Kháng thuốc kháng sinh là gì? Mức độ nghiêm trọng và biện pháp phòng

• Kháng kháng sinh là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe toàn cầu, an ninh lương thực và sự phát triển ngày nay.
• Kháng kháng sinh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, ở mọi lứa tuổi, ở bất kỳ quốc gia nào.
• Tình trạng kháng thuốc kháng sinh xảy ra một cách tự nhiên, nhưng việc lạm dụng thuốc kháng sinh ở người và động vật đang đẩy nhanh tình trạng này.
• Ngày càng có nhiều bệnh nhiễm trùng như viêm phổi, bệnh lao, bệnh lậu và nhiễm khuẩn salmonella - đang trở nên khó điều trị hơn do thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị bệnh trở nên kém hiệu quả hơn.
• Kháng kháng sinh dẫn đến thời gian nằm viện lâu hơn, chi phí y tế cao hơn và tăng tỷ lệ tử vong.

Kháng thuốc kháng sinh là gì?

Kháng thuốc kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn có khả năng tạo ra cách chống lại thuốc kháng sinh (nguồn ảnh: equimanagement.com)Kháng kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn thay đổi để đáp ứng với việc sử dụng các loại thuốc này.

Vi khuẩn trở nên kháng thuốc kháng sinh, có thể lây nhiễm sang người và động vật. Những bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn này gây ra khó điều trị hơn những bệnh do vi khuẩn không kháng thuốc gây ra.

Kháng kháng sinh dẫn đến chi phí y tế cao hơn, thời gian nằm viện kéo dài và tăng tỷ lệ tử vong.

Cần khẩn trương thay đổi cách kê đơn và sử dụng thuốc kháng sinh. Ngay cả khi các loại thuốc mới được phát triển, nếu không có sự thay đổi về hành vi sử dụng thuốc, tình trạng kháng thuốc kháng sinh sẽ vẫn là một mối đe dọa lớn. Thay đổi hành vi cũng phải bao gồm các hành động để giảm sự lây lan của các bệnh nhiễm trùng như tiêm chủng, rửa tay thường xuyên, tình dục an toàn hơn và vệ sinh thực phẩm tốt.

Mức độ nghiêm trọng của tình trạng kháng kháng sinh

Video Tiêu điểm: Nguy cơ hết thuốc chữa vì kháng kháng sinh

Tình trạng kháng thuốc kháng sinh đang tăng lên mức cao nguy hiểm ở tất cả các nơi trên thế giới. Các cơ chế kháng thuốc mới đang xuất hiện và lan rộng trên toàn cầu, đe dọa khả năng điều trị các bệnh truyền nhiễm thông thường. Danh sách các bệnh nhiễm trùng ngày càng tăng như viêm phổi, bệnh lao, nhiễm độc máu, bệnh lậu và các bệnh lây truyền qua đường thực phẩm - ngày càng trở nên khó khăn hơn và đôi khi không thể điều trị được vì thuốc kháng sinh ngày càng kém hiệu quả.

Khi thuốc kháng sinh có thể được mua để sử dụng cho người hoặc động vật mà không cần kê đơn, sự xuất hiện và lan rộng của tình trạng kháng thuốc càng trở nên tồi tệ hơn. Tương tự, ở các quốc gia không có hướng dẫn điều trị tiêu chuẩn, thuốc kháng sinh thường được nhân viên y tế và bác sĩ thú y kê đơn quá mức và người bệnh sử dụng quá mức.

Nếu không có hành động khẩn cấp, chúng ta đang hướng tới kỷ nguyên hậu kháng sinh, trong đó các bệnh nhiễm trùng thông thường và vết thương nhẹ có thể một lần nữa gây tử vong.

Các biện pháp ngăn ngừa và kiểm soát 

Tình trạng kháng thuốc kháng sinh tăng nhanh do lạm dụng thuốc kháng sinh cũng như việc phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng chưa hiệu quả. Nên kiểm soát việc sử dụng thuốc kháng sinh ở tất cả các tầng lớp xã hội để giảm tác động và hạn chế sự lan rộng của tình trạng kháng thuốc.

Đối với cá nhân

Để ngăn chặn và kiểm soát sự lây lan của tình trạng kháng thuốc kháng sinh, các cá nhân có thể:

• Chỉ sử dụng thuốc kháng sinh khi được bác sĩ kê đơn.
• Không bao giờ yêu cầu dùng thuốc kháng sinh nếu bác sĩ nói rằng không cần thiết dùng thuốc.
• Luôn tuân theo lời khuyên của nhân viên y tế khi sử dụng thuốc kháng sinh.
• Không bao giờ chia sẻ hoặc sử dụng thuốc kháng sinh còn sót lại.
• Phòng ngừa nhiễm trùng bằng cách thường xuyên rửa tay, chế biến thức ăn hợp vệ sinh, tránh tiếp xúc gần với người bệnh, quan hệ tình dục an toàn hơn và tiêm chủng đầy đủ.
• Chuẩn bị thực phẩm hợp vệ sinh, tuân theo 5 nguyên tắc về an toàn thực phẩm của WHO:

1. Rửa tay sạch và giữ sạch bề mặt dụng cụ chế biến thức ăn
2. Không để chung thức ăn chín và sống 
3. Nấu chín kỹ thức ăn
4. Bảo quản thức ăn ở nhiệt độ phù hợp
5. Sử dụng nguồn nước sạch và nguyên liệu an toàn

Lựa chọn thực phẩm được sản xuất không sử dụng kháng sinh để thúc đẩy tăng trưởng hoặc ngăn ngừa bệnh tật ở động vật khỏe mạnh.

Chỉ sử dụng kháng sinh khi được bác sĩ kê đơn, không được tự ý dùng (nguồn ảnh: chriskresser.com)Các nhà hoạch định chính sách

Để ngăn chặn và kiểm soát sự lan rộng của tình trạng kháng thuốc kháng sinh, các nhà hoạch định chính sách có thể:

• Đảm bảo có kế hoạch hành động quốc gia mạnh mẽ để giải quyết tình trạng kháng kháng sinh.
• Cải thiện giám sát các bệnh nhiễm trùng kháng kháng sinh.
• Tăng cường các chính sách, chương trình và thực hiện các biện pháp phòng chống lây nhiễm.
• Quy định và thúc đẩy việc sử dụng thích hợp và thải bỏ các loại thuốc có chất lượng.
• Cung cấp thông tin về tác động của kháng kháng sinh.

Đối với nhân viên y tế

Để ngăn ngừa và kiểm soát sự lây lan của tình trạng kháng thuốc kháng sinh, các nhân viên y tế có thể:

• Ngăn ngừa nhiễm trùng bằng cách đảm bảo tay, dụng cụ và môi trường sạch sẽ.
• Chỉ kê đơn và cấp phát thuốc kháng sinh khi cần thiết theo hướng dẫn hiện hành.
• Báo cáo các trường hợp nhiễm trùng kháng kháng sinh cho các nhóm giám sát.
• Nói chuyện với người bệnh về cách dùng thuốc kháng sinh đúng cách, tình trạng kháng thuốc kháng sinh và những nguy cơ của việc sử dụng sai cách.
• Nói chuyện với người bệnh về việc ngăn ngừa nhiễm trùng (như tiêm chủng, rửa tay, quan hệ tình dục an toàn hơn, che mũi và miệng khi hắt hơi).

Đối với các ngành liên quan tới sức khỏe

Để ngăn chặn và kiểm soát sự lan rộng của tình trạng kháng kháng sinh, ngành y tế có thể:

• Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các loại kháng sinh mới, vacxin, chẩn đoán và các công cụ khác.

Ngành nông nghiệp

Để ngăn chặn và kiểm soát sự lan rộng của tình trạng kháng kháng sinh, ngành nông nghiệp có thể:

• Chỉ cho động vật dùng kháng sinh dưới sự giám sát của thú y.
• Không sử dụng kháng sinh để tăng trưởng, phòng bệnh cho vật nuôi khỏe mạnh.
• Tiêm phòng cho động vật để giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh và sử dụng các chất thay thế cho kháng sinh khi có sẵn.
• Đẩy mạnh và áp dụng quy trình thực hành tốt ở tất cả các bước sản xuất, chế biến thực phẩm từ nguồn động vật, thực vật.
• Cải thiện an toàn sinh học ở các trang trại và ngăn ngừa nhiễm trùng thông qua cải thiện vệ sinh và phúc lợi động vật.

Những phát triển gần đây

Mặc dù có một số loại kháng sinh mới đang được phát triển, nhưng không loại thuốc nào được cho là có hiệu quả chống lại các dạng vi khuẩn kháng kháng sinh nguy hiểm nhất.

Với sự dễ dàng và tần suất đi lại của con người, kháng kháng sinh là một vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả các quốc gia và nhiều ngành.

Những hậu quả của tình trạng kháng kháng sinh

Tình trạng kháng thuốc kháng sinh gây khó khăn trong điều trị bệnh (nguồn ảnh: health.qld.gov.au)Khi các bệnh nhiễm trùng không thể điều trị được nữa bằng thuốc kháng sinh hàng đầu thì các loại thuốc đắt tiền hơn phải được sử dụng. Thời gian mắc bệnh và điều trị lâu hơn, thường ở bệnh viện, làm tăng chi phí chăm sóc sức khỏe cũng như gánh nặng kinh tế cho gia đình và xã hội.

Tình trạng kháng thuốc kháng sinh đang khiến những thành tựu của y học hiện đại gặp nguy hiểm. Cấy ghép nội tạng, hóa trị và phẫu thuật như sinh mổ trở nên nguy hiểm hơn nhiều nếu không có thuốc kháng sinh hiệu quả để ngăn ngừa và điều trị nhiễm trùng.

Những hành động của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)

Giải quyết vấn đề kháng kháng sinh là ưu tiên hàng đầu của WHO. Kế hoạch hành động toàn cầu về kháng kháng sinh đã được thông qua tại đại hội của Hội đồng Y tế thế giới (WHA – World Health Assembly) vào tháng 5 năm 2015. Kế hoạch hành động toàn cầu nhằm đảm bảo phòng ngừa và điều trị các bệnh truyền nhiễm bằng các loại thuốc an toàn và hiệu quả.

“Kế hoạch hành động toàn cầu về kháng thuốc kháng sinh” có 5 mục tiêu chiến lược:

• Để nâng cao nhận thức và hiểu biết về kháng kháng sinh.
• Để tăng cường giám sát và nghiên cứu.
• Để giảm tỷ lệ nhiễm trùng.
• Để tối ưu hóa việc sử dụng các loại thuốc kháng khuẩn.
• Để đảm bảo đầu tư bền vững vào việc chống lại sự kháng thuốc.

Một tuyên bố chính trị được các nguyên thủ quốc gia tại Đại hội đồng Liên hợp quốc ở New York thông qua vào tháng 9 năm 2016 cho thấy tín hiệu cam kết của thế giới trong việc thực hiện một cách tiếp cận phối hợp rộng rãi để giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của tình trạng kháng thuốc trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sức khỏe con người, sức khỏe động vật và nông nghiệp. WHO đang hỗ trợ các quốc gia thành viên xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về kháng thuốc, dựa trên kế hoạch hành động toàn cầu.

WHO đã dẫn đầu nhiều sáng kiến để giải quyết vấn đề kháng kháng sinh.

Tuần lễ nâng cao nhận thức về kháng sinh trên thế giới (WAAW - World Antimicrobial Awareness Week)

Được tổ chức hàng năm kể từ năm 2015, WAAW là một chiến dịch toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức về tình trạng kháng thuốc kháng sinh trên toàn thế giới và khuyến khích các phương pháp hay nhất trong cộng đồng, nhân viên y tế và các nhà hoạch định chính sách nhằm tránh sự xuất hiện và lây lan thêm của các bệnh nhiễm trùng kháng thuốc. Thuốc kháng sinh là công cụ quan trọng giúp chống lại bệnh tật ở người, động vật và thực vật, bao gồm thuốc kháng sinh, thuốc kháng vi-rút, thuốc kháng nấm và kháng vi-rút nguyên sinh. WAAW diễn ra hàng năm từ ngày 18 đến ngày 24 tháng 11. Khẩu hiệu trước đây là “Thuốc kháng sinh – Sử dụng cẩn thận” nhưng đã đổi thành “Thuốc kháng vi sinh vật – Sử dụng cẩn thận” vào năm 2020 để phản ánh phạm vi mở rộng của các bệnh nhiễm trùng kháng thuốc.

Hệ thống giám sát kháng kháng sinh toàn cầu (GLASS - Global Antimicrobial Resistance Surveillance System)

Hệ thống này do WHO hỗ trợ phương pháp tiếp cận tiêu chuẩn hóa để thu thập, phân tích và chia sẻ dữ liệu liên quan đến kháng kháng sinh ở cấp độ toàn cầu để cung cấp thông tin cho việc ra quyết định, thúc đẩy hành động của địa phương, quốc gia và khu vực.

Đối tác Nghiên cứu và Phát triển kháng sinh toàn cầu (GARDP - Global Antibiotic Research and Development Partner)

GARDP khuyến khích nghiên cứu và phát triển thông qua quan hệ đối tác công tư. Đến năm 2023, quan hệ đối tác này nhằm phát triển và cung cấp tối đa bốn phương pháp điều trị mới, thông qua việc cải tiến các loại thuốc kháng sinh hiện có và đẩy nhanh sự gia nhập của các loại thuốc kháng sinh mới.

Nhóm điều phối liên ngành về kháng thuốc kháng sinh (IACG - Interagency Coordination Group on Antimicrobial Resistance)

Tổng thư ký Liên hợp quốc đã thành lập IACG để cải thiện sự phối hợp giữa các tổ chức quốc tế và đảm bảo hành động toàn cầu hiệu quả chống lại mối đe dọa an ninh y tế này. IACG do Phó Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc và Tổng Giám đốc WHO đồng chủ trì và bao gồm đại diện cấp cao của các cơ quan Liên Hợp Quốc liên quan, các tổ chức quốc tế khác và các chuyên gia cá nhân trong các lĩnh vực khác nhau.

Xem thêm: 

• Những điều cần biết về thuốc kháng sinh: Tác dụng, cách dùng, tác dụng phụ và tình trạng kháng kháng sinh
• Thuốc kháng sinh tại chỗ cho mụn trứng cá: Cơ chế hoạt động, tác dụng phụ và lưu ý khi sử dụng
• Sử dụng thuốc kháng sinh an toàn cho trẻ em
• Các tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng thuốc kháng sinh
• 5 loại kháng sinh tự nhiên hiệu quả nên thử tại nhà