Những người bị tâm thần phân liệt cần điều trị suốt đời. Điều trị sớm có thể giúp kiểm soát các triệu chứng trước khi các biến chứng nghiêm trọng xảy ra và có thể giúp cải thiện tiên lượng sống lâu dài.
Triệu chứng của tâm thần phân liệt
Video: Tâm thần phân liệt
Tâm thần phân liệt liên quan đến một loạt các vấn đề về suy nghĩ (nhận thức), hành vi và cảm xúc. Các dấu hiệu và triệu chứng có thể khác nhau, nhưng thường liên quan đến hoang tưởng, ảo giác và phản ánh khả năng hoạt động bị suy giảm. Các triệu chứng có thể bao gồm:
Hoang tưởng
Chứng hoang tưởng. Nguồn ảnh: disinherited. Đây là những niềm tin sai lầm không dựa trên thực tế. Ví dụ, người bệnh nghĩ rằng mình đang bị làm hại hoặc bị quấy rối; cử chỉ hoặc nhận xét nào đó đang hướng vào mình; mình có khả năng hoặc sự nổi tiếng đặc biệt; một người khác đang yêu mình; hoặc một thảm họa lớn sắp xảy ra. Hoang tưởng xảy ra ở hầu hết những người bị tâm thần phân liệt.
Ảo giác
Ảo giác. Nguồn ảnh: destinationsforteensNhững điều này thường liên quan đến việc nhìn thấy hoặc nghe thấy những thứ không tồn tại. Tuy nhiên, đối với người bị tâm thần phân liệt, họ có đầy đủ sức mạnh và tác động của một trải nghiệm bình thường. Ảo giác có thể ở bất kỳ giác quan nào, nhưng ảo thanh là ảo giác phổ biến nhất.
Suy nghĩ (lời nói) vô nghĩa: Suy nghĩ vô nghĩa được suy ra từ lời nói vô nghĩa. Giao tiếp xã hội có thể bị suy giảm và câu trả lời cho các câu hỏi có thể không liên quan một phần hoặc hoàn toàn.
Hành vi bất thường có thể thể hiện theo một số cách, từ sự ngây thơ, tinh nghịch của trẻ nhỏ đến sự kích động khó lường. Hành vi không tập trung vào một mục tiêu làm người bệnh rất khó hoàn thành một công việc nào đó trong cuộc sống. Bên cạnh đó người bệnh cũng có thể có những tư thế không phù hợp hoặc kỳ quái, hoàn toàn không phản ứng lại hoặc cử động quá mức và vô ích.
Các triệu chứng âm tính: Điều này đề cập đến việc giảm khả năng hoạt động bình thường. Ví dụ, người bệnh có thể bỏ bê vệ sinh cá nhân hoặc tỏ ra thiếu cảm xúc (không giao tiếp bằng mắt, không thay đổi nét mặt hoặc nói đều đều). Ngoài ra, người bệnh có thể mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày, thu mình lại với xã hội hoặc không tìm thấy niềm vui trong cuộc sống.
Các triệu chứng có thể khác nhau về loại và mức độ nghiêm trọng. Theo thời gian bệnh tiến triển, các triệu chứng có thể thuyên giảm hay nặng lên. Một số triệu chứng có thể luôn luôn hiện diện.
Ở nam giới, các triệu chứng tâm thần phân liệt thường bắt đầu từ đầu đến giữa năm 20 tuổi. Ở phụ nữ, các triệu chứng thường bắt đầu vào cuối năm 20 tuổi. Rất hiếm khi trẻ em và những người trên 45 tuổi được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt
Các triệu chứng ở thanh thiếu niên
Các triệu chứng tâm thần phân liệt ở thanh thiếu niên tương tự như ở người lớn, nhưng tình trạng bệnh có thể khó nhận biết hơn. Điều này có thể do một số triệu chứng ban đầu của bệnh thường phát triển điển hình trong những năm thiếu niên, chẳng hạn như:
- Sống thu mình không giao tiếp với bạn bè và gia đình
- Thành tích học tập sa sút
- Khó ngủ
- Tâm trạng khó chịu hoặc chán nản
- Thiếu động lực
Ngoài ra, việc sử dụng các chất kích thích như cần sa, ma túy đá hoặc các chất gây ảo giác, đôi khi có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng tương tự.
So với các triệu chứng tâm thần phân liệt ở người lớn, thanh thiếu niên thường ít bị hoang tưởng hơn nhưng lại gặp nhiều ảo thị hơn.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ
Những người bị tâm thần phân liệt thường thiếu nhận thức bệnh của họ bắt nguồn từ chứng rối loạn tâm thần và cần được điều trị bởi bác sĩ chuyên khoa và sự quan tâm chăm sóc của người thân, bạn bè.
Giúp đỡ bệnh nhân tâm thần phân liệt
Nếu người thân bạn có các triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt, hãy nói chuyện với họ về những lo lắng của bạn. Mặc dù bạn không thể ép họ đi khám nhưng bạn có thể hỗ trợ tìm bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần để điều trị bệnh cho họ.
Nếu người thân của bạn gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác hoặc không thể tự chăm sóc bản thân, hãy gọi 115 để được giúp đỡ và được điều trị bởi các bác sĩ tâm thần.
Trong một số trường hợp, người bệnh có thể cần nhập viện khẩn cấp.
Suy nghĩ và hành vi tự sát
Những người bị tâm thần phân liệt có thể có những suy nghĩ và hành vi tự sát. Nếu người bệnh có nguy cơ muốn tự tử hoặc đã cố gắng tự tử, hãy đảm bảo luôn có người nhà ở bên cạnh bệnh nhân. Hãy gọi 115 hoặc đưa người người bệnh đến phòng cấp cứu gần nhất.
Nguyên nhân gây tâm thần phân liệt
Người ta vẫn chưa biết nguyên nhân gây ra bệnh tâm thần phân liệt, nhưng các nhà nghiên cứu tin rằng sự kết hợp giữa di truyền, các chất dẫn truyền thần kinh và các yếu tố môi trường góp phần gây nên chứng rối loạn này.
Các vấn đề với một số chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và glutamate, có thể góp phần gây ra bệnh tâm thần phân liệt. Các nghiên cứu về hình ảnh não bộ cho thấy sự khác biệt trong cấu trúc não và hệ thần kinh trung ương của những người bị tâm thần phân liệt. Trong khi các nhà nghiên cứu không chắc chắn về tầm quan trọng của những thay đổi này, nhưng họ vẫn chỉ ra rằng tâm thần phân liệt là bệnh của não.
Các yếu tố nguy cơ của tâm thần phân liệt
Mặc dù nguyên nhân chính xác của bệnh tâm thần phân liệt không được biết đến, nhưng một số yếu tố dường như làm tăng nguy cơ mắc bệnh bao gồm:
- Có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần phân liệt
- Một số biến chứng khi mang thai và sinh nở, chẳng hạn như suy dinh dưỡng, tiếp xúc với chất độc hoặc nhiễm vi rút có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não
- Dùng thuốc thần kinh hoặc thuốc hướng thần trong độ tuổi thanh thiếu niên.
Các biến chứng của tâm thần phân liệt
Nếu không được điều trị, tâm thần phân liệt có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của cuộc sống. Các biến chứng mà bệnh có thể gây ra bao gồm:
- Ý tưởng và hành vi tự sát
- Rối loạn lo âu và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)
- Trầm cảm
- Lạm dụng rượu hoặc các loại thuốc khác, bao gồm cả nicotin
- Không có khả năng làm việc và học tập
- Vấn đề tài chính và tình trạng vô gia cư
- Cách ly xã hội
- Các vấn đề sức khỏe
- Bị cô lập
- Hành vi hung hăng gây nguy hiểm cho bản thân và mọi người.
Phòng bệnh
Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa bệnh tâm thần phân liệt, nhưng việc tuân thủ kế hoạch điều trị có thể giúp ngăn ngừa các đợt tái phát hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu hy vọng rằng việc tìm hiểu thêm các yếu tố nguy cơ của bệnh tâm thần phân liệt có thể dẫn đến chẩn đoán và điều trị sớm hơn.
Chẩn đoán tâm thần phân liệt
Chẩn đoán tâm thần phân liệt liên quan đến việc loại trừ các rối loạn sức khỏe tâm thần khác và xác định rằng các triệu chứng không phải do lạm dụng thuốc, chất kích thích, hoặc tình trạng bệnh lý thực tổn ở não. Chẩn đoán xác định bệnh bao gồm:
- Khám thực thể: Khám để phát hiện hoặc loại trừ các bệnh lý tổn thương thực thể có triệu chứng tương tự tâm thần phân liệt, Đồng thời, phát hiện các biến chứng liên quan.
- Kiểm tra và sàng lọc bao gồm các xét nghiệm giúp loại trừ các bệnh lí có các triệu chứng tương tự và tiền sử nghiện chất (rượu, ma túy). Bác sĩ cũng có thể chỉ định thêm các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp MRI hoặc CT.
- Đánh giá tâm thần. Bác sĩ tâm thần kiểm tra sức khỏe tâm thần của người bệnh bằng cách quan sát ngoại hình, phong thái; hỏi về suy nghĩ, tâm trạng, các hoang tưởng, ảo giác, việc sử dụng chất kích thích và khả năng bạo lực hoặc tự sát. Bác sĩ cũng có thể hỏi về tiền sử gia đình và bản thân người bệnh.
- Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt. Bác sĩ tâm thần có thể sử dụng các tiêu chuẩn trong Cẩm nang chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần,
(DSM-5) do Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ xuất bản.
Điều trị tâm thần phân liệt
Bệnh tâm thần phân liệt cần điều trị suốt đời, ngay cả khi các triệu chứng đã thuyên giảm. Điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý xã hội có thể giúp kiểm soát tình trạng bệnh. Trong một số trường hợp, người bệnh cần phải nhập viện.
Nhóm điều trị bao gồm bác sĩ tâm thần (người hướng dẫn điều trị), một nhà tâm lý học, nhân viên xã hội, điều dưỡng và có thể là người quản lý hồ sơ để điều phối việc chăm sóc người bệnh. Phương pháp tiếp cận bệnh nhân có thể áp dụng tại các phòng khám có chuyên môn về điều trị tâm thần phân liệt.
Điều trị dùng thuốc
Dùng thuốc để điều trị tâm thần phân liệt. Nguồn ảnh: newsmedical Thuốc là nền tảng của điều trị tâm thần phân liệt, và thuốc chống loạn thần là những loại thuốc được kê phổ biến nhất. Chúng có thể kiểm soát các triệu chứng bằng cách tác động đến chất dẫn truyền thần kinh dopamine Mục tiêu của điều trị bằng thuốc chống loạn thần là quản lý hiệu quả các dấu hiệu và triệu chứng ở liều thấp nhất có thể. Bác sĩ tâm thần có thể thử các loại thuốc khác nhau, liều lượng khác nhau hoặc kết hợp chúng để đạt được hiệu quả. Các loại thuốc khác cũng có thể hữu ích như thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống lo âu. Có thể mất vài tuần để nhận thấy sự cải thiện các triệu chứng của người bệnh.
Vì thuốc điều trị bệnh tâm thần phân liệt có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng nên người bệnh có thể không chịu uống thuốc. Sự sẵn sàng hợp tác điều trị có thể ảnh hưởng đến việc lựa chọn thuốc. Ví dụ, một người luôn chống đối việc uống thuốc cần phải tiêm thuốc thay vì uống.
Hãy hỏi bác sĩ về những lợi ích và tác dụng phụ của các loại thuốc được kê đơn.
Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ hai
Những loại thuốc này mới hơn và thường được ưa chuộng hơn vì chúng ít gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng so với thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất. Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ hai bao gồm:
- Aripiprazole (Abilify)
- Asenapine (Saphris)
- Brexpiprazole (Rexulti)
- Cariprazine (Vraylar)
- Clozapine (Clozaril, Versacloz)
- Iloperidone (Fanapt)
- Lurasidone (Latuda)
- Olanzapine (Zyprexa)
- Paliperidone (Invega)
- Quetiapine (Seroquel)
- Risperidone (Risperdal)
- Ziprasidone (Geodon)
Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất
Các thuốc chống loạn thần thế hệ đầu tiên thường gây các tác dụng phụ về thần kinh đáng kể, bao gồm chậm phát triển vận động có thể hồi phục hoặc không. Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất bao gồm:
- Chlorpromazine
- Fluphenazine
- Haloperidol
- Perphenazine
Các thuốc này thường rẻ hơn các loại thuốc chống loạn thần thế hệ thứ hai. Do đó người bệnh có thể cân nhắc sử dụng khi cần điều trị lâu dài.
