Gan là cơ quan lớn thứ hai trong cơ thể. Gan là nhà máy giúp cơ thể chuyển hóa các chất dinh dưỡng từ thức ăn, đồ uống, thuốc hấp thu vào cơ thể, đồng thời lọc bỏ các chất độc hại ra khỏi máu.
Tình trạng tích lũy quá nhiều chất béo trong gan có thể gây ra viêm gan, làm tổn thương gan và tạo sẹo xơ. Trong trường hợp gan nhiễm mỡ mức độ nặng, tổn thương này có thể dẫn đến suy gan.
Video: Gan nhiễm mỡ có nguy hiểm không? Xơ gan là gì?
Khi gan nhiễm mỡ thường xuất hiện ở những người uống nhiều rượu, gây ra bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (alcoholic fatty liver disease: AFLD).
Tình trạng bệnh gan nhiễm mỡ ở những người không có tiền sử lạm dụng rượu được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Theo nghiên cứu công bố trên Tạp chí Tiêu hóa Thế giới, tỉ lệ mắc NAFLD ở Hoa Kỳ và châu Âu là 25 đến 30 %.
Gan khỏe mạnh và gan nhiễm mỡ
Các triệu chứng của gan nhiễm mỡ
Trong đa số trường hợp, gan nhiễm mỡ không gây ra các triệu chứng đáng chú ý. Một số người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi hoặc đau tức vùng mạng sườn phải (vùng gan, phía trên bên phải ổ bụng).
Một số người bị bệnh gan nhiễm mỡ sẽ tiến triển các biến chứng gây sẹo xơ trong nhu mô gan, hay còn gọi là xơ hóa gan. Quá trình tăng sinh xơ về lâu dài sẽ dẫn đến xơ gan.
Xơ gan có thể gây ra các triệu chứng như:
- Ăn mất ngon
- Gầy sút cân
- Yếu cơ
- Mệt mỏi
- Chảy máu cam
- Ngứa da do ứ đọng sắc tố mật
- Vàng da và củng mạc mắt vàng
- Sao mạch dưới da vùng cổ ngực
- Đau bụng
- Bụng chướng
- Phù chân
- Ngực to ở nam giới
- Rối loạn tâm thần
Xơ gan là một tình trạng bệnh lý nặng có thể đe dọa đến tính mạng. Cần đi khám và điều trị kịp thời.
Nguyên nhân của bệnh gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ tiến triển khi cơ thể bạn sản xuất quá nhiều chất béo hoặc không chuyển hóa chất béo đủ hiệu quả. Mỡ thừa được tích tụ trong các tế bào gan và gây ra bệnh gan nhiễm mỡ. Sự tích tụ chất béo này có thể do nhiều nguyên nhân.
Ví dụ, uống quá nhiều rượu có thể gây ra bệnh gan nhiễm mỡ do rượu. Đây là giai đoạn đầu tiên của bệnh gan liên quan đến rượu.
Ở những người không uống nhiều rượu, nguyên nhân của bệnh gan nhiễm mỡ khó xác định hơn.
Một số yếu tố sau có thể đóng góp phần gây bệnh:
- Béo phì
- Tăng đường máu
- Kháng insulin
- Tăng mỡ máu, đặc biệt là triglycerides
Các nguyên nhân ít phổ biến hơn bao gồm:
- Thai kỳ
- Giảm cân nhanh
- Một số loại nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm gan C
- Tác dụng phụ từ một số loại thuốc, ví dụ như methotrexate (Trexall), tamoxifen (Nolvadex), amiodorone (Pacerone) và axit valproic (Depakote)
- Tiếp xúc với một số chất độc
Bệnh gan nhiễm mỡ cũng có tính di truyền. Việc mang một số gen nhất định cũng có thể làm tăng nguy cơ bị gan nhiễm mỡ.
Chẩn đoán gan nhiễm mỡ
Để chẩn đoán gan nhiễm mỡ, bác sĩ sẽ hỏi tiền sử bệnh tật, thăm khám lâm sàng và chỉ định xét nghiệm.
Tiền sử bệnh
Nếu bác sĩ nghi ngờ rằng bạn có thể bị gan nhiễm mỡ, bác sĩ có thể sẽ hỏi:
- Tiền sử bệnh gia đình, bao gồm cả tiền sử bệnh gan
- Khai thác thói quen uống rượu và lối sống khác
- Các bệnh đang mắc hoặc đã điều trị
- Tiền sử dùng thuốc
- Những thay đổi gần đây về sức khỏe của bạn
Nếu bạn đang cảm thấy mệt mỏi, chán ăn hoặc các triệu chứng không giải thích được khác, hãy cho bác sĩ biết.
Khám lâm sàng
Để khám gan, bác sĩ có thể sờ hoặc ấn vào bụng bên hạ sườn phải. Khám gan có thể phát hiện gan to. Tuy nhiên, có thể có tình trạng viêm gan nhưng gan không to, thăm khám lâm sàng không thể giúp xác định tình trạng bệnh lý của gan. Do đó bác sĩ sẽ chỉ định làm các xét nghiệm và thăm dò phù hợp
Xét nghiệm máu
Nhiều trường hợp bệnh gan nhiễm mỡ được chẩn đoán sau khi xét nghiệm máu thấy men gan tăng cao. Ví dụ, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm men gan ALT (alanin aminotransferase) và xét nghiệm AST (aspartate inotransferase) để đánh giá chức năng gan. Các xét nghiệm này được chỉ định khi đã có các triệu chứng lâm sàng báo hiệu suy chức năng gan, hoặc khi khám sức khỏe định kỳ. Men gan tăng cao là biểu hiện của tình trạng hủy hoại tế bào gan do viêm nhiễm, ngộ độc. Bệnh gan nhiễm mỡ là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn gây ra viêm gan, nhưng nó không phải là nguyên nhân duy nhất. Nếu bạn có kết quả xét nghiệm men gan cao, bác sĩ có thể sẽ chỉ định các xét nghiệm bổ sung để xác định nguyên nhân gây bệnh.
Chẩn đoán hình ảnh
Bác sĩ có thể sử dụng một hoặc nhiều thăm dò chẩn đoán hình ảnh sau để đánh giá sâu hơn về gan và phát hiện các tình trạng bệnh khác:
- Siêu âm ổ bụng
- Chụp CT
- Chụp MRI
Bác sĩ có thể chỉ định đo độ đàn hồi gan FibroScan (VCTE, FibroScan), là một thăm dò chức năng đánh giá tình trạng xơ hóa gan. Xét nghiệm này sử dụng sóng âm với tần số thấp để đo độ cứng của gan, qua đó có thể giúp kiểm tra các tổn thương xơ hóa của nhu mô gan.
Sinh thiết gan
Sinh thiết gan được coi là tiêu chuẩn vàng để xác định mức độ nặng của bệnh gan.
Trong quá trình sinh thiết gan, bác sĩ sẽ đưa một cây kim qua thành bụng vào gan và lấy ra một mẫu mô để phân tích. Bác sĩ sẽ gây tê cục bộ tại vị trí sinh thiết để giảm đau cho người bệnh. Xét nghiệm này có thể giúp chẩn đoán xác định bệnh gan nhiễm mỡ, cũng như tình trạng sẹo xơ của gan.
Điều trị gan nhiễm mỡ
Hiện nay, chưa có loại thuốc nào được công nhận có tác dụng điều trị bệnh gan nhiễm mỡ. Sẽ cần nhiều nghiên cứu hơn để phát triển và thử nghiệm các loại thuốc điều trị đặc hiệu gan nhiễm mỡ. Trong nhiều trường hợp, thay đổi lối sống có thể giúp phòng ngừa bệnh gan nhiễm mỡ. Ví dụ, bác sĩ có thể khuyên bạn:
- Hạn chế hoặc tránh rượu
- Thực hiện ăn giảm cân
- Thay đổi chế độ ăn uống của bạn
Người bệnh bị gan nhiễm mỡ đã có các biến chứng cần có các phương pháp điều trị bổ sung. Để điều trị xơ gan cần tuân thủ đúng phác đồ quy định, trong đó sẽ có:
- Thay đổi lối sống
- Dùng thuốc
- Phẫu thuật
Xơ gan có thể dẫn đến suy gan. Khi đó, bạn có thể được chỉ định ghép gan.
Các biện pháp chăm sóc và phòng bệnh tại nhà
Thay đổi lối sống là phương pháp điều trị đầu tiên đối với bệnh gan nhiễm mỡ. Tùy thuộc vào tình trạng hiện tại và thói quen sống, lối sống lành mạnh sẽ được xây dựng dựa trên chế độ ăn uống lành mạnh và tập luyện phù hợp:
- Giảm cân
- Không uống rượu
- Chế độ ăn giàu chất dinh dưỡng, ít calo dư thừa, hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa
- Tập thể dục ít nhất 30 phút hầu hết các ngày trong tuần
Theo Mayo Clinic, một số bằng chứng cho thấy bổ sung vitamin E có thể giúp ngăn ngừa hoặc điều trị tổn thương gan trong bệnh gan nhiễm mỡ. Tuy nhiên, vẫn cần có nghiên cứu thêm để khẳng định tác dụng này. Quá liều vitamin E cũng có thể dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn.
Hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bạn thử dùng một chất bổ sung mới hoặc thử các biện pháp hỗ trợ tự nhiên. Một số chất bổ sung hoặc các phương pháp hỗ trợ này có thể gây ngộ độc cho cơ thể do gan không chuyển hóa được chúng, hoặc gây tương tác với các thuốc đang dùng.
Chế độ ăn uống cho bệnh gan nhiễm mỡ
Xem chi tiết: Chế độ ăn cho bệnh gan nhiễm mỡ: Nên ăn gì và không nên ăn gì?
Nếu bạn bị bệnh gan nhiễm mỡ, bác sĩ có thể khuyến khích bạn điều chỉnh chế độ ăn uống để giúp điều trị bệnh và giảm nguy cơ biến chứng. Bác sĩ có thể đưa ra lời khuyên như sau:
- Ăn một chế độ ăn giàu thực phẩm có nguồn gốc thực vật, bao gồm trái cây, rau, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt.
- Hạn chế tiêu thụ carbohydrate tinh chế, chẳng hạn như đồ ngọt, gạo trắng, bánh mì trắng, các sản phẩm ngũ cốc tinh chế khác.
- Hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa có trong thịt đỏ và nhiều sản phẩm động vật khác.
- Tránh chất béo chuyển hóa, có trong nhiều thực phẩm chế biến sẵn.
- Tránh uống rượu.
Bác sĩ có thể khuyến khích bạn cắt giảm lượng calo từ chế độ ăn uống để giảm cân. Tìm hiểu thêm về một số thay đổi chế độ ăn uống khác có thể giúp bạn kiểm soát bệnh gan nhiễm mỡ.
Phân loại bệnh gan nhiễm mỡ
Có hai loại bệnh gan nhiễm mỡ chính: không do rượu và do rượu.
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) bao gồm gan nhiễm mỡ đơn thuần không do rượu, viêm gan không do rượu (NASH) và gan nhiễm mỡ cấp tính liên quan thai kỳ (AFLP).
Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD) bao gồm AFLD đơn thuần và viêm gan do rượu (ASH).
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) xảy ra khi chất béo tích tụ trong gan của những người không uống nhiều rượu. Nếu bạn có mỡ thừa trong gan và không có tiền sử lạm dụng rượu, bác sĩ có thể chẩn đoán bạn mắc bệnh NAFLD.
Nếu không có tình trạng viêm hoặc các biến chứng khác đi kèm với sự tích tụ chất béo trong gan, tình trạng này được gọi là gan nhiễm mỡ không do rượu đơn thuần.
Viêm gan không do rượu (NASH)
Viêm gan không do rượu (NASH) là một loại bệnh gan nhiễm mỡ NAFLD. Nó xảy ra khi sự tích tụ chất béo dư thừa trong gan kèm theo tình trạng viêm gan. Nếu bạn có mỡ thừa trong gan, có tình trạng viêm gan và bạn không có tiền sử sử uống nhiều rượu, bác sĩ có thể chẩn đoán bạn mắc bệnh NASH.
Khi không được điều trị, NASH có thể gây tổn thương gan dạng sẹo xơ. Tình trạng này có thể dẫn đến xơ gan và suy gan về sau.
Gan nhiễm mỡ cấp tính liên quan thai kỳ (AFLP)
Gan nhiễm mỡ cấp tính liên quan thai kỳ (AFLP) là một biến chứng nặng hiếm gặp của thai kỳ. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được biết.
AFLP thường xuất hiện trong ba tháng cuối của thai kỳ. Nếu không được điều trị, viêm gan nhiễm mỡ thai kỳ có thể gây ra những nguy cơ đe dọa sức khỏe của mẹ và thai nhi.
Nếu bạn được chẩn đoán mắc chứng AFLP, bác sĩ sẽ chỉ định đình chỉ thai nghén và mổ đẻ sớm. Người bệnh sẽ cần được chăm sóc và theo dõi tại viện trong vài ngày sau khi sinh. Tình trạng gan thường sẽ có thể hồi phục trong vòng vài tuần sau khi sinh.
Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (ALFD)
Uống nhiều rượu bia sẽ gây tác hại cho gan. Khi có tồn thương gây suy giảm chắc năng, gan không thể phân hủy chất béo đúng cách. Vì vậy sẽ gây ra tích tụ chất béo trong tế bào gan, gây bệnh gan nhiễm mỡ do rượu.
Bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (ALFD) là giai đoạn sớm nhất của bệnh gan liên quan đến rượu. Nếu không có viêm nhiễm hoặc các biến chứng khác cùng với sự tích tụ chất béo, bệnh được gọi là gan nhiễm mỡ do rượu đơn thuần.
Viêm gan do rượu (ASH)
Viêm gan do rượu (ASH) là một loại bệnh gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD). Bệnh xảy ra khi có sự tích tụ chất béo dư thừa trong gan kèm theo tình trạng viêm gan.
Nếu bạn có mỡ thừa trong gan, gan bị viêm, kèm tiền sử uống nhiều rượu, bác sĩ có thể chẩn đoán bạn bị ASH. Nếu không được điều trị đúng cách, ASH có thể gây tổn thương sẹo cho gan, có thể dẫn tới xơ gan và suy gan.
Để điều trị gan nhiễm mỡ do rượu, người bệnh cần tuyệt đối kiêng rượu. Nếu bạn bị nghiện rượu, hoặc rối loạn sử dụng rượu, bác sĩ có thể đề nghị tư vấn tâm lý hoặc dùng các phương pháp điều trị khác.
Các yếu tố nguy cơ
Béo phì là yếu tố nguy cơ gây bệnh gan nhiễm mỡ. Nguồn: Rocky Mountain GastroenterologyUống nhiều rượu sẽ làm tăng nguy cơ tiến triển gan nhiễm mỡ.
Bạn cũng có thể có nguy cơ cao nếu có kèm tình trạng:
- Béo phì
- Bị kháng insulin
- Đái tháo đường típ 2
- Mắc hội chứng buồng trứng đa nang
- Đang mang thai
- Tiền sử mắc một số bệnh nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm gan C
- Tiền sử dùng một số loại thuốc gây độc cho gan, chẳng hạn như methotrexate (Trexall), tamoxifen (Nolvadex), amiodorone (Pacerone) và axit valproic (Depakote)
- Cholesterol máu cao
- Chất béo trung tính trong máu cao
- Đường máu cao
- Mắc hội chứng chuyển hóa
- Nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh gan nhiễm mỡ, bạn có nhiều khả năng cũng bị gan nhiễm mỡ.
Các giai đoạn của gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ có thể tiến triển qua bốn giai đoạn:
- Gan nhiễm mỡ đơn thuần: Có sự tích tụ mỡ thừa trong gan.
- Viêm gan nhiễm mỡ: Ngoài mỡ thừa còn bị viêm gan.
- Xơ hóa gan: Tình trạng viêm gan đã gây ra sẹo xơ.
- Xơ gan: Tăng sinh sẹo gan đã trở nên phổ biến.
Xơ gan là một bệnh lý nặng có tỉ lệ tử vong cao. Bệnh không điều trị khỏi hoàn toàn được. Do đó cần phòng bệnh, ngăn ngừa tiến triển xơ gan ngay từ đầu.
Để giúp phòng bệnh gan nhiễm mỡ, ngăn ngừa tiến triển và các biến chứng, hãy tuân thủ kế hoạch điều trị mà bác sĩ đưa ra.
Phòng bệnh
Xem chi tiết: Thoát khỏi bệnh gan nhiễm mỡ: Chế độ ăn uống và lối sống
Để phòng bệnh gan nhiễm mỡ và các biến chứng liên quan, điều quan trọng hàng đầu là tuân thủ một lối sống lành mạnh:
- Hạn chế hoặc tránh rượu.
- Duy trì cân nặng hợp lý.
- Chế độ ăn giàu chất dinh dưỡng, ít chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa và carbohydrate tinh chế.
- Thực hiện các bước để kiểm soát đường máu, mức chất béo trung tính và mức cholesterol.
- Tuân thủ điều trị đái tháo đường theo đúng phác đồ.
- Cố gắng tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày vào hầu hết các ngày trong tuần.
Thực hiện đầy đủ các bước này sẽ giúp cải thiện sức khỏe tổng thể của bạn.
Những điểm cần nhớ
Trong nhiều trường hợp, bạn có thể đảo ngược tình trạng gan nhiễm mỡ bằng việc thay đổi lối sống. Những thay đổi cần thiết sẽ giúp ngăn ngừa tổn thương gan và sẹo xơ. Tình trạng này có thể gây viêm gan, tổn thương gan, xơ hóa không thể phục hồi nếu không được điều trị. Xơ gan là tình trạng bệnh lý nặng, trong đó chức năng và cấu trúc của gan không thể hồi phục về bình thường.
Xơ gan sẽ làm tăng nguy cơ ung thư gan và suy gan. Những biến chứng này đều có thể gây tử vong.
Để có sức khỏe tốt nhất, bạn phải tuân thủ kế hoạch điều trị mà bác sĩ đưa ra và thực hành một lối sống lành mạnh.
Xem thêm:
- Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu: Triệu chứng, nguyên nhân, biến chứng và điều trị
- Thoát khỏi bệnh gan nhiễm mỡ: Chế độ ăn uống và lối sống
- Chế độ ăn cho bệnh gan nhiễm mỡ: Nên ăn gì và không nên ăn gì?
- Thông tin cần biết về bệnh gan nhiễm mỡ độ 1
- Bệnh gan nhiễm mỡ độ 2 và những điều cần biết
- Bệnh gan nhiễm mỡ độ 3 và những điều cần biết