Quá trình tạo ra serotonin
Serotonin được tạo ra thông qua một quá trình chuyển đổi sinh hóa độc đáo. Bắt đầu với tryptophan, một axit amin cấu thành nên protein. Các tế bào tạo ra serotonin sẽ kết hợp với tryptophan hydroxylase, qua một loạt phản ứng hóa học, tạo thành 5-hydroxytryptamine, hay còn được gọi là serotonin.
Vai trò của serotonin đối với sức khỏe
Là một chất dẫn truyền thần kinh, serotonin giúp chuyển tiếp các thông tin từ vùng não này đến vùng não khác. Do sự phân bố rộng rãi của các tế bào, serotonin được cho là có ảnh hưởng đến một loạt các chức năng tâm sinh lý của cơ thể. Trong số khoảng 40 triệu tế bào não, hầu hết đều sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp bởi serotonin, bao gồm các tế bào não liên quan đến tâm trạng, ham muốn tình dục và một số chức năng khác như cảm giác thèm ăn, giấc ngủ, trí nhớ, khả năng học tập, sự thay đổi nhiệt độ cơ thể và một số hành vi xã hội khác.
Serotonin đối với sức khỏeVề chức năng với cơ thể, serotonin có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ tim mạch, hoạt động cơ bắp và nhiều yếu tố khác nhau của hệ nội tiết. Các nhà nghiên cứu cũng tìm thấy bằng chứng cho thấy serotonin có thể đóng vai trò trong việc điều chỉnh sản xuất lượng sữa ở vú, đồng thời việc khiếm khuyết trong mạng lưới serotonin là một trong những nguyên nhân cơ bản gây ra SIDS (hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh).
Mối liên hệ giữa serotonin và trầm cảm
Video: Bạn có đang bị trầm cảm không?
Có nhiều nhà nghiên cứu tin rằng sự mất cân bằng nồng độ serotonin sẽ gây ảnh hưởng đến tâm trạng rồi dẫn đến trầm cảm. Các vấn đề có thể xảy ra bao gồm việc sản xuất lượng serotonin của tế bào não thấp, thiếu các vị trí thụ thể nhận serotonin, serotonin ít khả năng tiếp cận được các vị trí thụ thể hoặc thiếu tryptophan, hóa chất tạo nên serotonin. Nếu bất kỳ trục trặc sinh hóa nào xảy ra, các nhà nghiên cứu cho rằng có thể sẽ dẫn đến trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, dễ lo lắng, hoảng sợ hay thậm chí là tức giận quá mức.
Một giả thuyết về vấn đề phát tiển của bệnh trầm cảm ở các trung tâm tái tạo tế bào cho rằng đó là quá trình do serotonin làm trung gian và diễn ra trong suốt cả cuộc đời của con người. Theo chuyên gia trầm cảm có thể xảy ra khi có sự ức chế các tế bào não mới và căng thẳng là yếu tố quan trọng nhất gây ra trầm cảm. Cho rằng các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến như SSRI, đều làm mức serotonin tăng lên, giúp khởi động việc sản xuất ra các tế bào não mới, từ đó sẽ cải thiện dần chứng trầm cảm.
Serotonin cải thiện trầm cảmMặc dù người ta tin rằng sự thiếu hụt serotonin có đóng vai trò gì đó trong việc gây ra bệnh trầm cảm, nhưng vẫn chưa có cách để xác định được chính xác mức độ của serotonin trong não người sống. Do đó, cũng chưa có nghiên cứu nào chứng minh được rằng sợ thiếu hụt của chất này hay bất kỳ chất dẫn truyền thần kinh khác trong não bộ khi trầm cảm hoặc bệnh tâm thần nào đó phát triển. Dù nồng độ serotonin trong máu đã đo được và cũng được chứng minh là thấp hơn ở người bị trầm cảm, nhưng các nhà nghiên cứu chưa rõ về liệu nồng độ serotonin trong máu và não có phản ánh giống nhau hay không. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng không biết liệu việc giảm nồng độ serotonin gây ra trầm cảm hay trầm cảm sẽ làm giảm mức serotonin.
Thuốc chống trầm cảm hoạt động dựa trên mức serotonin, SSRIs (chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc) và SNRIs (chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine), được cho là sẽ giúp làm giảm các triệu chứng của bệnh trầm cảm, nhưng chính xác cách chúng hoạt động như thế nào vẫn chưa được tìm hiểu đầy đủ.
Chế độ ăn uống có thể ảnh hưởng đến lượng serotonin được tạo ra
Chế độ ăn uống hợp lý sẽ giúp cung cấp serotonin cho cơ thể. Nguồn: iStock Vấn đề này có thể liên quan một cách gián tiếp. Không giống như những thực phẩm giàu canxi sẽ trực tiếp làm tăng nồng độ canxi trong máu, không loại thực phẩm nào có thể trực tiếp làm tăng lượng cung cấp serotonin cho cơ thể. Nhưng mặt khác, một số những loại thực phẩm và chất dinh dưỡng có thể làm tăng nồng độ tryptophan, loại axit amin tạo ra serotonin.Các loại thực phẩm giàu protein chẳng hạn như thịt hoặc gà, chứa hàm lượng tryptophan cao. Bên cạnh đó, tryptophan còn có trong các thực phẩm từ sữa, các loại hạt và thịt gia cầm. Tuy nhiên, mức độ của cả tryptophan và serotonin đều giảm sau khi ăn một bữa ăn chứa nhiều protein. Tại sao lại như vậy? Theo chuyên gia dinh dưỡng thì sau khi ăn một bữa ăn giàu protein, nồng độ tryptophan và các axit amin cạnh tranh với nó có trong máu của cơ thể rất cao, tất cả đều cùng xâm nhập vào não. Điều đó có nghĩa là chỉ một lượng nhỏ tryptophan đi qua, và theo đó mức serotonin sẽ không tăng.
Mặt khác, hãy ăn một bữa ăn giàu carbohydrate, vì khi đó cơ thể sẽ kích hoạt giải phóng insulin, khiến không axit amin nào trong máu được hấp thụ vào cơ thể, ngoại trừ não và tryptophan. Do vẫn ở trong máu với nồng độ cao sau bữa ăn chứa nhiều carbohydrate, nghĩa là trytophan có thể tự do đi vào não và làm mức serotonin tăng lên.
Bên cạnh đó, cung cấp đầy đủ vitamin B6 cho cơ thể cũng sẽ làm ảnh hưởng đến tốc độ chuyển đổi tryptophan thành serotonin.
Tập thể dục có thể tăng mức serotonin không ?
Tập thể dục làm tăng serotonin. Nguồn: iStock Tập thể dục có thể giúp cải thiện tâm trạng rất nhiều. Nhìn chung, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tập thể dục thường xuyên có thể giúp điều trị trầm cảm hiệu quả giống như sử dụng thuốc chống trầm cảm hoặc thực hiện liệu pháp tâm lý. Trước đây, người ta cho rằng vài tuần tập thể dục liên tục mới có thể tác động đến bệnh trầm cảm, nhưng theo nghiên cứu mới được tiến hành cho thấy rằng chỉ cần một khoảng thời gian 40 phút tập thể dục đã có thể có tác dụng tức thì tới tâm trạng.
Tóm lại, vẫn chưa rõ cơ chế chính xác của việc tập thể dục tác động đến bệnh trầm cảm. Dù nhiều ý kiến tin ảnh hưởng của việc này đến nồng độ serotonin những vẫn chưa có nghiên cứu chắc chắn nào chứng minh được rõ ràng.
Serotonin có hoạt động trong não giống nhau ở cơ thể của hai giới nam và nữ không
Các nghiên cứu cho thấy nam giới có lượng serotonin nhiều hơn một chút so với nữ giới, nhưng sự khác biệt được cho là không đáng kể. Tuy nhiên, thú vị là theo một nghiên cứu được công bố vào tháng 9 năm 2007 trên tạp chí Biological Psychiatry cho thấy có thể có sự khác biệt rất lớn về cách phản ứng của đàn ông và phụ nữ đối với việc giảm nồng độ serotonin, đó có thể là một lý do giải thích tại sao phụ nữ bị trầm cảm nhiều hơn nam giới.
Nghiên cứu đã sử dụng một kỹ thuật gọi là "giảm tryptophan", tức là sẽ làm giảm mức serotonin trong não. Khi đó, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng nam giới sẽ trở nên bốc đồng nhưng không nhất thiết sẽ trầm cảm. Mặt khác, phụ nữ cảm thấy tâm trạng giảm sút rõ rệt và thường trở nên thận trọng hơn, một phản ứng cảm xúc có liên quan đến trầm cảm. Tuy hệ thống xử lý serotonin có vẻ giống nhau ở cả hai giới nhưng các nhà nghiên cứu hiện tại tin rằng nam giới và phụ nữ có thể sử dụng lượng serotonin khác nhau.
Nghiên cứu lượng serotonin trong cơ thể nam giới và nữ giới. Nguồn: iStock Mặc dù các nghiên cứu vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng các nhà nghiên cứu cho biết việc xác định những khác biệt này có thể là bước khởi đầu để tìm hiểu lý do tại sao nhiều phụ nữ bị rối loạn tâm trạng và lo lắng hơn nam giới, trong khi nhiều nam giới lại mắc chứng nghiện rượu, ADHD và rối loạn kiểm soát xung động.
Ngoài ra còn có một số bằng chứng cho thấy nội tiết tố nữ cũng có thể tương tác với serotonin, khiến một số triệu chứng xảy ra hoặc bị trầm trọng hơn ở mỗi thời kỳ tiền kinh nguyệt, hậu sản hay mãn kinh. Không phải ngẫu nhiên mà đó đều là những giai đoạn hormone sinh dục thay đổi thất thường. Mặt khác ở nam giới, mức độ ổn định của hormone sinh dục thường kéo dài cho đến tuổi trung niên, sau đó sự suy giảm mới dần dần xuất hiện.
Mối liên quan giữa bệnh mất trí nhớ, bệnh Alzheimer và serotonin
Cũng giống như việc chúng ta sẽ mất một khối lượng xương khi già đi, có nhà nghiên cứu tin rằng hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh cũng chậm lại như một phần của quá trình lão hóa. Trong một nghiên cứu quốc tế được công bố vào năm 2006, các bác sĩ từ một số trung tâm nghiên cứu trên khắp thế giới đã ghi nhận sự thiếu hụt serotonin trong não của những bệnh nhân Alzheimer đã qua đời. Họ đưa ra giả thuyết rằng sự thiếu hụt này là do giảmbệnh mất các vị trí thụ thể, là các tế bào có khả năng nhận truyền serotonin, từ đó gây ra ít nhất một số triệu chứng liên quan đến trí nhớ của bệnh Alzheimer. Không có bằng chứng cho thấy việc tăng mức serotonin sẽ giúp ngăn ngừa bệnh Alzheimer hay làm chậm lại sự khởi phát và tiến triển của chứng sa sút trí tuệ. Tuy nhiên, khi nghiên cứu về lĩnh vực này được tiếp tục tiến hành, kết quả này cũng có thể sẽ thay đổi.
Hội chứng serotonin là gì, có phổ biến hay nguy hiểm không?
Hội chứng serotonin. Nguồn: iStock Thuốc chống trầm cảm SSRI thường được coi là an toàn. Tuy nhiên, một tác dụng phụ hiếm gặp của SSRI được gọi là hội chứng serotonin có thể xảy ra khi nồng độ hóa học của chất thần kinh này trong não tăng quá cao. Thường xuyên xảy ra nhất ở trường hợp sử dụng đồng thời hai hoặc nhiều loại thuốc đều có ảnh hưởng đến mức độ của serotonin. Ví dụ như dùng thuốc trị đau nửa đầu triptans cùng lúc với thuốc SSRI để điều trị trầm cảm, kết quả cuối cùng có thể dẫn đến quá tải serotonin cho não. Điều tương tự cũng có thể xảy ra khi sử dụng thuốc bổ sung SSRI, chẳng hạn như St. John's wort.
Các vấn đề trên đều rất dễ xảy ra khi mới bắt đầu dùng thuốc hoặc tăng liều lượng hay sử dụng kết hợp các loại thuốc trầm cảm cũ hơn (được gọi là MAOI) với SSRI.
Cuối cùng, các chất kích thích như thuốc lắc hoặc LSD cũng có liên quan đến hội chứng serotonin.
Các triệu chứng của hội chứng có thể xảy ra trong vòng vài phút đến vài giờ, thường bao gồm bồn chồn, xuất hiện ảo giác, tim đập nhanh, nhiệt độ cơ thể tăng, đổ mồ hôi, mất phối hợp, co thắt cơ, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy và thay đổi nhanh huyết áp.
Mặc dù không xảy ra phổ biến nhưng có nguy hiểm và được coi là một trường hợp cần cấp cứu y tế khẩn cấp. Điều trị hội chứng này bằng cách ngừng thuốc, truyền dịch qua đường tĩnh mạch, dùng thuốc giãn cơ và thuốc ngăn sản xuất serotonin.
Xem thêm: