Bệnh Alzheimer là một bệnh thần kinh tiến triển khiến não bị teo và các tế bào não bị chết. Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ - sự suy giảm liên tục về tư duy, hành vi và các kĩ năng xã hội, gây ảnh hưởng đến khả năng hoạt động độc lập của một người.
So sánh não bình thường và não người bị Alzheimer Theo số liệu thống kê năm 2019 của The World Alzheimer Report 2019, số ca bệnh sa sút trí tuệ mới là 3 ca/1 giây, hiện có khoảng hơn 50 triệu người bị sa sút trí tuệ, trong đó khoảng 60% là bệnh Alzheimer. Tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer tăng dần theo tuổi, từ khoảng 5% của người dưới 75 lên đến 40-50% của người sau 85 tuổi. Dân số Việt Nam đang có xu hướng già hoá, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam năm 2019 là 73,6 tuổi. Tỷ lệ sa sút trí tuệ thống kê được khoảng 5% dân số trên 60 tuổi và tăng dần theo tuổi.
Các dấu hiệu sớm của bệnh bao gồm quên các sự kiện hoặc cuộc trò chuyện mới diễn ra. Khi bệnh tiến triển nặng hơn, người mắc bệnh Alzheimer sẽ bị suy giảm trí nhớ nghiêm trọng và mất khả năng thực hiện các công việc hàng ngày.
Thuốc có thể cải thiện tạm thời hoặc làm chậm sự tiến triển của các triệu chứng. Sự điều trị này có thể giúp những người bị bệnh Alzheimer thực hiện các công việc (trong giới hạn có thể) và duy trì sự độc lập trong một thời gian. Có nhiều chương trình và dịch vụ y tế khác nhau hỗ trợ những người bị bệnh Alzheimer và những người chăm sóc họ.
Không có phương pháp điều trị nào chữa khỏi bệnh Alzheimer hoặc làm thay đổi quá trình bệnh diễn ra trong não. Trong giai đoạn nặng của bệnh, các biến chứng do mất chức năng não nghiêm trọng xuất hiện - chẳng hạn như mất nước, suy dinh dưỡng hoặc nhiễm trùng - dẫn đến tử vong.
Triệu chứng của bệnh Alzheimer
Mất trí nhớ là triệu chứng của bệnh Alzheimer Mất trí nhớ là triệu chứng chính của bệnh Alzheimer. Các dấu hiệu sớm bao gồm khó nhớ các sự kiện hoặc cuộc trò chuyện mới diễn ra. Khi bệnh tiến triển, tình trạng suy giảm trí nhớ ngày càng trầm trọng hơn và xuất hiện thêm các triệu chứng khác.
Lúc đầu, một người bị bệnh Alzheimer có thể nhận thức được rằng họ gặp khó khăn trong việc ghi nhớ mọi thứ và sắp xếp suy nghĩ. Một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè có thể nhận thấy tình trạng xấu đi như thế nào.
Những thay đổi về não liên quan đến bệnh Alzheimer dẫn đến ngày càng có nhiều rắc rối với:
Kỉ niệm
Mọi người đều có lúc bị suy giảm trí nhớ, nhưng tình trạng mất trí nhớ liên quan đến bệnh Alzheimer tồn tại dai dẳng và ngày càng trầm trọng hơn, ảnh hưởng đến khả năng hoạt động tại nơi làm việc hoặc ở nhà.
Những người bị bệnh Alzheimer có thể:
- Lặp đi lặp lại các câu nói và câu hỏi
- Quên các cuộc trò chuyện, cuộc hẹn hoặc sự kiện và không nhớ chúng sau này
- Thường xuyên mất tài sản, thường đặt đồ đạc ở những vị trí không đúng
- Bị lạc ở những nơi quen thuộc
- Cuối cùng quên tên của các thành viên trong gia đình và các vật dụng hàng ngày
- Gặp khó khăn khi tìm đúng từ để xác định đồ vật, diễn đạt suy nghĩ hoặc tham gia vào các cuộc trò chuyện
Suy nghĩ và lập luận
Bệnh Alzheimer gây ra khó tập trung và suy nghĩ, đặc biệt là về các khái niệm trừu tượng như con số.
Việc thực hiện nhiều nhiệm vụ trở nên đặc biệt khó khăn, người bệnh có thể khó quản lý tài chính, cân đối sổ sách và thanh toán hóa đơn đúng hạn. Cuối cùng, người bệnh có thể không thể nhận biết và xử lý được các con số.
Đưa ra đánh giá và quyết định
Bệnh Alzheimer làm giảm khả năng đưa ra quyết định và phán đoán hợp lý trong các tình huống hàng ngày. Ví dụ, một người có thể đưa ra những lựa chọn kém hiệu quả hoặc không phù hợp trong các mối quan hệ xã hội hoặc mặc quần áo không phù hợp với thời tiết. Có thể khó khăn hơn để phản ứng một cách hiệu quả với các vấn đề hàng ngày, ví dụ như thức ăn bị cháy trên bếp hoặc các tình huống lái xe bất ngờ.
Lập kế hoạch và thực hiện các công việc quen thuộc
Khi bệnh tiến triển, các hoạt động thường ngày đòi hỏi các bước tuần tự, chẳng hạn như lập kế hoạch và nấu một bữa ăn hoặc chơi một trò chơi yêu thích, trở thành một chướng ngại khó khăn. Cuối cùng, khi bệnh ở giai đoạn cuối, người bệnh thường quên cách thực hiện các công việc cơ bản như mặc quần áo và tắm rửa.
Thay đổi về tính cách và hành vi
Những thay đổi về não xảy ra trong bệnh Alzheimer có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi. Các vấn đề có thể bao gồm những điều sau:
- Trầm cảm
- Thờ ơ
- Xa lánh xã hội
- Tâm trạng lâng lâng
- Không tin tưởng vào người khác
- Khó chịu và hung hăng
- Thay đổi thói quen ngủ
- Đi lang thang
- Mất khả năng kiểm soát
- Ảo tưởng, chẳng hạn như tin rằng thứ gì đó đã bị đánh cắp
Kỹ năng được duy trì
Nhiều kỹ năng quan trọng được duy trì trong thời gian dài ngay cả khi các triệu chứng xấu đi. Các kỹ năng đó bao gồm đọc hoặc nghe sách, kể chuyện và hồi tưởng, hát, nghe nhạc, khiêu vũ, vẽ hoặc làm thủ công.
Những kỹ năng này có thể được giữ lại lâu hơn vì chúng được kiểm soát bởi các phần não bị ảnh hưởng ở giai đoạn sau của bệnh.
Khi nào cần khám ngay
Một số bệnh có thể dẫn đến mất trí nhớ hoặc chứng sa sút trí tuệ. Nếu bạn lo lắng về trí nhớ hoặc các kỹ năng tư duy khác của mình, hãy đi khám bác sĩ để được đánh giá và chẩn đoán kỹ lưỡng.
Nếu lo lắng về các tình trạng mà bạn quan sát được ở một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè, hãy nói với họ và hỏi về việc cùng đi khám.
Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer
Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer Nguyên nhân chính xác của bệnh Alzheimer vẫn chưa được hiểu đầy đủ. Nhưng ở mức độ cơ bản, các protein trong não không hoạt động bình thường, làm gián đoạn hoạt động của các tế bào não (tế bào thần kinh) và gây ra một chuỗi các sự kiện có hại. Các tế bào thần kinh bị tổn thương, mất kết nối và cuối cùng chết đi.
Các nhà khoa học tin rằng đối với hầu hết mọi người, bệnh Alzheimer là do sự kết hợp của các yếu tố di truyền, lối sống và môi trường ảnh hưởng đến não bộ theo thời gian.
Ít hơn 1% trường hợp, bệnh Alzheimer do những thay đổi di truyền cụ thể mà hầu như chắc chắn sẽ phát triển bệnh ở một người. Những trường hợp hiếm gặp này thường khiến bệnh khởi phát ở tuổi trung niên.
Tổn thương thường bắt đầu ở vùng não kiểm soát trí nhớ, nhưng quá trình này bắt đầu nhiều năm trước khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên. Sự tổn thương của các tế bào thần kinh lan truyền theo một hướng nhất định đến các vùng khác của não. Đến giai đoạn cuối của bệnh, não đã bị teo đi đáng kể.
Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm hiểu nguyên nhân của bệnh Alzheimer, họ tập trung vào vai trò của hai loại protein:
- Protein amyloid. Beta-amyloid là một đoạn của protein trọng lượng phân tử lớn. Khi những mảnh này tụ lại với nhau, chúng có tác dụng độc hại đối với tế bào thần kinh và làm gián đoạn kết nối giữa tế bào với tế bào. Sự lắng đọng càng ngày càng lớn tạo nên mảng amyloid, nó cũng bao gồm các mảnh vụn tế bào khác.
- Protetin Tau. Protein Tau có vai trò hỗ trợ và vận chuyển bên trong tế bào thần kinh để mang chất dinh dưỡng và các chất cần thiết khác. Trong bệnh Alzheimer, protein tau thay đổi hình dạng và tự hình thành nên cấu trúc được gọi là đám rối sợi thần kinh. Các đám rối làm rối loạn hệ thống vận chuyển và gây độc cho tế bào.
Các yếu tố nguy cơ của bệnh Alzheimer
Tuổi tác là 1 trong những yếu tố nguy cơ của bệnh Alzheimer Tuổi
Tuổi tác ngày càng tăng là yếu tố nguy cơ lớn nhất được biết đến đối với bệnh Alzheimer. Bệnh Alzheimer không phải là một phần của quá trình lão hóa bình thường, nhưng khi già đi, khả năng mắc bệnh Alzheimer sẽ tăng lên.
Ví dụ, một nghiên cứu cho thấy hàng năm có 4 người mắc mới trên 1.000 người từ 65 đến 74 tuổi, 32 người mắc mới trên 1.000 người từ 75 đến 84 tuổi và 76 người mắc mới trên 1.000 người từ 85 tuổi trở lên.
Tính chất gia đình và di truyền
Nguy cơ mắc bệnh Alzheimer của bạn sẽ cao hơn nếu người thân trong gia đình của bạn mắc bệnh. Cơ chế di truyền của bệnh Alzheimer có tính chất gia đình phần lớn vẫn chưa được giải thích và các yếu tố di truyền có thể rất phức tạp.
Một yếu tố di truyền được hiểu rõ hơn là một dạng của gen apolipoprotein E (APOE). Một biến thể của gen, APOE e4, làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Khoảng 25% đến 30% dân số mang alen APOE e4, nhưng không phải tất cả mọi người có biến thể gen này đều mắc bệnh.
Các nhà khoa học đã xác định được những đột biến trong ba gen hầu như đảm bảo một người có một trong số 3 gen đó sẽ phát triển bệnh Alzheimer. Nhưng những đột biến này chỉ chiếm ít hơn 1% số người mắc bệnh Alzheimer.
Hội chứng Down
Nhiều người bị hội chứng Down phát triển thành bệnh Alzheimer. Điều này có thể liên quan đến việc có ba bản sao của nhiễm sắc thể 21 - và sau đó là ba bản sao của gen cho protein tổng hợp beta-amyloid. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Alzheimer có xu hướng xuất hiện sớm hơn từ 10 đến 20 năm ở những người mắc hội chứng Down so với dân số nói chung.
Giới tính
Có vẻ như có rất ít sự khác biệt về nguy cơ giữa nam và nữ, nhưng nhìn chung, có nhiều phụ nữ mắc bệnh hơn vì họ thường sống lâu hơn nam giới.
Suy giảm nhận thức mức độ nhẹ
Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) là sự suy giảm trí nhớ hoặc tư duy lớn hơn bình thường so với độ tuổi của một người, nhưng sự suy giảm này không ảnh hưởng đến cuộc sống sinh hoạt của một người.
Những người bị suy giảm nhận thức nhẹ có nguy cơ phát triển chứng sa sút trí tuệ một cách đáng kể. Khi sự thiếu hụt chủ yếu là trí nhớ, tình trạng bệnh có thể tiến triển thành sa sút trí tuệ do bệnh Alzheimer. Khi đó, bạn nên tập trung vào việc thay đổi lối sống lành mạnh, phát triển các chiến lược để bù đắp cho việc mất trí nhớ và lên lịch hẹn bác sĩ thường xuyên để theo dõi các triệu chứng.
Chấn thương đầu
Những người từng bị chấn thương đầu nặng có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn. Một số nghiên cứu lớn cho thấy ở những người từ 50 tuổi trở lên bị chấn thương sọ não (TBI), nguy cơ mất trí nhớ và bệnh Alzheimer tăng lên. Nguy cơ gia tăng ở những người bị chấn thương sọ não nặng hơn. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nguy cơ có thể cao nhất trong vòng sáu tháng đến hai năm đầu tiên sau khi bị chấn thương.
Ô nhiễm không khí
Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng các hạt bụi trong không khí bị ô nhiễm có thể làm tăng tốc độ thoái hóa của hệ thần kinh. Và các nghiên cứu trên người đã phát hiện ra rằng việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí - đặc biệt là từ khí thải giao thông và đốt củi - có liên quan đến nguy cơ mất trí nhớ cao hơn.
Uống rượu quá mức
Uống quá nhiều rượu từ lâu đã được biết đến là nguyên nhân gây ra những thay đổi về não bộ. Một số nghiên cứu và đánh giá lớn cho thấy các rối loạn do sử dụng rượu có liên quan đến việc tăng nguy cơ sa sút trí tuệ, đặc biệt là chứng sa sút trí tuệ khởi phát sớm.
Ngủ không ngon giấc
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng giấc ngủ kém, chẳng hạn như khó đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu giấc, có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.
Lối sống và sức khỏe tim mạch
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng các yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh tim cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Bao gồm các:
- Thiếu tập thể dục
- Béo phì
- Hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc
- Huyết áp cao
- Cholesterol cao
- Bệnh tiểu đường tuýp 2 được kiểm soát kém
Tất cả các yếu tố này đều có thể thay đổi. Do đó, việc thay đổi lối sống ở một mức độ nào đó có thể làm thay đổi nguy cơ mắc bệnh. Ví dụ, tập thể dục thường xuyên và một chế độ ăn uống lành mạnh ít chất béo với trái cây và rau giúp làm giảm nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer.
Học tập suốt đời và tham gia các hoạt động xã hội
Các nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa việc học tập suốt đời và tham gia các hoạt động xã hội với việc giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Trình độ học vấn thấp - ít hơn trình độ học vấn trung học - dường như là một yếu tố nguy cơ của bệnh Alzheimer.
Các biến chứng của bệnh Alzheimer
Biến chứng của bệnh Alzheimer Mất trí nhớ và ngôn ngữ, suy giảm khả năng phán đoán và những thay đổi nhận thức khác do bệnh Alzheimer gây ra có thể làm phức tạp việc điều trị các bệnh khác. Một người bị bệnh Alzheimer có thể không:
- Phàn nàn rằng họ đang trải qua cơn đau
- Giải thích các triệu chứng của một bệnh khác
- Thực hiện theo một kế hoạch điều trị theo quy định
- Giải thích tác dụng phụ của thuốc
Khi bệnh Alzheimer tiến triển đến giai đoạn cuối, những thay đổi của não bắt đầu ảnh hưởng đến các chức năng thể chất, chẳng hạn như nuốt, thăng bằng và kiểm soát nhu động ruột và bàng quang. Những vấn đề này có thể làm tăng tính dễ bị tổn thương đối với các vấn đề sức khỏe khác như:
- Hít thức ăn hoặc chất lỏng vào phổi
- Cúm, viêm phổi và các bệnh nhiễm trùng khác
- Ngã
- Gãy xương
- Loét
- Suy dinh dưỡng hoặc mất nước
- Táo bón hoặc tiêu chảy
- Các vấn đề về răng miệng như loét miệng hoặc sâu răng
Phòng ngừa bệnh Alzheimer
Phòng ngừa bệnh Alzheimer Bệnh Alzheimer không phải là một bệnh có thể phòng ngừa được. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ của lối sống đối với bệnh Alzheimer có thể thay đổi. Bằng chứng cho thấy rằng những thay đổi trong chế độ ăn uống, tập thể dục và thói quen - các bước để giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch - cũng có thể làm giảm nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer và các rối loạn khác gây ra chứng sa sút trí tuệ. Lựa chọn lối sống lành mạnh cho tim có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer bao gồm:
- Tập thể dục thường xuyên
- Ăn thức ăn sạch, dầu ăn tốt cho sức khỏe và thực phẩm ít chất béo bão hòa
- Tuân theo các hướng dẫn điều trị để kiểm soát huyết áp cao, tiểu đường và cholesterol cao
- Yêu cầu bác sĩ giúp đỡ để bỏ thuốc nếu bạn hút thuốc
Video Phòng tránh bệnh hay quên, mất trí nhớ và bệnh Alzheimer
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tham gia các hoạt động xã hội, đọc sách, khiêu vũ, chơi trò chơi, sáng tạo nghệ thuật, chơi nhạc cụ và các hoạt động khác giúp duy trì các kỹ năng tư duy và làm giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.
Chẩn đoán bệnh Alzheimer
Chuẩn đoán bệnh Alzheimer Một phần quan trọng của việc chẩn đoán bệnh Alzheimer là khả năng giải thích các triệu chứng của bạn, cũng như quan điểm từ người thân hoặc bạn bè của bạn về các triệu chứng và tác động của chúng đến cuộc sống hàng ngày. Ngoài ra, chẩn đoán bệnh Alzheimer dựa trên các xét nghiệm mà bác sĩ thực hiện để đánh giá trí nhớ và khả năng tư duy.
Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm và hình ảnh có thể loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn khác hoặc giúp bác sĩ xác định rõ hơn căn bệnh gây ra các triệu chứng sa sút trí tuệ.
Nhưng bệnh Alzheimer chỉ được chẩn đoán hoàn toàn chắc chắn sau khi chết, khi kiểm tra bằng kính hiển vi của não cho thấy các mảng và đám rối đặc trưng.
Kiểm tra
Một công việc chẩn đoán có thể sẽ bao gồm các xét nghiệm sau:
Khám sức khỏe và thần kinh
Bác sĩ sẽ kiểm tra sức khỏe và đánh giá sức khỏe thần kinh tổng thể bằng cách kiểm tra:
- Phản xạ
- Cơ và sức mạnh của cơ
- Khả năng đứng dậy khỏi ghế và đi trong phòng
- Thị giác và thính giác
- Sự phối hợp
- Thăng bằng
Xét nghiệm
Xét nghiệm máu có thể giúp bác sĩ loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn khác gây mất trí nhớ và lú lẫn, chẳng hạn như rối loạn tuyến giáp hoặc thiếu hụt vitamin.
Tình trạng tâm thần và kiểm tra tâm thần kinh
Bác sĩ có thể cho bạn một bài kiểm tra trạng thái tâm thần ngắn gọn để đánh giá trí nhớ và khả năng tư duy. Các hình thức kiểm tra tâm lý thần kinh dài hơn giúp cung cấp thêm thông tin chi tiết về chức năng tâm thần so với những người cùng độ tuổi và trình độ học vấn. Các xét nghiệm này có thể thiết lập chẩn đoán và là điểm khởi đầu để theo dõi sự tiến triển của các triệu chứng trong tương lai.
Hình ảnh não
Hình ảnh của não bộ hiện được sử dụng chủ yếu để xác định các bất thường có thể nhìn thấy liên quan đến các bệnh khác ngoài bệnh Alzheimer - chẳng hạn như đột quỵ, chấn thương hoặc khối u - có thể gây ra thay đổi nhận thức. Các phương tiện chẩn đoán hình ảnh mới - hiện được sử dụng chủ yếu tại các trung tâm y tế lớn hoặc trong các thử nghiệm lâm sàng - cho phép các bác sĩ phát hiện những thay đổi cụ thể của não do bệnh Alzheimer gây ra.
Hình ảnh cấu trúc não trong các phương tiện chẩn đoán hình ảnh dưới đây:
- Chụp cộng hưởng từ (MRI). MRI sử dụng sóng vô tuyến và từ trường mạnh để tạo ra hình ảnh chi tiết của não. MRI cho thấy sự teo não ở các vùng não liên quan đến bệnh Alzheimer, đồng thời cũng loại trừ các tình trạng khác. Chụp MRI thường được ưu tiên hơn chụp CT để đánh giá chứng sa sút trí tuệ.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT). Chụp CT, sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh cắt ngang của não bộ. Nó thường được sử dụng để loại trừ các khối u, đột quỵ và chấn thương đầu.
Hình ảnh não bộ có thể được ghi lại bằng chụp cắt lớp phát xạ positron (PET). Trong quá trình chụp PET, một chất đánh dấu phóng xạ mức độ thấp được tiêm vào máu để biểu thị đặc điểm cụ thể trong não. Hình ảnh PET có thể bao gồm những điều sau đây:
- Chụp PET Fluorodeoxyglucose (FDG) cho thấy các vùng não thiếu nuôi dưỡng chuyển hóa kém. Xác định dạng thoái hóa - những vùng chuyển hóa kém - có thể giúp phân biệt giữa bệnh Alzheimer và các loại sa sút trí tuệ khác.
- Chụp PET Amyloid có thể đo khối lượng của các mảng lắng đọng amyloid trong não. Hình ảnh này chủ yếu được sử dụng trong nghiên cứu nhưng cũng được sử dụng nếu một người có các triệu chứng sa sút trí tuệ bất thường hoặc khởi phát rất sớm.
- Hình ảnh Tau PET, đo khối lượng của các đám rối sợi thần kinh trong não, thường được sử dụng trong nghiên cứu.
Trong những trường hợp đặc biệt, chẳng hạn như sa sút trí tuệ tiến triển nhanh, sa sút trí tuệ với các đặc điểm không điển hình hoặc sa sút trí tuệ khởi phát sớm, các xét nghiệm khác có thể được sử dụng để đo beta-amyloid và protein tau bất thường trong dịch não tủy.
Xét nghiệm chẩn đoán trong tương lai
Các nhà khoa học đang nghiên cứu để phát triển các xét nghiệm có thể đo lường các dấu hiệu sinh học của quá trình bệnh trong não.
Các xét nghiệm này, bao gồm cả xét nghiệm máu, giúp cải thiện độ chính xác của các chẩn đoán và cho phép chẩn đoán sớm hơn trước khi xuất hiện các triệu chứng. Xét nghiệm máu cho Plasma Aβ hiện đã có sẵn và gần đây đã nhận được chứng nhận tại Hoa Kỳ bởi Trung tâm Dịch vụ Medicare & Medicaid cho phép phân phối trên thị trường.
Xét nghiệm di truyền thường không được khuyến khích để đánh giá bệnh Alzheimer định kỳ. Ngoại lệ là những người có tiền sử gia đình mắc bệnh Alzheimer khởi phát sớm. Nên gặp chuyên gia tư vấn di truyền để thảo luận về những rủi ro và lợi ích của xét nghiệm di truyền trước khi thực hiện bất kỳ xét nghiệm nào.
Điều trị bệnh Alzheimer
Thuốc điều trị bệnh Alzheimer Thuốc
Các loại thuốc chữa bệnh Alzheimer hiện nay giúp giảm các triệu chứng của suy giảm trí nhớ và các thay đổi nhận thức khác trong một thời gian. Hai loại thuốc hiện được sử dụng để điều trị các triệu chứng nhận thức:
- Thuốc ức chế cholinesterase. Loại thuốc này hoạt động bằng cách bảo tồn một chất truyền tin hóa học bị suy giảm trong não do bệnh Alzheimer để tăng sự tương tác giữa các tế bào. Đây là những loại thuốc đầu tiên được thử nghiệm và hầu hết các triệu chứng được cải thiện khiêm tốn.
Thuốc ức chế men cholinesterase cũng có thể cải thiện các triệu chứng tâm thần kinh, chẳng hạn như sự kích động hoặc trầm cảm. Thuốc ức chế men cholinesterase thường được kê toa bao gồm donepezil (Aricept), galantamine (Razadyne) và rivastigmine (Exelon).
Các tác dụng phụ chính của loại thuốc này bao gồm tiêu chảy, buồn nôn, chán ăn và rối loạn giấc ngủ. Ở những người bị bệnh tim, các tác dụng phụ nghiêm trọng có thể bao gồm rối loạn nhịp tim.
- Memantine (Namenda). Thuốc này hoạt động trong một mạng lưới tương tác giữa các tế bào não giúp làm chậm sự tiến triển của các triệu chứng bệnh Alzheimer từ trung bình đến nặng. Nó đôi khi được sử dụng kết hợp với một chất ức chế cholinesterase. Các tác dụng phụ tương đối hiếm gặp bao gồm chóng mặt và lú lẫn.
Vào tháng 6 năm 2021, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) đã phê duyệt aducanumab (Aduhelm) để điều trị một số trường hợp mắc bệnh Alzheimer. Đây là loại thuốc đầu tiên được chấp thuận ở Hoa Kỳ để điều trị nguyên nhân cơ bản của bệnh Alzheimer bằng cách nhắm loại bỏ các mảng amyloid trong não. FDA đã phê duyệt loại thuốc này với điều kiện phải tiến hành các nghiên cứu sâu hơn để xác nhận lợi ích của thuốc. Các chuyên gia cũng cần xác định những bệnh nhân nào có thể được hưởng lợi từ thuốc.
Đôi khi các loại thuốc khác như thuốc chống trầm cảm có thể được kê đơn để giúp kiểm soát các triệu chứng hành vi liên quan đến bệnh Alzheimer.
Tạo một môi trường an toàn và hỗ trợ
Điều chỉnh hoàn cảnh sống phù hợp với nhu cầu của người bệnh Alzheimer là một phần quan trọng của bất kỳ kế hoạch điều trị nào. Đối với những người bệnh Alzheimer, việc thiết lập và củng cố các thói quen hàng ngày cũng như giảm thiểu các công việc đòi hỏi trí nhớ có thể giúp cuộc sống dễ dàng hơn nhiều.
Bạn có thể thực hiện các bước sau để giúp người bệnh cảm thấy hạnh phúc và tiếp tục thực hiện các công việc hàng ngày:
- Luôn giữ chìa khóa, ví, điện thoại di động và các vật có giá trị khác ở cùng một vị trí trong nhà để chúng không bị mất.
- Giữ thuốc ở một nơi an toàn. Sử dụng danh sách kiểm tra hàng ngày để theo dõi liều lượng.
- Sắp xếp tài chính để thanh toán tự động và gửi tiền tự động.
- Yêu cầu người bị bệnh Alzheimer mang theo điện thoại di động có khả năng định vị để người chăm sóc có thể theo dõi vị trí của họ. Lập trình các số điện thoại quan trọng vào điện thoại.
- Cài đặt cảm biến báo động trên cửa ra vào và cửa sổ.
- Đảm bảo các cuộc hẹn thường xuyên diễn ra vào cùng một ngày, cùng thời điểm càng nhiều càng tốt.
- Sử dụng lịch hoặc bảng trắng trong nhà để theo dõi lịch trình hàng ngày. Xây dựng thói quen kiểm tra các hạng mục đã hoàn thành.
- Loại bỏ đồ đạc thừa, lộn xộn.
- Lắp đặt tay vịn chắc chắn trên cầu thang và trong phòng tắm.
- Đảm bảo rằng giày và dép đi trong nhà thoải mái và có lực kéo tốt.
- Giảm số lượng gương. Những người bị bệnh Alzheimer có thể thấy hình ảnh trong gương khó hiểu hoặc đáng sợ.
- Đảm bảo rằng người bị bệnh Alzheimer mang theo giấy tờ tùy thân hoặc đeo vòng đeo tay cảnh báo y tế.
- Giữ những bức ảnh và những đồ vật có ý nghĩa xung quanh nhà.
Điều trị bổ sung
Nhiều loại thảo dược, vitamin và thực phẩm chức năng được quảng cáo rộng rãi giúp tăng cường nhận thức hoặc ngăn ngừa hoặc trì hoãn bệnh Alzheimer. Các thử nghiệm lâm sàng cho các kết quả khác nhau tuy nhiên có ít bằng chứng chứng minh đây là phương pháp điều trị hiệu quả.
Một số phương pháp điều trị đã được nghiên cứu gần đây bao gồm:
- Vitamin E. Mặc dù vitamin E không ngăn ngừa bệnh Alzheimer, nhưng dùng 2.000 đơn vị quốc tế mỗi ngày có thể giúp trì hoãn sự tiến triển bệnh khi bệnh ở giai đoạn nhẹ đến trung bình. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu là khác nhau, chỉ một số cho thấy lợi ích khiêm tốn của vitamin E. Cần có những nghiên cứu sâu hơn về mức độ an toàn của 2.000 đơn vị quốc tế vitamin E hàng ngày đối với người sa sút trí tuệ trước khi nó được khuyến nghị thường quy.
Các thực phẩm chức năng giúp tăng nhận thức có thể tương tác với các loại thuốc bạn đang dùng để điều trị bệnh Alzheimer hoặc các bệnh khác. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ để tạo ra một kế hoạch điều trị an toàn với mọi đơn thuốc, thuốc không kê đơn hoặc thực phẩm chức năng.
- Axit béo omega-3. Axit béo omega-3 trong cá hoặc từ thực phẩm chức năng có thể làm giảm nguy cơ phát triển chứng sa sút trí tuệ, nhưng các nghiên cứu lâm sàng cho thấy không có lợi cho việc điều trị các triệu chứng bệnh Alzheimer.
- Curcumin. Loại thảo mộc này có nguồn gốc từ nghệ và có đặc tính chống viêm, chống oxy hóa có thể ảnh hưởng đến các quá trình hóa học trong não. Cho đến nay, các thử nghiệm lâm sàng không tìm thấy lợi ích nào cho việc điều trị bệnh Alzheimer.
- Bạch quả. Đây là một chiết xuất thực vật có chứa một số đặc tính y học. Một nghiên cứu lớn được tài trợ bởi Viện Y tế Quốc gia không tìm thấy tác dụng nào trong việc ngăn ngừa hoặc trì hoãn bệnh Alzheimer.
- Melatonin. Việc bổ sung hormone điều chỉnh giấc ngủ này đang được nghiên cứu để xem nó có mang lại lợi ích trong việc quản lý giấc ngủ ở những người bị sa sút trí tuệ hay không. Nhưng một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng melatonin có thể làm tâm trạng tồi tệ hơn ở một số người mắc chứng sa sút trí tuệ. Cần các nghiên cứu thêm về vấn đề này.
Lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà
Lựa chọn lối sống lành mạnh giúp tăng cường sức khỏe tổng thể và có vai trò duy trì sức khỏe nhận thức.
Tập thể dục
Tập thể dục thường xuyên là một phần quan trọng của kế hoạch điều trị. Các hoạt động như đi bộ hàng ngày có thể giúp cải thiện tâm trạng và duy trì sức khỏe của khớp, cơ và tim. Tập thể dục cũng có thể giúp bạn có giấc ngủ ngon và ngăn ngừa táo bón - và nó cũng có lợi cho người chăm sóc.
Những người bị bệnh Alzheimer đi lại khó khăn vẫn có thể sử dụng xe đạp cố định, kéo giãn bằng dây thun hoặc tập các bài tập trên ghế. Bạn có thể tìm thấy các chương trình tập thể dục dành cho người lớn tuổi trên TV hoặc trên DVD.
Dinh dưỡng
Những người bị bệnh Alzheimer có thể quên ăn, không quan tâm đến việc chuẩn bị bữa ăn hoặc không có chế độ ăn lành mạnh. Họ cũng có thể quên uống đủ nước, dẫn đến mất nước và táo bón.
Cung cấp những điều sau đây:
- Các thực phẩm lành mạnh. Mua những thực phẩm lành mạnh ưa thích, dễ ăn.
- Nước và đồ uống lành mạnh khác. Khuyến khích uống nhiều nước mỗi ngày. Tránh đồ uống có caffeine, có thể làm tăng cảm giác bồn chồn, cản trở giấc ngủ và khiến người bệnh đi tiểu thường xuyên.
- Sinh tố và đồ uống có hàm lượng calo cao, tốt cho sức khỏe. Bổ sung sữa lắc với bột protein hoặc làm sinh tố có các thành phần yêu thích, đặc biệt là khi việc ăn uống trở nên khó khăn hơn.
Tham gia các hoạt động xã hội
Các hoạt động xã hội có thể hỗ trợ và bảo tồn một số kĩ năng. Làm những việc có ý nghĩa và thú vị là điều quan trọng đối với sức khỏe tổng thể của người bị bệnh Alzheimer. Chúng có thể bao gồm:
- Nghe nhạc hoặc khiêu vũ
- Đọc hoặc nghe sách
- Làm vườn hoặc làm đồ thủ công
- Các sự kiện xã hội tại các trung tâm chăm sóc trí nhớ hoặc người cao tuổi
- Các hoạt động có kế hoạch với trẻ em
Đối phó và hỗ trợ
Nguồn ảnh: nexttvc.comNhững người bị bệnh Alzheimer trải qua một loạt các cảm xúc - bối rối, thất vọng, tức giận, sợ hãi, không chắc chắn, đau buồn và trầm cảm.
Nếu bạn đang chăm sóc một người bị bệnh Alzheimer, bạn có thể giúp họ đối phó với căn bệnh này bằng cách lắng nghe, trấn an người đó rằng cuộc sống vẫn có thể được tận hưởng, hỗ trợ và cố gắng hết sức để giúp người đó giữ được phẩm giá và tự trọng.
Môi trường gia đình yên tĩnh và ổn định có thể giúp giảm thiểu các vấn đề về hành vi. Hoàn cảnh mới, tiếng ồn, nhóm đông người, bị thúc giục hoặc bị thúc ép để ghi nhớ, hoặc được yêu cầu làm những nhiệm vụ phức tạp có thể gây ra lo lắng. Khi người bệnh trở nên khó chịu, khả năng suy nghĩ rõ ràng càng giảm sút.
Quan tâm đến người chăm sóc
Chăm sóc một người bị bệnh Alzheimer đòi hỏi nhiều về thể chất và tinh thần. Cảm giác tức giận và tội lỗi, căng thẳng và chán nản, lo lắng và đau buồn, và sự cô lập với xã hội là phổ biến.
Sự cẩn thận thậm chí còn là quan tâm đến sức khỏe thể chất của người chăm sóc. Chú ý đến nhu cầu và sức khỏe của bản thân là một trong những điều quan trọng nhất bạn có thể làm cho chính mình và cho người bị bệnh Alzheimer.
Nếu bạn là người chăm sóc cho người bị bệnh Alzheimer, bạn có thể tự giúp mình bằng cách:
- Tìm hiểu càng nhiều về bệnh càng tốt
- Đặt câu hỏi cho bác sĩ, nhân viên xã hội và những người khác liên quan đến việc chăm sóc người thân của bạn
- Kêu gọi bạn bè hoặc các thành viên khác trong gia đình giúp đỡ khi bạn cần
- Nghỉ giải lao mỗi ngày
- Dành thời gian với bạn bè của bạn
- Chăm sóc sức khỏe của bạn bằng cách đến gặp bác theo lịch trình, ăn các bữa ăn lành mạnh và tập thể dục
- Tham gia nhóm hỗ trợ
- Sử dụng trung tâm dành cho người lớn ở địa phương, nếu có thể
Nhiều người mắc bệnh Alzheimer và gia đình của họ được hưởng lợi từ các dịch vụ tư vấn hoặc hỗ trợ tại địa phương. Liên hệ với chi nhánh Hiệp hội Alzheimer tại địa phương của bạn để kết nối với các nhóm hỗ trợ, bác sĩ, nhà trị liệu, nguồn lực và sự giới thiệu, cơ quan chăm sóc tại nhà, cơ sở chăm sóc tại khu dân cư, đường dây trợ giúp qua điện thoại và hội thảo giáo dục.
Chuẩn bị cho buổi khám bệnh
Nguồn ảnh: nia.nih.govMất trí nhớ hoặc giảm khả năng tư duy thường yêu cầu kế hoạch cụ thể của người chăm sóc y tế. Nếu lo lắng về việc mất trí nhớ hoặc các triệu chứng khác, hãy nhờ người thân hoặc bạn bè đi cùng bạn đến gặp bác sĩ. Ngoài việc hỗ trợ, người thân của bạn có thể giúp trong việc trả lời các câu hỏi.
Nếu bạn đi cùng ai đó đến gặp bác sĩ, vai trò của bạn có thể là cung cấp một số lịch sử hoặc suy nghĩ về những thay đổi bạn đã thấy. Trao đổi nhiều người là một phần quan trọng đối với các buổi khám ban đầu và trong suốt kế hoạch điều trị.
Bác sĩ thăm khám chính có thể giới thiệu bạn đến bác sĩ thần kinh, bác sĩ tâm thần, bác sĩ tâm thần kinh hoặc chuyên gia khác để đánh giá thêm.
Bạn có thể làm gì
Bạn có thể chuẩn bị cho buổi khám bệnh của mình bằng cách viết ra càng nhiều thông tin càng tốt để chia sẻ cho bác sĩ. Thông tin có thể bao gồm:
- Tiền sử y tế, bao gồm các bệnh được chẩn đoán trước đây hoặc hiện tại và các bệnh có tính chất gia đình
- Đội ngũ y tế, bao gồm tên và thông tin liên hệ của bất kỳ bác sĩ, chuyên gia sức khỏe tâm thần hoặc nhà trị liệu hiện tại nào
- Thuốc, bao gồm thuốc theo toa, thuốc không kê đơn, vitamin, thuốc thảo dược hoặc thực phẩm chức năng khác
- Các triệu chứng, bao gồm các ví dụ cụ thể về những thay đổi trong trí nhớ hoặc kỹ năng tư duy
Những thông tin gì cần thiết cho bác sĩ
Bác sĩ có thể hỏi một số câu hỏi sau đây để hiểu những thay đổi trong trí nhớ hoặc khả năng tư duy của bạn. Nếu bạn đi cùng người thân hay bạn bè, hãy chuẩn bị cung cấp quan điểm của bạn nếu cần. Bác sĩ có thể hỏi:
- Bạn đang gặp phải những khó khăn về trí nhớ và suy giảm tinh thần nào? Lần đầu tiên bạn nhận thấy chúng là khi nào?
- Chúng ngày càng trở nên tồi tệ hơn, hay chúng đôi khi tốt hơn và đôi khi tệ hơn?
- Bạn đã ngừng thực hiện một số hoạt động nhất định, chẳng hạn như quản lý tài chính hoặc mua sắm, vì những hoạt động này quá thử thách về mặt tinh thần?
- Tâm trạng của bạn thế nào? Bạn có cảm thấy chán nản, buồn bã hay lo lắng hơn bình thường không?
- Gần đây bạn có bị lạc trên đường lái xe hoặc trong một tình huống mà bạn thường quen thuộc không?
- Có ai bày tỏ sự lo lắng bất thường về việc lái xe của bạn không?
- Bạn có nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trong cách bạn phản ứng với mọi người hoặc sự kiện không?
- Bạn có nhiều năng lượng hơn bình thường, ít hơn bình thường hoặc tương đương?
- Những thuốc bạn đang dùng? Bạn có đang dùng bất kỳ loại vitamin hoặc thực phẩm chức năng nào không?
- Bạn có uống rượu không? Bao nhiêu?
- Bạn có nhận thấy bất kỳ sự run rẩy hoặc khó khăn khi đi bộ không?
- Bạn có gặp khó khăn gì khi nhớ các cuộc hẹn khám bệnh hoặc thời điểm dùng thuốc không?
- Gần đây bạn đã kiểm tra thính giác và thị lực của mình chưa?
- Có ai khác trong gia đình bạn từng gặp vấn đề về trí nhớ không? Có ai đã từng được chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer hoặc sa sút trí tuệ không?
- Bạn có thực hiện các hành động trong khi ngủ (đấm, vỗ, la hét) không? Bạn có ngáy không?
Xem thêm: