Bệnh ung thư máu: Dấu hiệu nhận biết, điều trị và tiên lượng

Video tư vấn về bệnh ung thư máu mạn tính

Lần đầu tiên đối mặt với chẩn đoán ung thư máu sẽ là một cú sốc đối với người bệnh, nhưng với sự phát triển vượt bậc của khoa học y học trong những năm gần đây, với sự hỗ trợ của hệ thống y tế, người bệnh ngày càng có nhiều cơ hội vượt qua được bệnh, đạt tới lui bệnh hoàn toàn sau các đợt điều trị, có thể trở lại cuộc sống bình thường.

Bài viết cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết, để người bệnh sẵn sàng đối mặt với chẩn đoán bệnh máu ác tính với tâm thế chủ động, tích cực, nắm bắt những cơ hội của mình.

Ung thư máu là gì?

Hình ảnh tế bào blast tăng sinh trong dịch tủy xương. Nguồn: Slide Share Ung thư máu là nhóm các bệnh ác tính của cơ quan tạo máu. Ung thư máu gồm có 3 nhóm: Leukemia (bệnh bạch cầu, hay ung thư dòng bạch cầu, hồng cầu, tiểu cầu), ung thư hạch (U lympho Hodgkin và không Hodgkin), đa u tủy xương (bệnh Kaler).

• Leukemia là bênh ung thư máu khi cơ thể tạo ra quá nhiều tế bào blast ( tế bào non, ác tính lứa tuổi đầu dòng bạch cầu, hồng cầu, tiểu cầu) và lấn át các dòng tê bào máu khác. Các tế bào bất  thường sẽ đi ra ngoài máu, đồng thời các tế bào khỏe mạnh sẽ giảm dần, sinh ra các triệu chứng: thiếu máu, hạch to, xuất huyết, hay nhiễm trùng. Trong leukemia chia ra các thể: theo nguồn gốc tế bào tạo máu gồm: leukemia dòng tủy và dòng lympho, theo diễn biến gồm leukemia cấp và leukemia kinh. Trong đó, thường gặp là 4 nhóm: Leukemia cấp dòng tủy (AML), leukemia kinh dòng bạch cầu hạt (CML), leukemia cấp dòng lympho (ALL), leukemia kinh dòng lympho (CLL)
• U lympho không Hodgkin  là một bệnh ung thư hạch với sư tăng sinh mất kiểm soát của tế bào lympho trong hệ thống bạch huyết, một loại tế bào bạch cầu giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng. Hạch ung thư sẽ to dần, chèn ép các cơ quan khác.
• Ung lympho Hodgkin  là một bệnh ung thư máu của hệ thống bạch huyết với sự tăng sinh mất kiểm soát của các tế bào bạch huyết. Ung thư hạch Hodgkin được đặc trưng bởi sự hiện diện của một tế bào lympho bất thường được gọi là tế bào Reed-Sternberg.
• Đa u tủy xương là một bệnh ung thư của tương bào (plasmo), một loại tế bào miễn dịch được tạo ra trong tủy xương. Sự tăng sinh ác tính của tương bào cũng gây chèn ép các tế bào máu, gây thiếu máu, tăng globulin bất thường, nhiễm trùng,...

Các dấu hiệu của ung thư máu

Tùy theo từng thể bệnh, phân loại, giai đoạn bệnh mà triệu chứng của ung thư có thể khác nhau.  Do đó, việc chẩn đoán đúng từng thể bệnh, giai đoạn có ý nghĩa quan trọng trong điều trị và tiên lượng bệnh. 

Đối với giai đoạn sớm, bạn chỉ có thể phát hiện dựa trên những bất thường của công thức máu, thậm chí bất thường cũng chưa rõ, phải dựa vào huyết tủy đồ (xét nghiệm tế bào học dịch tủy xương). Giai đoạn rõ hơn, sẽ có các dấu hiệu lâm sàng như:

Sốt kéo dài : Thường là sốt thất thường kéo dài trên 7 ngày, không kèm hoặc có thể kèm theo dấu hiệu nhiễm trùng, nhưng sau khi điều trị nhiễm trùng thì người bệnh vẫn sốt.

Gầy sút cân không rõ nguyên nhân

Vã mồ hôi, mệt mỏi

Da xanh, niêm mạc môi, miệng, mắt nhợt. Đây là biểu hiện khi bệnh nặng gây thiếu máu rõ.

Hạch to: hạch cổ, hạch thượng đòn sờ thấy. Ngoài ra hạch ổ bụng, hạch trung thất to gây chèn ép cơ quan lân cận, siêu âm hoặc cắt lớp vi tính mới phát hiện được.

Hội chứng xuất huyết: Khi có tiểu cầu giảm nặng sẽ có xuất huyết tự nhiên, xuất huyết dưới da, chảy máu chân răng, rong kinh, bầm tím,..

Ở một số người bệnh leukemia kinh có thể hạch to, lách to, gan to, các biểu hiện tắc mạch do bạch cầu tăng quá cao trong máu ( tắc mạch lách, mạch mạc treo, mạch tinh hoàn, mạch phổi,…gây đau bụng, đau ngực, đau ở cơ quan tương ứng)

Các biểu hiện trên xét nghiệm

Xét nghiệm công thức máu bệnh nhân ung thư với giảm 3 dòng: bạch cầu, hồng cầu, tiểu cầu Nguồn: path.upmc.edu Công thức máu (hay tổng phân tích tế bào máu ngoại vi) là loại xét nghiệm thường quy, phổ biến, giúp phát hiện sự bất thường của tế bào máu sớm hơn cả các triệu chứng mà người bệnh tự nhận biết trên lâm sàng. Khoảng 90 % các bệnh máu ác tính thường kèm theo thiếu máu, thường là thiếu máu đẳng sắc (Hb giảm < 120 g/L). Ngoài ra, sẽ kèm theo giảm số lượng tuyệt đối bạch cầu đoạn trung tính (Ký nếu là # Neut trên công thức máu < 1.2 G/L) gọi là giảm hai dòng, giảm số lượng tiểu cầu (xét nghiệm công thức máu có PLT < 150 G/L) gọi là giảm 3 dòng tế bào máu ngoại vi. Số lượng bạch cầu (WBC) có thể tăng, giảm, hoặc bình thường. Trong leukemia kinh, WBC thường tăng rất cao.

Có thể xuất hiện tế bào blast trong công thức máu hoặc chưa xuất hiện. Trong trường hợp chưa có nhưng có kèm giảm hai dòng, 3 dòng ngoại vi, bác sĩ sẽ chỉ định làm huyết tủy đồ.

Tủy đồ là thủ thuật mà bác sĩ sẽ dùng kim chọc hút tủy xương đưa vào màu chậu xương chậu, hút dịch để chẩn đoán bệnh máu và đánh giá sinh máu trong tủy xương. Đây là tiêu chuẩn vàng để chấn đoán bệnh máu ác tính trong tủy xương. Thủ thuật có gây tê tại chỗ nên bệnh nhân không đau trong quá trình làm, có thể về luôn mà không cần nằm lưu.

Đối với từng thể bệnh khác nhau, bác sĩ chuyên khoa huyết học sẽ chỉ định thêm các xét nghiệm khác: Xét nghiệm máu, điện di protein để chẩn đoán đa u tủy xương, các nhóm xét nghiệm sinh học phân tử và di truyền, xét nghiệm hóa học tế bào, hóa mô miễn dịch, sinh thiết tủy xương. Người bệnh cần tin tưởng và làm theo các chỉ định của thầy thuốc để đánh giá đầy đủ bệnh.

Điều trị và tiên lượng

Việc điều trị và tiên lượng là tùy thuộc vào từng thể bệnh, giai đoạn bệnh, tuổi và tình trạng sức khỏe của cá nhân người bệnh. 

Có các nhóm phương pháp điều trị như:

• Hóa trị liệu: Điều trị hóa chất theo phác đồ. Các hóa chất đưa vào cơ thể thường dưới dạng truyền tĩnh mạch sẽ tiêu diệt các tế bào máu, trong đó có tế bào ung thư 
• Xạ trị: 
• Điều trị đích: Là sử dụng thuốc nhắm đích để tiêu diệt riêng các tế bào ung thư. Trong ung thư máu, có leukemia cấp thể M3 (thể tiền tùy bào) là loại leukemia diễn biến cấp tính, nhưng có thuốc điều trị nhắm đích, do đó nâng cao được tỉ lệ lui bệnh sau điều trị. T
• Ghép tế bào gốc: là phương pháp hiện đại mới được ứng dụng trong thời gian gần đây. Thường bệnh nhân đủ điều kiện sẽ kết hợp hai phương pháp: Hóa trị liệu nhằm tiêu diệt tế bào ung thư kèm cả tế bào lành, và ghép tế bào gốc nhằm cấy vào tủy xương những tế bào gốc đầu dòng, giúp sinh ra những tế bào khỏe mạnh sau đó. Ghép tế bào gốc đòi hỏi có nguồn tế bào gốc hòa hợp.

Trong bất kỳ trường hợp nào, người bệnh cần tin tưởng vào đội ngũ thầy thuốc và cơ sở khám chữa bệnh chuyên khoa. Không đặt niềm tin vào các phương pháp chữa bệnh không có cơ sở pháp lý và khoa học, không chính thống: Chữa mẹo, thực phẩm chức năng, y học gia truyền không đủ điều kiện hành nghề,…Việc lựa chọn sai phương pháp điều trị sẽ làm trì hoãn chữa bệnh, làm mất thời gian và cơ hội của người bệnh.

Phòng bệnh

Hiện không có phương pháp cụ thể nào để phòng được bệnh ung thư. Môi trường sống, chế độ sinh hoạt dinh dưỡng lành mạnh giúp nâng cao khả năng miễn dịch luôn là yếu tố quan trọng giúp cơ thể chiến đấu với mọi tác nhân gây bệnh.

Hiện tại, lưu trữ tế bào máu cuống rốn được xem là một phương pháp cứu cánh cho nhiều bệnh nan y, trong đó có ung thư máu. Máu cuống rốn của em bé khi sinh ra chính là nguồn tế bào gốc dồi dào, hòa hợp, là loại thuốc sinh học để dùng trong ghép tế bào gốc, điều trị bệnh máu ác tính của người đó sau này. Đây là một loại bảo hiểm sinh học cho con. Hiện tại, tại Việt Nam có các đơn vị 6 ngân hàng lưu trữ tế bào gốc máu cuống rốn là: Bệnh viện Truyền máu huyết học TP. HCM, Bệnh viện Nhi Trung ương, Viện Huyết học truyền máu trung ương, Ngân hàng Tế bào gốc MekoStem và Bệnh viện Vinmec.