịt gây tê, có thể mua ở các hiệu thuốc và cửa hàng, cũng có thể giúp giảm bớt các triệu chứng nhất định.

Thuốc kháng sinh cho viêm họng

Thuốc kháng sinh không có hiệu quả đối với viêm họng do vi rút, chúng có thể được kê đơn cho những người bị nhiễm trùng do vi khuẩn.

Các bác sĩ thường không muốn kê đơn thuốc kháng sinh cho bệnh viêm họng do vi khuẩn vì thực tế, không phải lúc nào chúng cũng hiệu quả và có thể gây ra tác dụng phụ. Để quyết định xem người bệnh có nên được kê đơn thuốc kháng sinh hay không, các bác sĩ đôi khi sẽ sử dụng một bài kiểm tra được gọi là điểm Tiêu chuẩn FeverPAIN hoặc điểm Centor

Tiêu chuẩn FeverPAIN

• F: sốt (trong suốt 24 giờ trước đó)
• P: có tình trạng mưng mủ (trên các hạch hạnh nhân)
• A: diễn tiến nhanh chóng (thường trong vòng 3 ngày sau khi khởi phát triệu chứng)
• I: Viêm hạch hạnh nhân (viêm amidan) nghiêm trọng
• N: không ho hoặc sổ mũi (viêm lớp màng nhầy bên trong mũi)

Mỗi một tiêu chuẩn FeverPAIN được tính là 1 điểm (tối đa 5 điểm). Mức điểm cao hơn cho thấy nhiều triệu chứng nghiêm trọng và có khả năng gây ra bởi nhiễm khuẩn (liên cầu). Mức điểm 0 hoặc 1 được cho là có liên quan đến khoảng 13 đến 18 % khả năng cô lập chủng liên cầu. Mức điểm 2 hoặc 3 được cho là có liên quan đến khoảng 34 đến 40% khả năng cô lập chủng liên cầu. Mức điểm 4 hoặc 5 được cho là có liên quan đến khoảng 62 đến 65% khả năng cô lập chủng liên cầu.

Vì thế:

• Từ 0 – 1 điểm: Không cần thiết sử dụng kháng sinh.
• Từ 2 – 3 điểm: Cân nhắc không kê đơn kháng sinh hoặc kê đơn kháng sinh dự phòng.
• Từ 4 – 5 điểm: Cân nhắc cho sử dụng kháng sinh.

Kháng sinh lựa chọn:

• Penicillin V 500 mg x 4 lần/ngày hoặc 1000mg x 2 lần/ngày (kháng sinh này lý tưởng nhất nhưng ít gặp tại Việt Nam).
• Amoxicillin 500 mg x 2 lần/ngày cũng có thể dùng.
• Các cephalosporin có tác dụng tốt trên S. pyogenes nhưng lại thường gây tiêu chảy do rối loạn khuẩn ruột và tưa miệng hơn Amoxicillin, vì thế không nhất thiết phải dùng như là kháng sinh hàng đầu.
• Các Macrolid như Erythromycin, azithromycin có thể dùng khi bệnh nhân dị ứng với penicillin. 

Tiêu chuẩn Centor

• Sưng viêm hạch hạnh nhân (viêm amidan)
• Sưng phía trước hạch bạch huyết cổ hoặc viêm hạch
• Có sốt (trên 38^oC)
• Không ho

Mỗi một tiêu chuẩn Centor được tính 1 điểm (điểm tối đa: 4). Với mức điểm 0,1 hoặc 2 được cho là có liên quan đến khoảng 3 đến 17% khả năng cô lập chủng liên cầu. Với mức điểm 3 hoặc 4 được cho là có liên quan đến khoảng 32 đến 56% khả năng cô lập chủng liên cầu.

Bệnh nhân có dấu hiệu toàn thân không khỏe, có những triệu chứng và dấu hiệu bệnh ngày càng trầm trọng, hoặc nguy cơ xuất hiện biến chứng cao sẽ được kê đơn kháng sinh ngay lập tức kèm theo lời tư vấn hoặc theo dõi, kiểm soát một cách chặt chẽ hơn. Tốt nhất nên đưa bệnh nhân đến ngay bệnh viện nếu như họ có triệu chứng viêm họng cấp với bất kỳ dấu chứng nào dưới đây:

• Nhiễm khuẩn toàn thân nghiêm trọng 
• Biến chứng nhiễm trùng nghiêm trọng (như sưng viêm họng, viêm hạch có mủ [áp xe quanh hạch hạnh nhân (amidan)] hoặc viêm mô tế bào, áp xe bên hầu hoặc áp xe sau hầu hoặc hội chứng Lemierre)

Phòng ngừa viêm họng

Viêm họng có tính lây lan, có nghĩa là có một số cách để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh này. Bao gồm các: 

• Tránh dùng chung đồ dùng, thức ăn và đồ uống
• Tránh tiếp xúc với những người gặp phải tình trạng này
• Rửa tay kỹ lưỡng và thường xuyên, đặc biệt là sau khi ho hoặc hắt hơi và trước khi ăn

Các biến chứng của viêm họng

Trong đại đa số các trường hợp, viêm họng là một tình trạng tương đối vô hại, sẽ khỏi nhanh chóng mà không có biến chứng. Tuy nhiên, rất hiếm khi tình trạng này có thể tiến triển và gây ra các biến chứng. Nó cũng có thể là một dấu hiệu cảnh báo cho một loạt các tình trạng nghiêm trọng hơn. 

Các biến chứng có thể xảy ra bao gồm nhiễm trùng lan từ cổ họng đến các vị trí lân cận, chẳng hạn như nhiễm trùng tai, nhiễm trùng xoang hoặc ít gặp hơn là viêm phổi. Tuy nhiên, điều này khó có thể xảy ra nếu tình trạng viêm họng được xử trí thích hợp. Nếu các triệu chứng vẫn tồn tại hoặc đặc biệt nghiêm trọng, nên đi khám để được bác sĩ tư vấn và điều trị.

Câu hỏi thường gặp về bệnh viêm họng

Hỏi: Sự khác biệt giữa viêm họng và viêm thanh quản là gì?

Đáp: Viêm họng là tình trạng viêm của hầu họng, trong khi viêm thanh quản là tình trạng viêm của thanh quản hay còn gọi là hộp thanh âm. Triệu chứng chính của bệnh viêm thanh quản là khàn tiếng hoặc mất tiếng hoàn toàn. Thông thường, điều trị cho cả hai bệnh lý là tương tự nhau. 

Hỏi: Sự khác nhau giữa viêm họng và viêm amidan là gì?

Đáp: Viêm họng là tình trạng hầu họng bị viêm, ngược lại, viêm amidan là tình trạng viêm nhiễm của amidan, một cặp mô ở phía sau họng. Các triệu chứng của viêm amidan bao gồm đau nhức vùng hạ họng và khàn giọng. Viêm họng và viêm amidan có thể xảy ra cùng một lúc - khi điều này xảy ra, tình trạng này được gọi là viêm họng - amidan. 

Hỏi: Viêm họng liên cầu là gì?

Đáp: Viêm họng liên cầu là một bệnh viêm họng gây ra bởi vi khuẩn Streptococcus nhóm A, hay còn được gọi là liên cầu nhóm A. Đau và khó nuốt do viêm họng liên cầu khuẩn thường nghiêm trọng hơn so với trường hợp viêm họng do vi rút. Hơn nữa, các triệu chứng không liên quan đến viêm họng do vi rút cũng có thể gặp phải. Bao gồm các: 

• Sốt, suy nhược và đau đầu.
• Các mảng trắng hoặc xám có thể nhìn thấy ở mặt sau của cổ họng.
• Sưng, đau các hạch bạch huyết ở vùng cổ.
• Phát ban đỏ lan rộng.
• Buồn nôn, nôn và đau bụng.

Xem thêm:

• 8 nguyên nhân gây đau họng thường gặp và biện pháp điều trị
• 15 biện pháp tự nhiên giúp làm giảm triệu chứng đau họng
• Bệnh viêm họng do liên cầu khuẩn ở trẻ em: Triệu chứng, nguyên nhân và biện pháp điều trị
• Viêm họng do liên cầu khuẩn: Cách nhận biết và điều trị
• Viêm họng là gì? Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị