Chóng mặt là một trong những lý do phổ biến khiến người bệnh đi khám bác sĩ. Những cơn chóng mặt thường xuyên hoặc liên tục có thể ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của người bệnh. Tuy nhiên, chóng mặt thường không phải là dấu hiệu của một tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.
Điều trị chóng mặt tùy thuộc vào nguyên nhân và các triệu chứng của người bệnh. Các phương pháp điều trị thường có hiệu quả nhưng tình trạng này có thể xuất hiện trở lại.
Triệu chứng chóng mặt
Chóng mặt có thể bao gồm các cảm giác như:
- Cảm giác sai lầm rằng bản thân hoặc môi trường xung quanh đang chuyển động quay vòng
- Đầu óc quay cuồng hoặc ngất xỉu
- Đứng không vững hoặc mất thăng bằng
- Cảm giác lâng lâng, hoa mắt hoặc nặng đầu
Những cảm giác này có thể đột ngột xuất hiện hoặc trở nên tồi tệ hơn khi đi bộ, đứng lên hoặc di chuyển đầu. Chóng mặt có thể đi kèm với buồn nôn. Nó cũng có thể bất chợt xuất hiện hoặc tiến triển nặng lên đến mức người bệnh cần phải ngồi hoặc nằm xuống. Tình trạng này có thể kéo dài vài giây hoặc vài ngày và thường xuất hiện trở lại.
Khi nào cần đi khám
Thông thường, người bệnh cần đi khám nếu cảm thấy chóng mặt thường xuyên, chóng mặt xuất hiện bất chợt, dữ dội hoặc chóng mặt kéo dài và không rõ nguyên nhân.
Hãy đi khám ngay nếu người bệnh đột ngột xuất hiện chóng mặt dữ dội hoặc chóng mặt đi kèm với các triệu chứng dưới đây:
- Đau đầu đột ngột, dữ dội
- Đau tức ngực
- Khó thở
- Tê liệt tay chân
- Ngất xỉu
- Nhìn đôi
- Nhịp tim nhanh hoặc không đều
- Lú lẫn hoặc nói lắp
- Đi loạng choạng hoặc đi lại khó khăn
- Nôn liên tục
- Co giật
- Thay đổi đột ngột về thính giác
- Tê hoặc yếu liệt cơ mặt
Chóng mặt đi kèm các triệu chứng khác có thể là dấu hiệu của một bệnh lý nghiêm trọng. Nguồn ảnh: Breathedsm.com
Nguyên nhân gây chóng mặt
Xem chi tiết: Tại sao tôi hay bị chóng mặt? 10 nguyên nhân phổ biến
Nhiều nguyên nhân có thể gây chóng mặt như bệnh lý của tai trong, say tàu xe hay tác dụng phụ của thuốc. Đôi khi, nó có thể là triệu chứng của một bệnh lý như thiếu máu não, nhiễm trùng hoặc chấn thương.
Biểu hiện của chóng mặt và các yếu tố khởi phát có thể giúp tìm ra nguyên nhân gây chóng mặt. Thời gian kéo dài của cơn chóng mặt và các triệu chứng đi kèm cũng giúp xác định nguyên nhân.
Các bệnh lý của tai trong
Cảm giác thăng bằng phụ thuộc vào khả năng tổng hợp các tín hiệu nhận được của hệ thống nhận cảm. Hệ thống này bao gồm:
- Mắt giúp xác định vị trí của cơ thể trong không gian và cách cơ thể di chuyển
- Các dây thần kinh cảm giác gửi tín hiệu về các chuyển động và vị trí của cơ thể đến não
- Tai trong là nơi chứa các bộ phận nhận cảm giúp xác định hướng của trọng lực và chuyển động trước sau của cơ thể
Chóng mặt là cảm giác sai lầm về môi trường xung quanh đang quay vòng hoặc chuyển động quanh cơ thể. Khi bị các bệnh lý của tai trong, cơ quan này sẽ gửi tới não các tín hiệu không tương thích với tín hiệu của mắt và các dây thần kinh cảm giác. Việc não hoạt động để loại bỏ sự nhầm lẫn này dẫn đến tình trạng chóng mặt.
- Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính (Benign paroxysmal positional vertigo – BPPV). Tình trạng này gây ra cảm giác sai lầm rằng cơ thể đang quay hoặc đang di chuyển mạnh trong thời gian ngắn. Những cơn BPPV khởi phát do thay đổi đột ngột hướng chuyển động của đầu như khi trở mình trên giường, ngồi dậy hoặc bị đánh vào đầu. BPPV là nguyên nhân phổ biến nhất gây chóng mặt.
- Nhiễm trùng. Viêm dây thần kinh tiền đình do virus có thể gây chóng mặt dữ dội và liên tục. Nếu chóng mặt đi kèm mất thính giác đột ngột thì người bệnh có thể bị viêm mê đạo tai.
- Bệnh Meniere. Bệnh lý này liên quan đến việc tích tụ quá nhiều dịch ở tai trong. Bệnh đặc trưng bởi những cơn chóng mặt đột ngột kéo dài vài giờ. Người bệnh cũng có thể bị điếc xảy ra dao động theo thời gian (tức là có thể nghe âm thanh lúc được lúc mất), ù tai và cảm giác đầy tai.
- Đau nửa đầu (Migraine). Những người bị đau nửa đầu có thể bị chóng mặt ngay cả khi họ không bị đau đầu dữ dội. Những cơn chóng mặt có thể kéo dài hàng phút đến hàng giờ. Chúng có thể đi kèm với các triệu chứng khác như đau đầu hay nhạy cảm với ánh sáng và tiếng ồn.
Thiếu máu não
Các triệu chứng như chóng mặt, ngất xỉu hoặc mất thăng bằng có thể xảy ra nếu tim không bơm đủ máu lên não. Nguyên nhân gây thiếu máu não bao gồm:
- Hạ huyết áp. Huyết áp tâm thu giảm nhiều có thể dẫn đến cơn choáng váng ngắn hoặc ngất xỉu. Hạ huyết áp có thể xảy ra sau khi ngồi dậy hoặc đứng dậy quá nhanh. Tình trạng này còn được gọi là hạ huyết áp tư thế đứng.
- Lưu thông máu kém. Các bệnh lý như bệnh cơ tim, nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim và cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua có thể gây chóng mặt. Việc giảm thể tích tuần hoàn có thể làm giảm lượng máu đến não hoặc tai trong.
Các nguyên nhân khác gây chóng mặt
- Bệnh lý thần kinh. Một số bệnh lý thần kinh như bệnh Parkinson và bệnh đa xơ cứng có thể gây mất thăng bằng.
- Thuốc. Chóng mặt có thể là tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc chống động kinh, thuốc chống trầm cảm và thuốc an thần. Đặc biệt, thuốc hạ huyết áp có thể gây ngất xỉu nếu làm hạ huyết áp quá nhiều.
- Rối loạn lo âu. Một số rối loạn lo âu nhất định có thể gây chóng mặt với cảm giác lâng lâng hoặc quay cuồng, ví dụ như các cơn hoảng loạn, chứng sợ hãi phải ra khỏi nhà hoặc phải ở trong không gian mở (chứng ám ảnh sợ không gian rộng).
- Thiếu máu. Nếu bị thiếu máu, tình trạng chóng mặt có thể đi kèm với các dấu hiệu và triệu chứng khác như mệt mỏi, suy nhược và xanh xao.
- Hạ đường huyết. Chóng mặt thường xảy ra ở những người bị đái tháo đường điều trị bằng insulin. Chóng mặt có thể đi kèm với đổ mồ hôi và lo lắng.
- Ngộ độc khí carbon monoxide (CO). Ngộ độc khí CO thường được mô tả là “giống như cúm” với các triệu chứng nhức đầu, chóng mặt, suy nhược, đau bụng, nôn mửa, đau ngực và lú lẫn.
- Tăng thân nhiệt và mất nước. Hoạt động trong thời tiết nóng bức hoặc không uống đủ nước có thể gây chóng mặt do quá nóng (tăng thân nhiệt) hoặc do mất nước. Điều này thường xảy ra khi sử dụng một số loại thuốc điều trị bệnh tim.
Mất nước có thể gây ra triệu chứng chóng mặt. Nguồn ảnh: Mydr.com.au
Các yếu tố nguy cơ gây chóng mặt
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ bị chóng mặt bao gồm:
- Tuổi tác. Người cao tuổi dễ mắc các bệnh lý gây chóng mặt, đặc biệt là cảm giác mất thăng bằng. Họ cũng thường sử dụng các loại thuốc có thể gây chóng mặt.
- Tiền sử đã xuất hiện chóng mặt trước đó. Người từng có triệu chứng chóng mặt có nhiều nguy cơ bị chóng mặt trở lại.
Các biến chứng của chóng mặt
Chóng mặt có thể làm tăng nguy cơ bị ngã và chấn thương. Chóng mặt khi lái xe hoặc vận hành máy móc hạng nặng có thể làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn. Các biến chứng lâu dài cũng có thể xuất hiện nếu nguyên nhân gây chóng mặt không được điều trị.
Chẩn đoán nguyên nhân gây chóng mặt
Nếu nghi ngờ nguyên nhân gây chóng mặt là do đột quỵ hoặc do bị đánh vào đầu, bác sĩ có thể chỉ định chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT scan) ngay.
Đa số người bệnh đi khám vì chóng mặt trước hết sẽ được hỏi về các triệu chứng và loại thuốc mà họ đang sử dụng, sau đó họ sẽ được bác sĩ thăm khám. Trong quá trình thăm khám, bác sĩ sẽ quan sát cách người bệnh đi lại và khả năng giữ thăng bằng. Đồng thời, bác sĩ cũng sẽ đánh giá chức năng của hệ thần kinh trung ương.
Người bệnh cũng có thể được kiểm tra thính giác và khả năng thăng bằng qua các nghiệm pháp như:
- Kiểm tra chuyển động của mắt. Bác sĩ sẽ quan sát sự di chuyển của mắt khi người bệnh nhìn một vật thể chuyển động. Nghiệm pháp này có thể được thực hiện nhờ nước hoặc không khí được luân chuyển trong ống tai.
- Kiểm tra chuyển động của đầu. Nếu nghi ngờ chóng mặt là do BPPV, bác sĩ có thể làm nghiệm pháp Dix-Hallpike để chẩn đoán xác định.
- Nghiệm pháp tư thế. Nghiệm pháp này sẽ cho biết bộ phận hoạt động nhiều nhất trong hệ thống giữ thăng bằng của người bệnh cũng như bộ phận có thể gây ra triệu chứng chóng mặt. Người bệnh sẽ đứng chân trần trên bục và cố gắng giữ thăng bằng trong khi bục di chuyển.
- Nghiệm pháp ghế quay. Khi thực hiện nghiệm pháp này, người bệnh sẽ ngồi trên một chiếc ghế di chuyển rất chậm theo vòng tròn và ghế được điều khiển bằng máy tính. Khi tốc độ nhanh hơn, ghế sẽ di chuyển ngược lại theo vòng tròn rất nhỏ (biên độ giảm dần).
Ngoài ra, người bệnh có thể được chỉ định làm xét nghiệm máu để đánh giá tình trạng nhiễm trùng và các xét nghiệm khác để kiểm tra chức năng tim mạch.
Điều trị chóng mặt
Chóng mặt thường thuyên giảm mà không cần điều trị. Trong vòng vài tuần, cơ thể sẽ thích nghi với nguyên nhân gây ra chóng mặt.
Điều trị chóng mặt dựa vào nguyên nhân và các triệu chứng của người bệnh, bao gồm thuốc và các phương pháp trị liệu hồi phục thăng bằng. Ngay cả khi không tìm thấy nguyên nhân hoặc khi tình trạng chóng mặt kéo dài, một số loại thuốc kê đơn và các phương pháp điều trị khác cũng có thể giúp kiểm soát triệu chứng của người bệnh.
Thuốc điều trị
- Thuốc lợi tiểu. Người bệnh mắc bệnh Meniere có thể được kê thuốc lợi tiểu. Sử dụng thuốc lợi tiểu kết hợp với chế độ ăn ít muối có thể giúp giảm tần suất bị chóng mặt.
- Thuốc giảm chóng mặt và buồn nôn. Bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc làm giảm ngay triệu chứng chóng mặt và buồn nôn như thuốc kháng histamin và thuốc kháng cholinergic. Nhiều loại thuốc trong số này có thể gây buồn ngủ.
- Thuốc chống lo âu. Diazepam (Valium) và alprazolam (Xanax) nằm trong nhóm thuốc benzodiazepine có thể gây nghiện. Các loại thuốc này cũng có thể gây buồn ngủ.
- Thuốc phòng ngừa chứng đau nửa đầu. Một số loại thuốc có thể giúp ngăn ngừa các cơn đau nửa đầu.
Các phương pháp trị liệu
- Phương pháp chuyển dời sỏi tai về vị trí cũ. Phương pháp này được gọi là tái định vị Canalith (hoặc phương pháp nghiệm pháp Epley). Nó có thể giải quyết tình trạng chóng mặt do BPPV nhanh chóng. Tái định vị Canalith thường có hiệu quả sau 1 – 2 buổi điều trị. Trước khi thực hiện phương pháp này, người bệnh cần báo với bác sĩ nếu mắc các bệnh lý ở cổ hoặc ở lưng, bong võng mạc hoặc các bệnh về mạch máu.
- Liệu pháp hồi phục thăng bằng. Người bệnh có thể thực hiện các động tác đặc biệt để giúp hệ thống thăng bằng ít nhạy cảm hơn với chuyển động. Kỹ thuật vật lý trị liệu này được gọi là phục hồi chức năng tiền đình. Nó được sử dụng cho những người bị chóng mặt do các bệnh lý của tai trong như viêm dây thần kinh tiền đình.
- Tâm lý trị liệu. Liệu pháp này có thể cải thiện chóng mặt ở những người bị rối loạn lo âu.
Phẫu thuật hoặc các thủ thuật can thiệp khác
- Tiêm thuốc. Bác sĩ có thể tiêm thuốc kháng sinh gentamicin vào tai trong bên bị tổn thương để làm mất chức năng thăng bằng. Tai bên còn lại sẽ đảm nhận chức năng đó.
- Cắt bỏ mê đạo của tai trong. Thủ thuật cắt bỏ mê đạo hiếm khi được thực hiện. Thủ thuật này sẽ loại bỏ mê đạo tiền đình ở tai trong bên bị tổn thương. Tai còn lại sẽ đảm nhận chức năng giữ thăng bằng. Thủ thuật này có thể được thực hiện nếu người bệnh bị mất thính lực nghiêm trọng và triệu chứng chóng mặt không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.
Thay đổi lối sống và các biện pháp chăm sóc tại nhà
Không nên di chuyển đột ngột để tránh bị chóng mặt. Nguồn ảnh: Timesofindia.indiatimes.comNgười bị chóng mặt thường xuyên có thể áp dụng những biện pháp sau:
- Đề phòng trường hợp bị mất thăng bằng để tránh bị ngã và chấn thương nghiêm trọng.
- Tránh di chuyển đột ngột, nếu cần thiết hãy chống gậy khi đi để giữ thăng bằng.
- Tránh vấp ngã khi di chuyển trong nhà bằng cách loại bỏ thảm trải sàn và dùng dây điện ẩn. Sử dụng thảm chống trượt trong nhà tắm. Sử dụng hệ thống đèn chiếu sáng trong nhà.
- Ngồi hoặc nằm xuống ngay khi cảm thấy chóng mặt. Nằm yên nhắm mắt trong phòng tối nếu cảm thấy chóng mặt dữ dội.
- Tránh lái xe ô tô hoặc vận hành máy móc hạng nặng nếu thường xuyên bị chóng mặt đột ngột mà không có dấu hiệu báo trước.
- Tránh sử dụng cà phê, rượu bia, muối và thuốc lá. Sử dụng quá nhiều những chất này có thể làm các dấu hiệu và triệu chứng trầm trọng thêm.
- Uống đủ nước, ăn uống lành mạnh, ngủ đủ giấc và tránh căng thẳng.
- Nếu chóng mặt gây ra bởi các loại thuốc bạn đang sử dụng, hãy nhờ bác sĩ tư vấn về việc ngừng hoặc giảm liều thuốc.
- Nếu chóng mặt kèm theo buồn nôn, hãy thử dùng thuốc kháng histamin không kê đơn như meclizine hoặc dimenhydrinate (Dramamine). Các thuốc này có thể gây buồn ngủ. Thuốc kháng histamine gây buồn ngủ sẽ không có hiệu quả giảm chóng mặt.
- Nếu chóng mặt do tăng thân nhiệt hoặc do mất nước, hãy nghỉ ngơi ở nơi mát mẻ và uống nước hoặc đồ uống thể thao.
Chuẩn bị trước khi đi khám
Người bị chóng mặt có thể đi khám chuyên khoa tai mũi họng hoặc chuyên khoa thần kinh.
Dưới đây là một số thông tin bạn nên chuẩn bị trước khi đi khám.
Những điều nên làm
- Nên hỏi những việc cần làm trước khi đi khám. Nếu người bệnh cần kiểm tra tiền đình, bác sĩ sẽ hướng dẫn về các loại thuốc cần ngừng dùng trước một đêm và chế độ ăn trước khi đi khám.
- Hãy mô tả cơn chóng mặt một cách cụ thể. Khi bị chóng mặt, bạn có cảm giác như căn phòng đang quay cuồng hay bản thân đang quay cuồng trong phòng? Bạn có cảm thấy mất ý thức hay ngất xỉu không? Các triệu chứng này rất quan trọng để giúp bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân gây ra tình trạng chóng mặt.
- Các triệu chứng và thời gian bắt đầu xuất hiện, kể cả các triệu chứng không liên quan đến triệu chứng chóng mặt. Ví dụ, việc bạn cảm thấy chán nản hoặc lo lắng gần đây cũng là thông tin quan trọng đối với bác sĩ.
- Các thông tin cá nhân quan trọng, bao gồm cả các vấn đề gây căng thẳng và các thay đổi trong cuộc sống gần đây.
- Liệt kê tất cả các loại thuốc kê đơn và không kê đơn, vitamin hoặc thực phẩm chức năng bạn đang dùng mỗi ngày.
- Các thắc mắc muốn được bác sĩ giải đáp.
Bạn có thể chuẩn bị danh sách các câu hỏi để tận dụng tối đa thời gian khi đi khám. Một số câu hỏi về tình trạng chóng mặt như:
- Nguyên nhân nào có thể gây ra các triệu chứng của tôi?
- Còn nguyên nhân nào khác có thể gây ra tình trạng chóng mặt của tôi không?
- Tôi cần làm những xét nghiệm nào?
- Tình trạng này có thể khỏi hoàn toàn hay sẽ tiến triển thành mạn tính?
- Các triệu chứng của tôi có thể biến mất mà không cần điều trị không?
- Phương pháp điều trị nào phù hợp với tôi nhất?
- Tôi có phải kiêng hoặc tránh điều gì không? Ví dụ như tôi có thể lái xe không?
- Tôi nên đi khám chuyên khoa gì?
- Có loại thuốc thông thường nào có thể thay thế cho loại thuốc mà bác sĩ chỉ định không?
- Tôi nên tìm thông tin về tình trạng chóng mặt ở đâu?
Các câu hỏi của bác sĩ
Bác sĩ có thể sẽ đặt một số câu hỏi cho bạn như:
- Bạn có thể mô tả cảm giác trong lần đầu tiên bị chóng mặt không?
- Các triệu chứng xuất hiện liên tục hay thành từng cơn?
- Nếu chóng mặt xảy ra thành từng cơn thì những cơn này kéo dài bao lâu?
- Các cơn chóng mặt xảy ra với tần suất thế nào?
- Có yếu tố nào gây kích thích hoặc làm khởi phát tình trạng chóng mặt của bạn không?
- Khi bị chóng mặt, bạn có cảm thấy căn phòng quay cuồng hoặc chuyển động không?
- Khi bị chóng mặt, bạn có bị ngất xỉu hoặc choáng váng không?
- Chóng mặt có làm bạn mất thăng bằng không?
- Các triệu chứng của bạn có kèm theo ù tai, đầy tai hoặc khó nghe không?
- Bạn có bị nhìn mờ không?
- Chóng mặt có trầm trọng hơn khi di chuyển đầu không?
- Bạn đang dùng thuốc, vitamin hoặc thực phẩm chức năng gì?
Bạn có thể làm gì trước khi khám?
Nếu cảm thấy lâng lâng khi đứng lên, bạn hãy thay đổi tư thế thường xuyên hơn. Nếu bị chóng mặt khi lái xe, bạn nên thay đổi phương tiện di chuyển trong khi chờ đi khám.
Nếu chóng mặt khiến bạn cảm thấy khó đứng vững, hãy thực hiện các cách để giảm nguy cơ bị ngã. Giữ cho nhà của bạn luôn có đủ ánh sáng và không có các mối nguy hiểm có thể khiến bạn bị hụt chân. Tránh sử dụng thảm và dây điện lộ ra ngoài. Đặt đồ đạc ở nơi bạn không thể va vào và sử dụng thảm chống trượt trong nhà tắm.
Xem thêm: