Giải Chuyên đề Lịch sử 10 Bài 6: Nhà nước và pháp luật trong lịch sử Việt Nam (trước năm 1858)
Mở đầu trang 45 Chuyên đề Lịch Sử 10: Hãy chia sẻ hiểu biết của em về nhà nước và pháp luật Việt Nam trong lịch sử.
Lời giải:
- Trong lịch sử Việt Nam tồn tại nhiều mô hình nhà nước khác nhau, điển hình như các mô hình nhà nước quân chủ và mô hình nhà nước dân chủ:
+ Mô hình nhà nước quân chủ, điển hình là các mô hình: nhà nước quân chủ tập quyền thân dân thời Lý - Trần; nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ; nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn;...
+ Mô hình nhà nước dân chủ, điểm hình là: nhà nước dân chủ cộng hòa (Việt Nam Dân chủ Cộng hòa); nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa (Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).
- Về pháp luật:
+ Những bộ luật nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam thời quân chủ độc lập là: Quốc triều hình luật (thời Lê sơ) và Hoàng Việt luật lệ (thời Nguyễn)
+ Thời hiện đại, nhà nước Việt Nam ban hành nhiều bản Hiến pháp (năm 1946, 1959, 1980, 1992, 2013). Các bản Hiến pháp này là đạo luật gốc, có giá trị pháp lí cao nhất trong hệ thống pháp luật.
1. Một số mô hình nhà nước quân chủ tiêu biểu
Câu hỏi 1 trang 46 Chuyên đề Lịch Sử 10: Khai thác các tư liệu 1, 2 giúp em hiểu gì về chính sách cai trị của nhà nước quân chủ thời Lý - Trần?
Lời giải:
- Các đoạn tư liệu số 1 và số 2 đã thể hiện rõ tính thân dân của nhà nước quân chủ thời Lý - Trần:
+ Nhà nước quân chủ thời Lý - Trần thi hành các chính sách như chăm lo phát triển kinh tế nông nghiệp, miễn giảm thuế trong những năm mất mùa, miễn giảm hình phạt, đại xá cho tù nhân,...
+ Mối quan hệ giữa vua và người dân còn khá gần gũi.
Câu hỏi 2 trang 46 Chuyên đề Lịch Sử 10: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ thời Lý - Trần.
Lời giải:
- Nhà nước quân chủ tập quyền thân dân thời Lý - Trần có đặc điểm:
+ Vua là người đứng đầu đất nước, nắm giữ quyền lực tối cao.
+ Nhà nước thống nhất từ trung ương đến địa phương.
+ Nhà nước thi hành nhiều chính sách “an dân”.
Câu hỏi 1 trang 47 Chuyên đề Lịch Sử 10: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ.
Lời giải:
- Nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ có đặc điểm:
+ Vua nắm giữ quyền lực tối cao
+ Nhà nước thống nhất, quyền lực tập trung vào chính quyền trung ương
+ Lập thêm nhiều cơ quan trung ương, cơ quan chuyên môn
Câu hỏi 2 trang 47 Chuyên đề Lịch Sử 10: Nêu những điểm khác của nhà nước thời Lê sơ so với thời Lý - Trần.
Lời giải:
- Những điểm khác của bộ máy nhà nước thời Lê sơ so với thời Lý - Trần:
+ Bộ máy nhà nước được tổ chức quy mô và hoàn thiện hơn: Lần đầu tiên các cơ quan trung ương được tổ chức và phân định thành ba bộ phận, gồm: dân sự (hành chính), quân sự và giám sát; ngoài Lục bộ, Lục tự đã có từ trước, lập thêm Lục khoa, cùng với Ngự sử đài giám sát hoạt động của Lục bộ và một số cơ quan khác
+ Cơ cấu quyền lực với ba Cơ quan phụ trách ba lĩnh vực (hành chính, quân đội, tư pháp) cũng được áp dụng trong tổ chức chính quyền địa phương (gọi là Tam ti).
Câu hỏi 1 trang 48 Chuyên đề Lịch Sử 10: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn.
Lời giải:
- Nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn có đặc điểm:
+ Vua nắm giữ quyền lực tối cao
+ Bỏ bớt các chức quan, cơ quan trung gian ở vtrung ương
+ Kiểm soát và hạn chế quyền lực của chính quyền địa phương
Câu hỏi 2 trang 48 Chuyên đề Lịch Sử 10: Nêu những điểm khác của bộ máy nhà nước thời Nguyễn so với thời Lê sơ.
Lời giải:
- Những điểm khác của bộ máy nhà nước thời Nguyễn so với thời Lê sơ:
+ Ở trung ương, lập và trao quyền nhiều hơn cho các cơ quan giúp việc trực tiếp của vua như: Nội các, Văn thư phòng, Hàn lâm viện, Cơ mật viện,... để tập trung quyền lực cho nhà vua. Tăng quyền lực cho các cơ quan tư pháp và giám sát.
+ Ở địa phương, từ sau cải cách Minh Mạng, cấp tỉnh do vua và triều đình trực tiếp quản lí.
2. Một số bộ luật tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam trước năm 1858
Câu hỏi 1 trang 49 Chuyên đề Lịch Sử 10: Nêu nội dung cơ bản của Bộ Quốc triều hình luật.
Lời giải:
- Bộ Quốc triều hình luật gồm 13 chương, 722 điều, quy định nhiều vấn đề thuộc các lĩnh vực khác nhau như: hình sự, dân sự, tố tụng, hôn nhân-gia đình,...
- Về nội dung:
+ Quốc triều hình luật có nhiều điều khoản nhằm bảo vệ lợi ích và đặc quyền, đặc lợi của vua, hoàng tộc, quan lại, địa chủ.
+ Những hành vi chống đối nhà nước, xâm phạm tài sản, tính mạng, sự an toàn của vua, hoàng tộc và chính quyền đều bị khép vào tội nặng nhất và phải chịu hình phạt nghiêm khắc nhất.
Câu hỏi 2 trang 49 Chuyên đề Lịch Sử 10: Qua Tư liệu 4, hãy cho biết một số điểm tiến bộ của bộ Quốc triều hình luật.
Lời giải:
- Qua tư liệu số 4, có thể thấy: bộ Quốc triều hình luật có nhiều nội dung tiến bộ, thể hiện tính nhân văn, đề cao các giá trị đạo đức, chú ý phần nào tới quyền lợi của người phụ nữ. Ví dụ như:
+ Cho phép con gái được hưởng tài sản thừa kế (điều 388 và 391).
+ Phân chia tài sản do vợ và chồng cùng gây dựng (điều 374, 375).
Câu hỏi 1 trang 51 Chuyên đề Lịch Sử 10: Nêu và phân tích nét chính về nội dung của bộ Hoàng Việt luật lệ.
Lời giải:
- Là bộ luật của nhà Nguyễn, được ban hành dưới triều vua Gia Long, năm 1815.
- Về cấu trúc: Bộ luật gồm 398 điểu, phân làm 22 quyển, bao gồm các điều khoản được chia thành sáu thể loại, tương ứng với phạm vi phụ trách và quản lí của sáu bộ.
- Về nội dung:
+ Tổng hợp, quy định và điều chỉnh hầu hết quan hệ xã hội, tập trung bảo vệ chế độ quân chủ, bảo vệ quyền lực và quyền lợi của giai cấp thống trị.
+ Có một số quy định tiến bộ như bảo vệ người già, trẻ em, phụ nữ,...
Câu hỏi 2 trang 51 Chuyên đề Lịch Sử 10: Em hãy cho biết điểm chung của hai bộ Quốc triều hình luật và Hoàng Việt luật lệ.
Lời giải:
- Điểm chung về nội dung:
+ Có các điều khoản bảo vệ chế độ quân chủ, bảo vệ quyền lực và quyền lợi của giai cấp thống trị.
+ Có nhiều nội dung tiến bộ, thể hiện tính nhân văn, đề cao các giá trị đạo đức, chú ý phần nào tới quyền lợi của người phụ nữ, người già, trẻ em…
- Điểm chung về kĩ thuật lập pháp:
+ Các điều luật đã được sắp xếp theo từng lĩnh vực;
+ Hầu hết các quy phạm pháp luật đểu gồm ba thành phần cơ bản là: giả định (đặt ra tình huống), quy định (xác định hành vi được/phải làm hoặc không được làm) và chế tài (biện pháp xử lí nếu làm trái quy định).
Xem thêm lời giải Sách chuyên đề Lịch sử lớp 10 Kết nối tri thức, chi tiết khác:
Giải Chuyên đề Lịch sử 10 Bài 3 (Kết nối tri thức): Di sản văn hóa
Giải Chuyên đề Lịch sử 10 Bài 4 (Kết nối tri thức): Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa
Giải Chuyên đề Lịch sử 10 Bài 5 (Kết nối tri thức): Một số di sản văn hóa tiêu biểu ở Việt Nam
Giải Chuyên đề Lịch sử 10 Bài 7 (Kết nối tri thức): Nhà nước Việt Nam từ 1945 đến nay
