Sỏi niệu quản: Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị, phòng ngừa

Video: Phát hiện và điều trị sớm sỏi tiết niệu 

Sỏi niệu quản là một trong các loại sỏi đường tiết niệu, rất hay gặp (khoảng 28% sỏi đường tiết niệu là sỏi niệu quản). Sỏi niệu quản bản chất là viên sỏi rơi xuống từ thận (sỏi thận).  Tùy thuộc vào kích thước và vị trí, sỏi niệu quản có thể gây đau nhiều, nôn mửa, sốt, nhiễm trùng và cần đến sự can thiệp y tế.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán, các phương pháp điều trị và phòng ngừa sỏi niệu quản.  

Sỏi niệu quản là gì?

Niệu quản là ống dài nối thận với bàng quang, cơ thể có hai niệu quản nằm ở hai bên và chiều rộng của chúng tương đương với tĩnh mạch nhỏ. (nguồn: benhvientanphu.vn)

Sỏi thận là những đám tinh thể thường hình thành trong thận, có thể di chuyển đến bất cứ đâu dọc theo đường tiết niệu bao gồm niệu quản, niệu đạo và bàng quang.

Sỏi niệu quản là một viên sỏi thận nằm bên trong niệu quản. Sỏi được hình thành trong thận và đi xuống niệu quản theo dòng chảy nước tiểu. Trong trường hợp có kích thước rất nhỏ thì sỏi có thể đi qua niệu quản, vào bàng quang và cuối cùng sẽ ra khỏi cơ thể khi bạn đi tiểu. Tuy nhiên, nếu kích thước quá lớn thì sỏi có thể bị mắc lại trong niệu quản, chặn dòng chảy của nước tiểu và có thể gây đau rất nhiều. 

Các triệu chứng của sỏi niệu quản

Triệu chứng phổ biến nhất của sỏi thận hoặc sỏi niệu quản là đau. Bạn có thể cảm thấy đau ở bụng dưới hoặc thắt lưng. Cơn đau có thể từ nhẹ âm ỉ đến dữ dội, đến rồi đi và lan sang các vùng khác.

Các triệu chứng khác có thể xuất hiện như:

• Đau hoặc cảm giác nóng rát khi đi tiểu
• Máu trong nước tiểu 
• Thường xuyên muốn đi tiểu
• Buồn nôn, nôn
• Sốt

Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào trong số này, hãy đi khám bác sĩ.

 Nguyên nhân gây sỏi niệu quản

Sỏi tiết niệu được tạo thành từ các tinh thể trong nước tiểu kết lại với nhau. (nguồn: dornier.com)

Sỏi niệu quản được tạo thành từ các tinh thể trong nước tiểu kết lại với nhau, thường hình thành trong thận trước khi đi xuống niệu quản. Sỏi niệu quản có thể được tạo thành từ các loại tinh thể khác nhau như:

• Canxi. Các loại sỏi được tạo thành từ các tinh thể canxi oxalat là loại phổ biến nhất. Mất nước và có một chế độ ăn uống nhiều thực phẩm giàu oxalat có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Axít uric. Loại sỏi này hình thành khi nước tiểu quá axít, phổ biến hơn ở nam giới và những người bị bệnh gút.
• Struvite. Loại sỏi này thường liên quan đến nhiễm trùng thận mãn tính và chủ yếu được thấy ở phụ nữ thường xuyên bị nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Cystine. Loại sỏi ít phổ biến nhất, xảy ra ở những người mắc chứng rối loạn di truyền cystin niệu. Chúng được tạo ra khi cystine, một loại axit amin, rò rỉ vào nước tiểu từ thận.

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi, bao gồm:

• Tiền sử gia đình. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em bị sỏi thận hoặc sỏi niệu quản thì bạn cũng có thể bị sỏi thận.
• Mất nước. Nếu không uống đủ nước thì cơ thể có xu hướng tạo ra một lượng nhỏ nước tiểu rất cô đặc và các tinh thể dễ kết tụ lại thành sỏi.
• Chế độ ăn. Chế độ ăn nhiều natri (muối), protein động vật và thực phẩm giàu oxalat có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi. Thực phẩm giàu oxalat bao gồm rau bina, trà, sô cô la và các loại hạt. Tiêu thụ quá nhiều vitamin C cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Một số loại thuốc. Một số loại thuốc khác nhau – như một số loại thuốc thông mũi, thuốc lợi tiểu, steroid và thuốc chống co giật – có thể làm tăng khả năng hình thành sỏi.
• Một số bệnh lý. Bạn có thể dễ bị sỏi tiết niệu hơn nếu có các bệnh như:
  • Tắc nghẽn đường tiết niệu
  • Viêm ruột
  • Gút
  • Cường cận giáp
  • Béo phì
  • Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát

 Chẩn đoán sỏi niệu quản

Siêu âm là phương pháp chẩn đoán hình ảnh thường quy để xác định vị trí và kích thước sỏi niệu quản (nguồn:.ultrasoundcases.info)

Nếu bạn bị đau ở bụng dưới, vùng thắt lưng hoặc nhận thấy có máu trong nước tiểu, bác sĩ có thể đề nghị một số xét nghiệm và kiểm tra bằng chẩn đoán hình ảnh để tìm sỏi. Hai trong số các phương pháp chẩn đoán bằng hình ảnh phổ biến nhất để tìm sỏi là:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT). Chụp CT thường là lựa chọn tốt nhất để phát hiện sỏi trong đường tiết niệu. Nó sử dụng máy X-quang quay để tạo ra hình ảnh các mặt cắt bên trong bụng.
• Siêu âm. Không giống như chụp CT, siêu âm không sử dụng bất kỳ bức xạ nào. Nó này sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh bên trong cơ thể.

Các phương pháp này có thể giúp bác sĩ xác định kích thước và vị trí của sỏi để đưa phương án điều trị phù hợp cho bạn. 

Điều trị sỏi niệu quản

Điều trị sỏi niệu quản

Nhiều viên sỏi tiết niệu có thể tự đào thải mà không cần điều trị. Bệnh nhân có thể gặp một số cơn đau vừa phải, nhưng miễn là không bị sốt hoặc nhiễm trùng thì có thể không phải làm gì khác ngoài uống nhiều nước để viên sỏi trôi qua. Những viên sỏi nhỏ có xu hướng đi qua dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, một số viên sỏi lớn hơn thường mắc kẹt trong niệu quản vì đó là nơi có nhiều điểm hẹp nhất trong đường tiết niệu. Điều này có thể gây đau dữ dội và làm tăng nguy cơ bị nhiễm trùng.

Nếu bạn có sỏi niệu quản lớn và không thể tự đào thải, bác sĩ có thể đề nghị một trong những thủ thuật sau đây để loại nó:

• Đặt stent niệu quản. Đây là một phẫu thuật thực hiện khi bệnh  nhân được gây mê, bao gồm đưa một ống nhựa nhỏ, mềm vào niệu quản xung quanh viên sỏi để cho phép nước tiểu đi qua được đoạn niệu quản có sỏi. Nó có rủi ro thấp nhưng sẽ cần được theo sau bởi các thủ thuật để loại bỏ hoặc tán sỏi.
• Đặt ống thông thận. Can thiệp này có thể làm giảm đau tạm thời bằng cách đặt ống trực tiếp vào thận từ phía lưng chỉ sử dụng thuốc an thần và kết hợp siêu âm, chụp X-quang. Phương pháp này thường được áp dụng nếu bị sốt hoặc nhiễm trùng do sỏi tắc nghẽn đường tiết niệu.
• Tán sỏi. Thủ thuật này sử dụng sóng xung kích tập trung để phá vỡ sỏi thành các mảnh nhỏ hơn, sau đó có thể đi qua phần còn lại của đường tiết niệu và ra khỏi cơ thể mà không cần trợ giúp thêm.
• Nội soi niệu quản. Bác sĩ tiết niệu sẽ luồn một ống nội soi vào niệu đạo và đi lên niệu quản. Khi nhìn thấy, viên sỏi có thể được lấy ra trực tiếp hoặc chia nhỏ bằng tia laser thành những mảnh nhỏ hơn có thể tự đào thải ra ngoài. Trước khi tiến hành nội soi niệu quản thì bác sĩ sẽ đặt một stent niệu quản để cho phép nó giãn ra một cách thụ động trong vài tuần.
• Phẫu thuật lấy sỏi qua da. Thủ thuật này thường được áp dụng nếu có sỏi rất lớn hoặc có hình dạng bất thường trong thận. Bác sĩ sẽ rạch một đường nhỏ ở lưng và lấy sỏi ra ngoài bằng một ống. Mặc dù đây là một thủ thuật xâm lấn tối thiểu, nhưng bệnh nhân vẫn sẽ cần gây mê toàn thân.
• Dùng thuốc. Sử dụng các loại thuốc chẹn alpha để giúp sỏi đào thải ra ngoài. Thuốc chẹn alpha giúp giảm huyết áp, có thể có hiệu quả để loại bỏ những viên sỏi nhỏ, tuy nhiên nó cũng có nguy cơ gây ra tác dụng phụ tiêu cực. Do vậy, việc áp dụng phương pháp này cần được thảo luận kĩ. 

Phòng ngừa sỏi niệu quản

Bạn không thể thay đổi tiền sử gia đình của mình, nhưng có một số biện pháp có thể thực hiện để giảm nguy cơ mắc sỏi tiết niệu nói chung hay sỏi niệu quản nói riêng, như:

• Uống nhiều nước. Nếu bạn có nhiều nguy cơ hình thành sỏi, hãy cố gắng nạp vào cơ thể khoảng 3 lít chất lỏng mỗi ngày. Điều này sẽ giúp tăng lượng và tránh cô đặc nước tiểu. Tốt nhất là uống nước bình thường thay vì nước trái cây hoặc nước ngọt.
• Theo dõi lượng muối và protein. Nếu có xu hướng ăn nhiều protein động vật và muối, thì nên cắt giảm. Cả protein động vật và muối đều có thể làm tăng nồng độ axit trong nước tiểu.
• Hạn chế thức ăn có nhiều oxalat. Ăn thực phẩm có nhiều oxalat có thể dẫn đến sỏi đường tiết niệu. Cố gắng hạn chế những thực phẩm này trong chế độ ăn uống.
• Cân bằng lượng canxi. Bạn không muốn tiêu thụ quá nhiều canxi nhưng cũng không muốn giảm lượng canxi hấp thụ quá nhiều vì có nguy cơ gây loãng xương. Ngoài ra, thực phẩm giàu canxi có thể cân bằng lượng oxalate cao trong các loại thực phẩm khác.
• Xem lại các loại thuốc hiện tại. Hãy thông báo với bác sĩ về bất kỳ loại thuốc nào đang dùng, bao gồm cả các chất bổ sung như vitamin C – vì nó đã được chứng minh là làm tăng nguy cơ tạo sỏi. 

Kết luận

Niệu quản là một ống dài, mỏng dẫn nước tiểu chảy từ thận đến bàng quang. Sỏi niệu quản bản chất là sỏi thận đã di chuyển từ thận xuống niệu quản. 

Nếu có nguy cơ hình thành sỏi đường tiết niệu bạn hãy cố gắng uống nhiều nước và theo dõi lượng protein động vật, canxi, muối, thực phẩm giàu oxalat hàng ngày.

Sỏi niệu quản có thể rất đau, nhưng có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả để chữa khỏi bệnh. Trong trường hợp bạn xuất hiện đau ở bụng dưới/thắt lưng, hoặc nhận thấy có máu trong nước tiểu thì hãy đi khám để được chẩn đoán và xử trí thích hợp.