Video Bệnh thiếu máu (Anemia): nguyên nhân và chữa trị
Các triệu chứng của thiếu máu là do giảm vận chuyển oxy đến các mô và cơ quan quan trọng của cơ thể.
Thiếu máu được đánh giá dựa trên nồng độ hemoglobin (HGB) trong máu. Đây là một loại protein có trong hồng cầu, giúp mang oxy từ phổi đến toàn bộ cơ thể.
Thiếu máu ảnh hưởng đến hơn 1,6 tỷ người trên thế giới. Phụ nữ và những người mắc các bệnh mạn tính như ung thư có nguy cơ bị thiếu máu cao nhất.
Nguyên nhân gây thiếu máu
Sắt, vitamin B12 và axit folic trong chế độ ăn rất cần thiết cho quá trình sản xuất hồng cầu. Thông thường, mỗi ngày có khoảng 0,8 – 1% tế bào hồng cầu được thay thế và đời sống trung bình của hồng cầu là 100 – 120 ngày. Bất kỳ tác nhân nào làm mất cân bằng giữa quá trình sản xuất và quá trình phá hủy hồng cầu đều có thể gây ra thiếu máu.
Nguyên nhân thiếu máu thường được chia thành nhóm nguyên nhân làm giảm sản xuất hồng cầu và nhóm nguyên nhân làm tăng phá hủy hồng cầu.
Các nguyên nhân làm giảm sản xuất hồng cầu
Những nguyên nhân làm giảm sản xuất hồng cầu, dẫn đến tình trạng thiếu máu bao gồm:
- Giảm hormon erythropoietin của thận, dẫn đến giảm kích thích sản xuất hồng cầu
- Chế độ ăn thiếu sắt, vitamin B12 hoặc axit folic
- Suy giáp
Các nguyên nhân làm tăng phá hủy hồng cầu
Bất kỳ rối loạn nào gây phá hủy hồng cầu nhanh hơn khả năng sản xuất cũng đều có thể gây thiếu máu. Điều này thường xảy ra do chảy máu trong nhiều trường hợp như:
- Lạc nội mạc tử cung
- Chấn thương
- Xuất huyết tiêu hóa
- Kinh nguyệt
- Mất máu trong quá trình sinh đẻ
- Chảy máu tử cung nặng
- Phẫu thuật
- Xơ gan (tình trạng các tế bào gan bị xơ hóa, mất chức năng)
- Xơ tủy nguyên phát
- Tan máu, đây là tình trạng vỡ các tế bào hồng cầu do một số loại thuốc hoặc bất đồng nhóm máu Rh
- Rối loạn chức năng gan hoặc lách
Một số rối loạn di truyền như:
- Thiếu hụt enzym glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD)
- Thalassemia (một bệnh tan máu bẩm sinh)
- Thiếu máu hồng cầu hình liềm
Bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm. Nguồn ảnh: Leogenic.com Nói chung, thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra tình trạng thiếu máu. Đây là nguyên nhân dẫn tới gần 50% trường hợp thiếu máu và là tình trạng thiếu hụt chất dinh dưỡng chủ yếu trên thế giới.
Chế độ dinh dưỡng hàng ngày cho người bị thiếu máu
Nhu cầu vitamin và sắt hàng ngày thay đổi theo giới tính và độ tuổi.
Nữ giới cần nhiều sắt và axit folic hơn nam giới vì họ bị mất những chất này trong chu kỳ kinh nguyệt, quá trình mang thai và cho con bú.
Sắt
Theo Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (National Institutes of Health – NIH), lượng sắt cần bổ sung hàng ngày được khuyến nghị trong độ tuổi từ 19 – 50 tuổi như sau:
- Nam giới: 8 mg
- Nữ giới: 18 mg
- Phụ nữ có thai: 27 mg
- Phụ nữ đang cho con bú: 9 mg
Nam giới và nữ giới trên 50 tuổi chỉ cần 8 mg sắt/ngày. Bạn có thể sử dụng thực phẩm chức năng nếu không thể hấp thu đủ lượng sắt qua chế độ ăn hàng ngày.
Các loại thực phẩm chứa nhiều sắt tốt cho sức khỏe bao gồm:
- Gan gà và gan bò
- Thịt gà nâu
- Các loại thịt đỏ như thịt bò
- Hải sản
- Ngũ cốc
- Yến mạch
- Đậu lăng
- Các loại đậu
- Rau chân vịt
Bổ sung sắt và các chất dinh dưỡng cần thiết vào chế độ ăn hàng ngày giúp ngăn ngừa thiếu máu thiếu sắt. Nguồn ảnh: Nutritionfact.inAxit folic
Axit folic, còn được gọi là vitamin B9, là một dạng vitamin nhóm B tan trong nước. Folat là dạng tự nhiên của axit folic có trong cơ thể.
Nam giới và nữ giới trên 14 tuổi cần 400 mcg folat từ thực phẩm tự nhiên (Dietary folate equivalent – DFE)/ngày.
Đối với phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, lượng folat khuyến nghị tăng lên lần lượt là 600 mcg DFE và 500 mcg DFE/ngày.
Các loại thực phẩm giàu folat là:
- Gan bò
- Đậu lăng
- Rau chân vịt
- Đậu navy
- Măng tây
- Trứng
Bạn cũng có thể bổ sung axit folic vào chế độ ăn bằng ngũ cốc và bánh mì nguyên cám.
Vitamin B12
Nhu cầu vitamin B12 hàng ngày đối với người trưởng thành là 2,4 mcg. Đối với phụ nữ có thai và phụ nữ đang cho con bú, nhu cầu lần lượt là 2,6 mcg và 2,8 mcg/ngày.
Gan bò và nghêu là hai nguồn cung cấp vitamin B12 tốt nhất. Các thực phẩm giàu vitamin B12 khác là:
- Cá
- Thịt
- Gia cầm
- Trứng
- Các sản phẩm sữa
Bạn cũng có thể bổ sung thực phẩm chức năng chứa vitamin B12 nếu không thể cung cấp đủ qua chế độ ăn hàng ngày.
Các triệu chứng của thiếu máu
Những người bị thiếu máu thường có biểu hiện như da nhợt nhạt và thường kêu lạnh.
Họ cũng có thể bị:
- Chóng mặt hoặc choáng váng, đặc biệt là khi hoạt động hoặc đứng lên đột ngột
- Cảm giác thèm ăn bất thường như muốn ăn đá lạnh, đất sét hoặc bùn
- Mất tập trung hoặc mệt mỏi
- Táo bón
Một số loại thiếu máu có thể gây viêm lưỡi, biểu hiện bằng lưỡi nhẵn, bóng, đỏ và thường gây đau.
Nếu thiếu máu nghiêm trọng, bạn có thể bị ngất xỉu và có các triệu chứng khác như:
- Móng tay dễ gãy
- Khó thở
- Đau tức ngực
Nồng độ oxy trong máu giảm nghiêm trọng do thiếu máu nặng có thể dẫn tới nhồi máu cơ tim.
Quá trình thăm khám của bác sĩ có thể phát hiện ra một số triệu chứng thực thể của thiếu máu như:
- Tăng huyết áp hoặc huyết áp thấp
- Da nhợt nhạt
- Vàng da
- Tăng nhịp tim
- Tiếng thổi ở tim
- Hạch to
- Lách hoặc gan to
- Viêm teo lưỡi
Những người có dấu hiệu hoặc triệu chứng của thiếu máu nên được điều trị, đặc biệt nếu xuất hiện triệu chứng ngất xỉu hoặc đau tức ngực.
Chẩn đoán thiếu máu
Chẩn đoán thiếu máu dựa trên tiền sử bệnh, tiền sử gia đình và kết hợp thăm khám lâm sàng.
Tiền sử gia đình có người bị thiếu máu hồng cầu hình liềm, tiền sử tiếp xúc với các tác nhân độc hại có thể liên quan đến nguyên nhân gây bệnh.
Bác sĩ cũng sẽ chỉ định một số xét nghiệm để tìm nguyên nhân gây bệnh thiếu máu.
Xét nghiệm máu là xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán tình trạng thiếu máu. Nguồn ảnh: Siemens-healthineers.comCác xét nghiệm để chẩn đoán thiếu máu bao gồm:
- Công thức máu toàn phần (Complete blood count – CBC). CBC cho biết số lượng và kích thước của các tế bào hồng cầu. Nó cũng cho biết số lượng của các tế bào máu khác như bạch cầu và tiểu cầu.
- Nồng độ sắt huyết thanh. Xét nghiệm máu này giúp chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt.
- Định lượng Ferritin. Xét nghiệm này đánh giá khả năng dự trữ sắt của cơ thể.
- Định lượng vitamin B12. Xét nghiệm này cho biết nồng độ vitamin B12 trong máu.
- Định lượng axit folic. Xét nghiệm này cho biết nồng độ axit folic trong máu.
- Xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân(Fecal occult blood test – FOBT). Xét nghiệm này sử dụng một chất hóa học để kiểm tra phân có máu hay không. Kết quả xét nghiệm dương tính có nghĩa là có chảy máu trong đường tiêu hóa, có thể xuất hiện từ miệng đến trực tràng. Các bệnh lý như loét dạ dày, viêm loét đại tràng và ung thư đại tràng có thể gây xuất hiện máu trong phân.
Các xét nghiệm bổ sung
Sau khi có kết quả của các xét nghiệm trên, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số xét nghiệm khác như:
- Chụp dạ dày ruột hàng loạt
- Chụp X – quang đường tiêu hóa có thuốc cản quang
- Chụp X – quang ngực
- Chụp cắt lớp vi tính ổ bụng (CT scan)
Điều trị thiếu máu
Điều trị thiếu máu phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.
Thiếu máu do chế độ ăn thiếu sắt, vitamin B12 và axit folic được điều trị bằng cách bổ sung các chất dinh dưỡng này. Một số trường hợp phải tiêm vitamin B12 vì nó không được hấp thu đầy đủ qua đường tiêu hóa.
Bác sĩ có thể tư vấn chế độ ăn có đủ vitamin, khoáng chất và các chất dinh dưỡng khác. Chế độ ăn thích hợp có thể giúp ngăn ngừa loại thiếu máu này tái phát.
Trong một số trường hợp, nếu tình trạng thiếu máu trầm trọng, bác sĩ sẽ tiêm erythropoietin để tăng sản xuất hồng cầu tại tủy xương. Nếu xuất hiện chảy máu hoặc nồng độ hemoglobin rất thấp, bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định truyền máu.
Kết luận
Tiên lượng của thiếu máu phụ thuộc vào nguyên nhân và đáp ứng với điều trị. Thiếu máu có thể điều trị được nhưng cũng có thể gây nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời.
Bạn có thể sử dụng vitamin tổng hợp để bổ sung sắt hàng ngày theo khuyến nghị.
Hãy đi khám bác sĩ nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng thiếu máu nào, đặc biệt nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh này. Bác sĩ có thể hướng dẫn chế độ ăn hoặc các thực phẩm chức năng để bổ sung sắt cho cơ thể.
Thiếu sắt cũng có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn, vì vậy bạn cần chú ý đến cơ thể của mình. Trong hầu hết các trường hợp, chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn hoặc bổ sung sắt là có thể giải quyết được tình trạng thiếu máu.
Xem thêm:
- Thiếu máu thiếu sắt: Triệu chứng, nguyên nhân, biện pháp điều trị và phòng ngừa
- Thiếu máu tan máu: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị
- Thiếu máu ác tính: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị
- Thiếu máu hồng cầu nhỏ: Triệu chứng, phân loại và cách điều trị
- Thiếu máu: Chế độ ăn tốt nhất cho người bệnh