Thuốc chống loạn thần đường tiêm tác dụng kéo dài
Một số loại thuốc chống loạn thần có thể được dùng dưới dạng tiêm bắp hoặc tiêm dưới da. Chúng thường được dùng 2 đến 4 tuần một lần, tùy thuộc vào loại thuốc. Hãy hỏi bác sĩ về thông tin các loại thuốc tiêm này. Đây có thể là một lựa chọn tốt nếu người bệnh không muốn uống thuốc.
Các loại thuốc phổ biến có sẵn dưới dạng tiêm bao gồm:
- Aripiprazole (Abilify Maintena, Aristada)
- Fluphenazine decanoate
- Haloperidol decanoate
- Paliperidone (Invega Sustenna, Invega Trinza)
- Risperidone (Risperdal Consta, Perseris)
Can thiệp tâm lý xã hội
Khi các triệu chứng tâm thần thuyên giảm, ngoài việc tiếp tục dùng thuốc, các biện pháp can thiệp về tâm lý xã hội là rất quan trọng, bao gồm:
- Liệu pháp cá nhân: Liệu pháp tâm lý có thể giúp bình thường hóa các kiểu suy nghĩ. Ngoài ra, học cách đối phó với căng thẳng và xác định các dấu hiệu cảnh báo sớm tái phát có thể giúp người bệnh kiểm soát tốt các triệu chứng của bệnh.
- Đào tạo kỹ năng xã hội: Điều này tập trung vào việc cải thiện kỹ năng giao tiếp, tương tác xã hội và khả năng tham gia vào các hoạt động hàng ngày của người bệnh.
- Liệu pháp gia đình: giúp hỗ trợ và giáo dục cho các gia đình đối phó với bệnh tâm thần phân liệt.
- Hỗ trợ nghề nghiệp và việc làm. Điều này tập trung vào việc giúp người bệnh tìm kiếm công việc phù hợp với họ.
Hầu hết các bệnh nhân tâm thần phân liệt cần một số hình thức hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày. Nhiều tổ chức cộng đồng có các chương trình hỗ trợ người tâm thần phân liệt về việc làm, nhà ở và các tình huống khẩn cấp khác. Người quản lý hồ sơ hoặc một người nào đó trong nhóm điều trị có thể giúp tìm kiếm các nguồn lực. Với phương pháp điều trị thích hợp, hầu hết những người bị tâm thần phân liệt có thể kiểm soát được bệnh tình của họ.
Nhập viện
Trong giai đoạn toàn phát hoặc thời điểm có các triệu chứng nghiêm trọng, bệnh nhân có thể cần nhập viện để đảm bảo an toàn, dinh dưỡng, giấc ngủ hợp lý cho người bệnh.
Liệu pháp sốc điện
Liệu pháp sốc điện. Nguồn ảnh: Theindepedent Đối với người lớn bị tâm thần phân liệt không đáp ứng với điều trị bằng thuốc, liệu pháp điều trị bằng sốc điện (ECT) có thể được xem xét. ECT có thể hiệu quả cho những bệnh nhân trầm cảm.
Đối phó và hỗ trợ với chứng tâm thần phân liệt
Đối mặt với chứng rối loạn tâm thần nghiêm trọng như tâm thần phân liệt có thể là một thách thức, đối với cả người bệnh và bạn bè, gia đình người bệnh. Dưới đây là một số cách để đối phó với bệnh:
- Tìm hiểu về bệnh tâm thần phân liệt. Giáo dục về bệnh tâm thần phân liệt có thể giúp bệnh nhân hiểu được tầm quan trọng của việc tuân thủ kế hoạch điều trị. Giáo dục có thể giúp bạn bè và gia đình hiểu được chứng rối loạn này và quan tâm hơn tới người bệnh.
- Tập trung vào các mục tiêu: Quản lý bệnh tâm thần phân liệt là một quá trình liên tục và lâu dài. Ghi nhớ các mục tiêu điều trị có thể giúp người bệnh duy trì động lực để kiểm soát các triệu chứng.
- Tránh sử dụng rượu và ma túy: Sử dụng rượu, nicotin hoặc chất kích thích có thể gây khó khăn cho việc điều trị bệnh tâm thần phân liệt. Nếu người bệnh nghiện những chất này, thì cai nghiện có thể là một thách thức thực sự. Hãy liên hệ với nhóm chăm sóc sức khỏe để được tư vấn về cách tốt nhất tiếp cận vấn đề này.
- Hỏi các dịch vụ hỗ trợ xã hội.: Các dịch vụ này có thể hỗ trợ nhà ở giá cả phải chăng, phương tiện đi lại và các hoạt động hàng ngày khác.
- Học cách thư giãn và quản lý căng thẳng bằng các phương pháp giảm căng thẳng như thiền, yoga hoặc thái cực quyền.
- Tham gia một nhóm hỗ trợ: Các nhóm hỗ trợ cho những người bị tâm thần phân liệt có thể giúp người bệnh và gia đình tiếp cận với những người bi tâm thần phân liệt khác.
Bạn cần làm gì khi đi khám?
Nếu bạn đang tìm kiếm sự giúp đỡ cho một người bị tâm thần phân liệt, hãy đến gặp bác sĩ gia đình hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, trong một số trường hợp khi bạn gọi điện để đặt lịch hẹn, bạn có thể được giới thiệu ngay đến bác sĩ tâm lý.
Bạn có thể làm gì
Để chuẩn bị cho cuộc hẹn, hãy lên danh sách:
- Bất kỳ triệu chứng nào mà người thân của bạn đang gặp phải, có thể bao gồm các triệu chứng không liên quan đến lý do đi khám
- Thông tin cá nhân chính, bao gồm mọi căng thẳng, áp lực hoặc những thay đổi trong cuộc sống gần đây
- Thuốc, vitamin, thảo mộc và các chất bổ sung khác mà người đó đang dùng, bao gồm cả liều lượng
- Câu hỏi để hỏi bác sĩ.
Hãy đi với người thân của bạn đến cuộc hẹn. Nhận được thông tin trực tiếp sẽ giúp người bệnh biết những gì họ đang phải đối mặt và họ cần phải làm gì.
Đối với bệnh tâm thần phân liệt, một số câu hỏi cần hỏi bác sĩ bao gồm:
- Điều gì có thể gây ra các triệu chứng của bệnh?
- Các nguyên nhân khác có thể gây ra các triệu chứng ấy?
- Những loại xét nghiệm nào là cần thiết?
- Tình trạng này có thể là tạm thời hoặc suốt đời?
- Điều trị tốt nhất là gì?
- Các lựa chọn điều trị thay thế khác là gì?
- Làm cách nào để tôi có thể trở nên có ích cho xã hội?
- Bạn có tài liệu nào cần đưa cho tôi không?
- Bạn sẽ giới thiệu những trang thông tin nào?
Đừng ngần ngại hỏi bất kỳ câu hỏi nào khác khi đi khám bác sĩ.
Trả lời các câu hỏi của bác sĩ
Bác sĩ có thể sẽ hỏi bệnh nhân một số câu hỏi:
- Những triệu chứng của bạn là gì, xảy ra từ khi nào?
- Có ai khác trong gia đình bạn được chẩn đoán mắc bệnh tâm thần phân liệt không?
- Các triệu chứng có xảy ra thường xuyên không?
- Người thân của bạn đã từng nói về việc tự tử chưa?
- Bạn có tự chăm sóc bản thân mình được không (ăn uống, tắm rửa, làm việc…)?
- Bạn có được chẩn đoán mắc bệnh nào khác không?
- Bạn hiện đang dùng thuốc gì?
Bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ hỏi thêm các câu hỏi dựa trên phản ứng, triệu chứng và nhu cầu của bệnh nhân và gia đình.
Xem thêm: