Bệnh zona thần kinh là gì?
Video Bệnh Zona Thần Kinh và những thông tin cần biết
Bệnh zona, còn được gọi là herpes zoster, trong dân gian gọi là giời leo, là một vết phát ban gây đau đớn xảy ra ở một bên cơ thể.
Bệnh được gây ra bởi sự kích hoạt lại hoạt động của vi rút gây bệnh thủy đậu. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), khoảng 1/3 người ở Hoa Kỳ sẽ mắc bệnh zona trong cuộc đời. Ước tính có khoảng 1 triệu người mắc bệnh zona mỗi năm ở quốc gia này.
Lần đầu tiên tiếp xúc với vi rút Varicella-zoster (VZV), bạn sẽ bị bệnh thủy đậu. Khi cơ thể chống lại vi rút, bạn sẽ tăng khả năng miễn dịch nên rất hiếm khi bị lại bệnh thủy đậu. Vi rút không hoạt động nhưng vẫn tồn tại trong cơ thể bạn suốt phần đời còn lại. Hệ thống miễn dịch khoẻ mạnh sẽ giữ cho vi rút không hoạt động và không gây ra bất kỳ vấn đề nào. Tuy nhiên, nếu hệ thống miễn dịch bị giảm, vi rút có thể hoạt động trở lại và gây ra bệnh zona.
Trước khi có vắc xin ngừa bệnh thủy đậu, hầu hết mọi người đã tiếp xúc với vi rút Varicella-zoster và mắc bệnh thủy đậu trong thời thơ ấu. Nên tiêm vắc xin ngừa bệnh thủy đậu vì nếu mắc sau 10 tuổi, bệnh này nghiêm trọng hơn nhiều. Thay vì phát ban ngứa ở trẻ em, người lớn bị thủy đậu thường tiến triển nặng, gây nhiễm trùng phổi hoặc não nguy hiểm tới tính mạng.
Vi rút Varicella-zoster gây ra bệnh thủy đậu và bệnh zona (nguồn ảnh: https://www.labroots.com/)
Ngày nay, vắc xin thủy đậu được tiêm cho trẻ nhỏ và người lớn chưa mắc bệnh thủy đậu. Loại vắc xin này chứa vi rút sống đã bị làm suy yếu, khi tiêm vắc xin, cơ thể sẽ phát triển khả năng miễn dịch đối với bệnh thủy đậu. Mặc dù vi rút đã suy yếu nhưng vẫn có thể không hoạt động và ở lại trong cơ thể. Sau đó, nó có thể kích hoạt lại và gây ra bệnh zona, nhưng nguy cơ này là cực kỳ thấp.
Trong một nghiên cứu ở Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc bệnh zona ở trẻ em đã được tiêm phòng bệnh thấp hơn 78% so với trẻ em chưa được tiêm chủng.
Tại sao một số người bị bệnh zona?
Bất kỳ ai bị bệnh thủy đậu hoặc đã tiêm chủng ngừa bệnh thủy đậu đều có thể bị bệnh zona.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh ước tính rằng hơn 99% những người ở Hoa Kỳ sinh trước năm 1980 đã bị thủy đậu và có vi rút gây bệnh trong cơ thể.
Hệ thống miễn dịch suy yếu là yếu tố chính liên quan đến việc mắc bệnh zona, vì nó cho phép vi rút Varicella-zoster kích hoạt lại.
Tuổi tác là yếu tố liên quan nhiều nhất đến hệ thống miễn dịch. Khi bạn già đi có nhiều nguyên nhân làm suy yếu khả năng miễn dịch như:
- Suy giảm khả năng miễn dịch tự nhiên liên quan đến tuổi tác
- Thuốc ức chế miễn dịch, chẳng hạn như hóa trị liệu, dùng corticosteroid kéo dài và thuốc chống viêm
- Các bệnh tấn công hệ thống miễn dịch như HIV và hạ đường huyết
- Các bệnh tự miễn được điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch như viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn và lupus
- Dùng các thuốc ức chế miễn dịch sau cấy ghép tủy xương và cấy ghép thận
Bạn có nhiều khả năng bị bệnh zona nhất khi từ 50 tuổi trở lên. Ngoài ra, mức độ nghiêm trọng của bệnh và khả năng biến chứng cũng tăng lên từ khoảng 50 tuổi.
Căng thẳng có thể làm giảm hệ thống miễn dịch. Một số người nghĩ rằng có mối liên hệ giữa căng thẳng và bệnh zona. Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu điều này, nhưng kết quả trái ngược nhau nên họ vẫn chưa biết câu trả lời chính xác.
Có nhiều khả năng bị bệnh zona nhất khi từ 50 tuổi trở lên (nguồn ảnh: https://share.upmc.com/)
Các triệu chứng của bệnh zona là gì?
Triệu chứng kinh điển của bệnh zona là gây vết phát ban đau đớn trên da. Phát ban có các đặc điểm đặc biệt như:
- Xuất hiện một dải tổn thương mụn rộp trên vùng da bị viêm, đỏ ở một bên thân hoặc mặt.
- Gây đau tăng dần, ngứa ran và bỏng rát
- Dần dần xuất hiện các mụn nước nhỏ chứa dịch và mủ, sau vài ngày các mụn này vỡ đi hình thành vảy và bong dần
Một số người cũng có các triệu chứng khác như sốt, ớn lạnh, đau đầu. Có thể mất 4 tuần hoặc lâu hơn để các triệu chứng biến mất.
Bệnh zona gây ra phát ban đỏ, ngứa và bỏng rát (nguồn ảnh: https://www.thesenior.com.au/)
Chẩn đoán bệnh zona như thế nào?
Bác sĩ sẽ hỏi bạn một số câu hỏi như:
- Các triệu chứng bắt đầu khi nào?
- Bạn có cảm giác gì đầu tiên?
- Bạn có đang đau không? Đau ở đâu?
- Bạn đã bị thủy đậu hay chưa?
- Bạn đã tiêm chủng ngừa bệnh thủy đậu và bệnh zona chưa?
Bác sĩ sẽ đánh giá vết phát ban dựa trên kiểu phát ban, hình dạng và vị trí bị phát ban.
Thông thường, bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh zona chỉ dựa trên vết phát ban và các triệu chứng đặc biệt của bệnh. Nếu chẩn đoán không rõ ràng, bác sĩ sẽ thực hiện xét nghiệm bệnh zona. Xét nghiệm cũng có thể được thực hiện trên những người có nguy cơ biến chứng cao, bao gồm:
- Những người có hệ thống miễn dịch suy yếu
- Phụ nữ mang thai
- Trẻ sơ sinh
Bác sĩ sử dụng tăm bông để lấy mẫu từ một vết tổn thương sau đó xét nghiệm xem có vi rút gây bệnh Varicella-zoster hay không.
Bác sĩ chẩn đoán bệnh zona dựa trên vết phát ban và các triệu chứng đặc biệt (nguồn ảnh: https://www.theworldlinks.com/)
Làm thế nào để cảm thấy dễ chịu hơn khi đang bị zona?
Dưới đây là một số điều bạn có thể làm để giúp bản thân cảm thấy tốt hơn khi bị bệnh zona:
- Giữ gìn sức khỏe bằng một chế độ ăn uống cân bằng, nghỉ ngơi nhiều và tập thể dục nhẹ nhàng.
- Ngâm mình trong bồn tắm có chứa nước ấm và bột yến mạch xay để giảm đau và ngứa.
- Chườm khăn ướt, mát lên vùng phát ban để giảm đau và giúp vết thương đóng vảy nhanh hơn.
- Tránh căng thẳng vì nó có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch và làm cho các triệu chứng tồi tệ hơn.
- Băng vết thương bằng băng gạc và mặc quần áo rộng rãi để tránh kích ứng phát ban.
- Thoa một lớp mỏng Vaseline lên vết mẩn ngứa trước khi băng lại để giúp giảm kích ứng.
Chườm khăn mát lên vùng phát ban giúp giảm đau và vết thương đóng vảy nhanh hơn (nguồn ảnh: https://www.wikihow.com/)
Điều trị bệnh zona như thế nào?
Bệnh zona không thể chữa khỏi dứt điểm, nhưng nó sẽ tự khỏi. Dùng thuốc để điều trị nhiễm trùng và giảm đau.
Thuốc kháng vi rút
Thuốc kháng vi rút có thể giúp:
- Tăng tốc độ phục hồi của cơ thể
- Giảm mức độ nghiêm trọng các triệu chứng của bệnh
- Giảm nguy cơ biến chứng
Thuốc kháng vi rút sẽ có hiệu quả với những người trên 50 tuổi và những người có hệ thống miễn dịch kém vì các triệu chứng bệnh của họ dai dẳng và nghiêm trọng hơn.
Thuốc kháng vi rút nên dùng khi bạn vẫn đang tăng các vết phát ban mới, thường là trong vòng 72 giờ kể từ khi bạn có triệu chứng đầu tiên. Sau khi các mụn nước bắt đầu đóng vảy, thuốc kháng vi rút không còn hiệu quả nữa.
Có ba loại thuốc kháng vi-rút được sử dụng cho bệnh zona:
Bạn có thể cần dùng thuốc kháng vi-rút đường uống lâu hơn hoặc được điều trị tại bệnh viện bằng thuốc kháng vi rút đường tĩnh mạch nếu:
- Hệ thống miễn dịch bị suy yếu
- Trường hợp nghiêm trọng của bệnh zona
- Có nguy cơ biến chứng cao
Bệnh zona trên mặt có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như mù lòa, khiếm thính hay phù nề. Hãy đi khám bác sĩ ngay nếu bạn bị bệnh zona trên mặt.
Thuốc giảm đau
Thuốc chống viêm không kê đơn (OTC) có thể được sử dụng để giảm đau nhẹ. Những loại thuốc này bao gồm ibuprofen hoặc acetaminophen hoặc opioid yếu như codeine hoặc tramadol.
Thuốc giảm đau opioid theo liều mạnh hơn như hydrocodone được sử dụng để điều trị bệnh zona gây ra cơn đau vừa đến nặng.
Thuốc giảm đau tại chỗ có thể bôi trực tiếp lên da bao gồm Lidocain, có dạng thuốc mỡ, kem, gel, thuốc xịt hoặc miếng dán và Capsaicin có dạng kem hoặc miếng dán.
Các loại thuốc khác có thể cần thiết bao gồm:
- Diphenhydramine
- Hydroxyzine
- Kem dưỡng da calamine trị ngứa
- Kháng sinh, nếu bị nhiễm trùng quanh vết phát ban
Thuốc giảm đau và thuốc kháng vi rút dùng để điều trị bệnh zona (nguồn ảnh: https://www.physiciansweekly.com/)
Có vacxin tiêm chủng ngừa bệnh zona không?
Hiện có hai loại vacxin tiêm chủng ngừa bệnh zona ở Hoa Kỳ:
- Shingrix (vắc xin tái tổ hợp)
- Zostavax (vắc xin sống)
Shingrix là loại vắc xin được ưu tiên do có hiệu quả cao hơn và có khả năng bảo vệ dài hơn vaccine Zostavax trong việc ngăn ngừa bệnh zona.
Các loại vắc xin này được tiêm cho những người trên 50 tuổi. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh ở Hoa Kỳ thì đối với những người trên 50 tuổi, vắc xin ngừa bệnh zona có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh khoảng 50%.
Nếu bạn đã được tiêm chủng và bị bệnh zona, các triệu chứng sẽ ít nghiêm trọng hơn và bạn sẽ ít bị đau dây thần kinh sau zona hơn.
Vắc xin ngừa bệnh zona được tiêm cho những người trên 50 tuổi (nguồn ảnh: https://www.chicagotribune.com/)
Tổng quát về bệnh zona
Diễn biến bệnh zona theo trình tự sau:
- Đầu tiên, bạn thấy cảm giác ngứa ran hoặc bỏng rát trên da.
- Phát ban gồm những nốt đỏ, nhỏ xuất hiện từ 1 đến 5 ngày sau đó
- Vài ngày sau, các mụn nước chứa đầy dịch và mủ xuất hiện.
- Bảy đến mười ngày sau, các mụn nước đóng vảy và biến mất trong vòng 2 đến 4 tuần tiếp theo.
Đôi khi, cơn đau dây thần kinh vẫn tồn tại trong vài tháng hoặc vài năm sau khi có các tổn thương zona. Đây được gọi là chứng đau dây thần kinh sau zona (PHN), một biến chứng của bệnh zona, trong đó cơn đau có thể dữ dội hoặc thậm chí gây mất khả năng lao động. Thuốc điều trị đau dây thần kinh và chống co giật như gabapentin và pregabalin có thể giúp cơn đau dễ chịu hơn.
Mặc dù rất hiếm gặp, nhưng một người có thể bị giời leo nhiều lần. Đó là lý do tại sao nên tiêm chủng ngừa bệnh zona từ 50 tuổi trở lên nếu hệ thống miễn dịch tốt, ngay cả khi đã bị bệnh zona. Rất hiếm khi mắc bệnh zona ba lần.
Đau dây thần kinh sau zona (post-herpetic neuralgia) là một biến chứng của bệnh zona (nguồn ảnh: https://www.healthline.com/)
Tổng kết
Vết phát ban phồng rộp gây đau rát của bệnh zona xảy ra khi vi rút Varicella-zoster kích hoạt lại trong lúc hệ thống miễn dịch bị suy yếu. Nếu bạn có nguy cơ cao bị suy giảm hệ thống miễn dịch, bạn có nhiều khả năng bị nhiễm trùng hơn.
Nguy cơ mắc bệnh zona tăng lên khi bạn già đi, đặc biệt là sau 50 tuổi.
Bệnh zona sẽ tự khỏi, nhưng thuốc kháng vi rút có thể giúp tăng tốc độ phục hồi và giảm nguy cơ biến chứng như đau dây thần kinh sau zona.
Xem thêm :