Đột quỵ là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ năm ở Mỹ. Trên thực tế, gần 800.000 người bị đột quỵ mỗi năm. Điều đó tương đương với khoảng cứ sau 40 giây có 1 người bị đột quỵ.
Video Bệnh đột quỵ: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách phòng
Có 3 loại đột quỵ chính
- Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Đây là loại đột quỵ phổ biến nhất, chiếm 87% tổng số các trường hợp. Cục máu đông ngăn cản máu và oxy đến một khu vực của não.
- Đột quỵ xuất huyết: Điều này xảy ra khi một mạch máu bị vỡ. Đây thường là kết quả của chứng phình động mạch hoặc dị dạng thông động tĩnh mạch (AVM).
- Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA): Điều này xảy ra khi lưu lượng máu đến một phần của não không đủ trong một khoảng thời gian ngắn. Lưu lượng máu bình thường trở lại sau một khoảng thời gian ngắn và các triệu chứng sẽ biến mất mà không cần điều trị. Một số người gọi chúng là tai biến mạch máu não thoáng qua.
Đột quỵ có thể gây tử vong. Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), tỷ lệ tử vong được điều chỉnh theo tuổi vào năm 2017 là 37,6 trong mỗi 100.000 trường hợp chẩn đoán đột quỵ. Các bác sĩ đã có nhiều tiến bộ trong việc kiểm soát đột quỵ, có nghĩa là tỷ lệ tử vong này thấp hơn 13,6% so với năm 2007.
Bài viết này giải thích tại sao đột quỵ xảy ra và cách điều trị chúng. Nó cũng khám phá các loại đột quỵ khác nhau, cũng như các bước có thể thực hiện để ngăn ngừa chúng.
Tai biến mạch máu não là gì?
Đột quỵ cần được chăm sóc y tế ngay.
- Tai biến mạch máu não xảy ra khi tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu làm gián đoạn hoặc giảm cung cấp máu cho não. Khi điều này xảy ra, não không nhận đủ oxy hoặc chất dinh dưỡng, và các tế bào não bắt đầu chết.
- Tai biến mạch máu não là một bệnh lý mạch máu não. Điều này có nghĩa là nó ảnh hưởng đến các mạch máu cung cấp oxy cho não. Nếu não không nhận đủ oxy, tổn thương có thể bắt đầu xảy ra.
Đây là một cấp cứu khẩn cấp. Mặc dù nhiều trường hợp đột quỵ có thể điều trị được, nhưng một số có thể dẫn đến tàn tật hoặc tử vong.
Điều trị đột quỵ
Vì đột quỵ do thiếu máu cục bộ và đột quỵ do xuất huyết có những nguyên nhân và ảnh hưởng khác nhau đến cơ thể, nên cả hai đều cần các phương pháp điều trị khác nhau.
Chẩn đoán nhanh chóng là rất quan trọng để giảm tổn thương não và cho phép bác sĩ điều trị đột quỵ bằng phương pháp phù hợp với loại bệnh.
Các phần dưới đây bao gồm các lựa chọn điều trị cho đột quỵ do thiếu máu cục bộ và đột quỵ xuất huyết, cũng như một số biện pháp hỗ trợ phục hồi chức năng chung cho cả hai loại.
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ
Thiếu máu cục bộĐột quỵ do thiếu máu cục bộ xảy ra do các động mạch bị tắc nghẽn hoặc thu hẹp. Điều trị có xu hướng tập trung vào việc khôi phục lưu lượng máu đầy đủ lên não.
Điều trị bắt đầu bằng việc dùng các loại thuốc tiêu hủy cục máu đông và ngăn chặn sự hình thành các cục máu đông mới. Bác sĩ có thể cho dùng thuốc làm loãng máu như aspirin hoặc tiêm chất kích hoạt plasminogen mô (TPA).
TPA rất hiệu quả trong việc làm tan cục máu đông. Tuy nhiên, việc tiêm cần diễn ra trong vòng 4,5 giờ đầu tiên của triệu chứng đột quỵ.
- Các phương pháp cấp cứu bao gồm tiêm TPA trực tiếp vào động mạch não hoặc sử dụng ống thông để loại bỏ cục máu đông. Hiện đang có các nghiên cứu đánh giá lợi ích của các phương pháp này.
Có những thủ thuật khác mà bác sĩ phẫu thuật có thể thực hiện để giảm nguy cơ đột quỵ hoặc TIA. Ví dụ, phẫu thuật cắt nội mạc động mạch cảnh bao gồm việc mở động mạch cảnh và loại bỏ các mảng bám có thể bị vỡ và di chuyển đến não.
Một lựa chọn khác là nong động mạch. Điều này liên quan đến việc một bác sĩ phẫu thuật bơm một quả bóng nhỏ bên trong một động mạch bị thu hẹp bằng cách sử dụng một ống thông. Sau đó, sẽ chèn một ống lưới, hoặc một stent vào lỗ thông. Điều này ngăn động mạch thu hẹp trở lại.
Đột quỵ xuất huyết
Chảy máu trong não có thể gây ra đột quỵ xuất huyết. Điều trị tập trung vào việc kiểm soát chảy máu và giảm áp lực lên não.
Việc điều trị thường bắt đầu bằng việc dùng thuốc làm giảm áp lực trong não và kiểm soát huyết áp tổng thể, cũng như ngăn ngừa co giật và bất kỳ sự co thắt đột ngột nào của mạch máu.
Nếu một người đang dùng thuốc chống đông máu hoặc thuốc chống kết tập tiểu cầu, chẳng hạn như warfarin hoặc clopidogrel, họ có thể cần dùng thuốc đối kháng tác dụng của thuốc chống đông.
Bác sĩ phẫu thuật thần kinh có thể phẫu thuật chỉnh sửa các mạch máu đã vỡ hoặc mạch máu dị dạng có thể dẫn đến đột quỵ xuất huyết.
Túi phình động – hoặc một khối phồng trong mạch máu có thể vỡ ra – gây ra đột quỵ xuất huyết, bác sĩ phẫu thuật có thể đặt những chiếc kẹp nhỏ ở đáy túi phình đặt vào lòng mạch não các cuộn dây có thể tháo rời để ngăn dòng máu và thu nhỏ túi phình.
Nếu xuất huyết xảy ra do AVM, bác sĩ phẫu thuật có thể loại bỏ nó. AVM là dị dạng thông động tĩnh mạch có thể có nguy cơ chảy máu.
Phục hồi chức năng
Đột quỵ là một sự kiện có khả năng thay đổi cuộc sống, có thể ảnh hưởng lâu dài về thể chất và cảm xúc.
Phục hồi thành công sau đột quỵ thường sẽ liên quan đến các liệu pháp và hệ thống hỗ trợ cụ thể, bao gồm:
- Liệu pháp ngôn ngữ: Giúp giải quyết các vấn đề về phát âm hoặc hiểu lời nói. Thực hành, thư giãn và thay đổi phong cách giao tiếp đều có thể giúp giao tiếp dễ dàng hơn.
- Vật lý trị liệu: Điều này có thể giúp một người học lại chuyển động và phối hợp. Điều quan trọng là phải duy trì hoạt động, mặc dù điều này có thể khó khăn lúc đầu.
- Liệu pháp nghề nghiệp: Điều này có thể giúp một người cải thiện khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như tắm, nấu ăn, mặc quần áo, ăn, đọc và viết.
- Các nhóm hỗ trợ: Tham gia một nhóm hỗ trợ có thể giúp giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần phổ biến có thể xảy ra sau đột quỵ, chẳng hạn như trầm cảm. Nhiều người thấy hữu ích khi chia sẻ kinh nghiệm chung và trao đổi thông tin.
- Hỗ trợ từ bạn bè và gia đình: Bạn bè và người thân nên cố gắng đưa ra những hỗ trợ thiết thực và động viên sau cơn đột quỵ. Cho bạn bè và gia đình biết họ có thể làm gì để giúp đỡ là rất quan trọng.
Phục hồi chức năng là một phần quan trọng và liên tục của điều trị đột quỵ. Với sự trợ giúp thích hợp và sự hỗ trợ của những người thân yêu, thường có thể lấy lại chất lượng cuộc sống bình thường, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của đột quỵ.
Phòng ngừa đột quỵ
Cách tốt nhất để ngăn ngừa đột quỵ là giải quyết các nguyên nhân cơ bản.
Mọi người có thể đạt được điều này bằng cách thay đổi lối sống như:
- Ăn một chế độ ăn uống lành mạnh
- Duy trì cân nặng vừa phải
- Tập thể dục thường xuyên
- Không hút thuốc lá
- Tránh rượu, hoặc chỉ uống vừa phải
Ăn một chế độ ăn uống bổ dưỡng gồm nhiều:
- Trái cây
- Rau
- Các loại ngũ cốc
- Hạnh nhân
- Hạt mầm
- Cây họ đậu
Đảm bảo hạn chế lượng thịt đỏ và thịt chế biến sẵn trong chế độ ăn uống, cũng như mỡ và chất béo bão hòa. Ngoài ra, ăn muối vừa phải để hỗ trợ mức huyết áp ổn định.
Các biện pháp khác mà một người có thể thực hiện để giúp giảm nguy cơ đột quỵ bao gồm:
- Kiểm soát mức huyết áp
- Quản lý bệnh đái tháo đường
- Điều trị bệnh tim
Ngoài việc thực hiện những thay đổi lối sống này, dùng thuốc chống đông máu hoặc thuốc chống kết tập tiểu cầu cũng có thể làm giảm nguy cơ gặp phải một cơn đột quỵ khác.
Tiến hành phẫu thuật động mạch tim, động mạch cảnh hoặc phình động mạch não cũng có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ, cũng như một số lựa chọn phẫu thuật khác vẫn đang được nghiên cứu.
Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ
Mỗi loại đột quỵ có một loạt các nguyên nhân tiềm ẩn khác nhau. Tuy nhiên, nói chung, đột quỵ có nhiều khả năng ảnh hưởng đến một người hơn nếu họ:
- Thừa cân hoặc béo phì
- 55 tuổi trở lên
- Có tiền sử cá nhân hoặc gia đình bị đột quỵ
- Tăng huyết áp
- Bị bệnh đái tháo đường
- Có mỡ máu cao
- Bị bệnh tim, bệnh động mạch cảnh hoặc bệnh mạch máu khác
- Ít vận động
- Uống rượu quá nhiều
- Hút thuốc lá
- Sử dụng ma túy bất hợp pháp
Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nam giới có nguy cơ tử vong do đột quỵ cao hơn nữ giới. Tuy nhiên, một đánh giá năm 2016 cho thấy rằng những khác biệt này không tính đến các vấn đề về chủng tộc, tuổi tác, mức độ nghiêm trọng của đột quỵ và các yếu tố nguy cơ khác.
Một báo cáo đã đưa ra lời giải thích rằng nguy cơ tử vong do đột quỵ thường tăng lên do tuổi tác, chủng tộc và thói quen ăn uống, hơn là do sự khác biệt sinh học giữa nam và nữ.
Dựa theo một phân tích năm 2016, người Mỹ gốc Phi có nguy cơ bị đột quỵ lần đầu cao hơn đáng kể. Họ cũng có khả năng bị đột quỵ khác trong vòng 2 năm cao hơn khoảng 60%.
Các phần sau đây mô tả nguyên nhân cụ thể của từng loại đột quỵ.
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ
Loại đột quỵ này xảy ra do tắc nghẽn hoặc thu hẹp trong các động mạch cung cấp máu cho não. Điều này gây ra thiếu máu cục bộ hoặc giảm lưu lượng máu nghiêm trọng, làm tổn thương các tế bào não.
Cục máu đông thường gây ra đột quỵ do nhồi máu não. Các cục máu đông có thể hình thành trong động mạch não và các mạch máu khác trong cơ thể. Dòng máu mang chúng vào các động mạch hẹp hơn trong não.
Các mảng bám chất béo lắng đọng trong động mạch cũng có thể gây ra cục máu đông dẫn đến nhồi máu não.
Đột quỵ xuất huyết
Đột quỵ xuất huyếtCác động mạch trong não bị rò rỉ hoặc vỡ có thể dẫn đến đột quỵ xuất huyết.
Máu bị rò rỉ gây chèn ép các tế bào não và làm tổn thương chúng. Bệnh làm giảm nguồn cung cấp máu đến mô não sau khi bị xuất huyết.
Các mạch máu có thể vỡ ra và tràn lên não hoặc gần bề mặt não. Điều này cũng có thể gây chảy máu vào trong não thất và các xoang sọ não.
Tăng huyết áp, chấn thương sọ não, dùng thuốc chống đông và có chứng phình động mạch đều có thể làm cho mạch máu bị rò rỉ hoặc vỡ.
Xuất huyết não là loại đột quỵ xuất huyết phổ biến nhất. Điều này xảy ra khi mô não tràn ngập máu sau khi động mạch bị vỡ.
Xuất huyết dưới nhện là một dạng đột quỵ xuất huyết khác. Những điều này ít phổ biến hơn. Trong xuất huyết dưới nhện, chảy máu xảy ra ở khu vực giữa não và các mô mỏng bao phủ nó.
TIAs
TIA chỉ làm gián đoạn dòng máu lên não trong thời gian ngắn. Chúng tương tự như đột quỵ do thiếu máu cục bộ, ở chỗ chúng xảy ra do cục máu đông.
Mọi người nên coi chúng như trường hợp cấp cứu y tế, ngay cả khi các triệu chứng chỉ là tạm thời. Chúng đóng vai trò như những dấu hiệu cảnh báo về những cơn đột quỵ trong tương lai và chỉ ra nguồn động mạch hoặc cục máu đông bị tắc nghẽn một phần trong tim.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), hơn một phần ba số người trải qua TIA bị đột quỵ nghiêm trọng trong vòng một năm nếu không được điều trị. Khoảng 10-15% số người sẽ bị đột quỵ lớn trong vòng 3 tháng sau khi trải qua TIA.
Triệu chứng
Các triệu chứng của đột quỵ thường xuất hiện mà không có dấu hiệu báo trước. Một số triệu chứng chính bao gồm:
- Lú lẫn, bao gồm khó nói và hiểu giọng nói
- Nhức đầu , có thể thấy đổi ý thức hoặc nôn
- Tê bì, mất cảm giác và hoặc vận động của mặt, hoặc nửa người
- Vấn đề thị lực ở một hoặc cả hai mắt
- Đi lại khó khăn, bao gồm chóng mặt và rối loạn thăng bằng
Đột quỵ có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe lâu dài. Tùy thuộc vào tốc độ chẩn đoán và điều trị, một người có thể bị tàn tật tạm thời hoặc vĩnh viễn sau đột quỵ.
Một số người cũng có thể gặp phải:
- Vấn đề kiểm soát bàng quang hoặc ruột
- Rối loạn tâm thần
- Tê liệt hoặc yếu ở một hoặc cả hai bên của cơ thể
- Khó kiểm soát hoặc thể hiện cảm xúc
Các triệu chứng khác nhau và có thể có mức độ nghiêm trọng.
Học từ viết tắt “FAST” là một cách tốt để ghi nhớ các triệu chứng của đột quỵ. Điều này có thể giúp một người tìm cách điều trị kịp thời.
FAST là viết tắt của:
F:Mặt xệ xuống: Nếu cố gắng cười, một bên mặt có bị xệ xuống không?
A:Yếu cánh tay: Nếu cố gắng nâng cao cả hai cánh tay, liệu một cánh tay có bị rơi xuống phía dưới không?
S:Khó khăn trong lời nói: Nếu cố gắng lặp lại một cụm từ đơn giản, giọng nói có bị nói ngọng hoặc bất thường không?
T:Thời gian để hành động: Nếu có bất kỳ triệu chứng nào trong số này, hãy liên hệ với bác sĩ ngay.
Kết quả phụ thuộc vào khoảng thời gian từ lúc xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến khi được điều trị. Chăm sóc kịp thời cũng có nghĩa là não sẽ ít bị tổn thương vĩnh viễn hoặc tử vong.
Chẩn đoán
Chẩn đoán đột quỵ qua phim chụp cắt lớp vi tính ( CT scanner )
Đột quỵ diễn ra đột ngột. Để có kết quả tốt nhất, một người nên được điều trị tại bệnh viện trong vòng 3 giờ kể từ khi các triệu chứng xuất hiện lần đầu tiên.Có một số xét nghiệm chẩn đoán khác nhau mà bác sĩ có thể sử dụng để xác định loại đột quỵ. Bao gồm:
Khám sức khỏe: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và bệnh sử của người đó. Họ sẽ kiểm tra cơ lực, phản xạ, cảm giác, thị lực và sự phối hợp. Bác sĩ cũng có thể kiểm tra huyết áp, nghe động mạch cảnh ở cổ và kiểm tra các mạch máu ở phía sau của mắt.
Xét nghiệm máu: Bác sĩ có thể thực hiện xét nghiệm máu để xác định xem có nguy cơ chảy máu hoặc đông máu cao hay không, đo nồng độ các chất cụ thể trong máu, bao gồm các yếu tố đông máu và kiểm tra xem có bị nhiễm trùng hay không.
Chụp CT: Thông qua tia X, bác sĩ có thể phát hiện xuất huyết, đột quỵ, khối u và các tình trạng khác trong não.
Chụp MRI: Phương pháp này sử dụng sóng vô tuyến và nam châm để tạo ra hình ảnh của não mà bác sĩ có thể sử dụng để phát hiện mô não bị tổn thương.
Siêu âm động mạch cảnh: Bác sĩ có thể tiến hành siêu âm để kiểm tra lưu lượng máu trong các động mạch cảnh và xem liệu có bất kỳ chỗ hẹp hoặc mảng bám nào không.
Chụp mạch máu não: Bác sĩ có thể tiêm thuốc cản quang vào mạch máu não để làm cho chúng hiện rõ dưới tia X hoặc MRI. Điều này cung cấp một cái nhìn chi tiết về các mạch máu trong não và cổ.
Siêu âm tim: Điều này tạo ra hình ảnh chi tiết của tim, bác sĩ có thể sử dụng để kiểm tra bất kỳ nguồn nào các cục máu đông có thể đã di chuyển đến não.
Xem thêm: