- Cốt truyện : Có các sự kiện chính - có một tên tướng giặc nhà Minh tử trận ở gần đền, hồn của hắn tác quái. Nhân vật Ngô Tử Văn châm lửa đốt để trừ hại cho dân. Sau khi đốt đền, Tử Văn mơ thấy tên hung thần đòi trả đền và đe dọa. Chàng vẫn không sợ hãi, Thổ thần cảm phục trước hành động dũng cảm của Tử Văn, báo chàng về tội ác tên hung thần và cách đối phó. Tử Văn bị hai tên quỷ bắt xuống âm phủ. Trước Diêm Vương, Tử Văn đã tố cáo tội ác của tên hung thần để hắn bị trừng trị. Thổ thần được phục chức, nhờ lập công lớn Tử Văn giữ chức phán sự đền Tản Viên.

- Truyện được kể theo ngôi thứ ba, người kể chuyện là tác giả, kết hợp với điểm nhìn toàn tri giúp cho tư tưởng chủ đề của văn bản trở nên rõ ràng, khách quan hơn.

- Tác giả Nguyễn Dữ

+ Năm sinh, năm mất : Chưa rõ, vào khoảng thế kỷ 16, vào thời Lê Sơ và thời Mạc.

+ Quê quán: xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân, nay thuộc huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương

+ Xuất thân: trong một gia đình khoa bảng, là con trai cả của Tiến sĩ Nguyễn Tường Phiêu

+ Sự nghiệp : Sáng tác duy nhất của ông là tác phẩm "Truyền kỳ mạn lục". Tác phẩm ghi chép tản mạn những truyện kì lạ được lưu truyền

- Tập Truyền kì mạn lục

+ Truyền kì mạn lục là tác phẩm viết ằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI

+ Thể loại : thể loại tản văn, xen lẫn biền văn và thơ ca

+ Nội dung: Mang nhiều triết lý nhân sinh, giá trị đạo đức; Thể hiện hiện thực xã hội đương thời và số phận con người; Mang tinh thần dân tộc, tự hào văn hóa và phẩm chất con người Việt Nam.

+ Nghệ thuật: có sự tham gia của các yếu tố hoang đường, kì ảo. Sáng tạo trong xây dựng nhân vật và cốt truyện

- Thánh Tản Viên

+ Xuất thân : là một nhân vật trong truyền thuyết Việt Nam, là vị thần cai quản dãy núi Ba Vì (tức núi Tản Viên), ông là một trong bốn vị thánh bất tử của tín ngưỡng dân gian người Việt, gọi là Tứ bất tử.

+ Các ngôi đền thờ thánh Tản Viên : Đền Lăng Sương ( Phú Thọ), đền Ngự Dội (Vĩnh Phúc), đền Thính, đền Tranh...

+ Hội đền Và tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng để tưởng nhớ thánh Tản Viên

Khi Tử Văn đốt đền “Mọi người đều lắc đầu, lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn”. Qua đó thể hiện thái độ hèn kém, sợ sệt, không ai dám đứng ra chống lại cái ác, cái tà hoành hành dẫu biết yêu quái đem lại nhiều phiền muộn, quấy nhiễu nhân dân.

Qua tâm sự của thổ thần em cảm thấy thương xót cho một vị quan có công với triều đình nhưng cuối cùng bị một tên ác gian lạ mặt xâm chiếm chốn thờ để rồi cuối cùng trở thành “một người áo vải nhà quê”. Qua đó cũng thể hiện sự bất công ở đời và hậu quả của vấn nạn tham nhũng, khi mà cái ác như “rễ mọc lan”, còn cái thiện bị chèn ép, đánh đuổi.

Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ về vấn nạn tham nhũng ở chốn quan liêu. Dẫu cho vua đối xử công bằng, thưởng phạt phân minh với mỗi vị quan nhưng cuối cùng họ vẫn “dối trá càn bậy”, vì đồng tiền mà từ bỏ đạo đức, đối xử bất công, làm việc sai trái. Đặc biệt xảy ra ở đời nhà Hán, nhà Đường.

Chi tiết như một lời cáo biệt đến người quen cũ. Bên cạnh đó là sự thông báo đến dương gian rằng Tử Văn đã trở thành “quan phán sự”. Thể hiện người tốt ắt gặp thiện, chính nghĩa ắt giành thắng lợi và người dám đứng lên vì chính nghĩa sẽ được mọi người kính trọng, đời đời nhớ ơn.

Văn bản chia 4 phần :

- Phần 1 : “Ngô Tử Văn...không cần gì cả” : Giới thiệu nhân vật và hành động đốt đền tả

- Phần 2 : “Đốt đền xong...khó lòng thoát nạn” : Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn và bách hộ họ Thôi và thổ thần

- Phần 3 : “Tử Văn vâng lời...sai lính đưa Tử văn trở về” : Cuộc đối chất ở Minh ti và Tử Văn thắng kiện

- Phần 4 : Đoạn còn lại : Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viên

- Những chi tiết liên quan đến lai lịch nhân vật Ngô Tử Văn:

+ Nguồn gốc : Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. + Tính cách : Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực.

- Tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu về nhân vật nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn về nhân vật. Thông qua nguồn gốc xuất thân và những đặc điểm tính cách, là cơ sở để lý giải những hành động của nhân vật về sau.

- Tử Văn được miêu tả trong mối quan hệ với các nhân vật : viên bách hộ họ Thôi, thổ công và Diêm Vương

- Qua các quan hệ này, em thấy Tử Văn hiện lên với phẩm chất anh hùng, đấu tranh cho chính nghĩa, can đảm không sợ cái chết.

+ Trong mối quan hệ với viên bách hộ họ Thôi : “ mặc kệ, ngồi ngất ngưởng”, dẫu trước sự đe dọa sẽ dẫn Tử Văn đến Phong Đô, khó tránh khỏi tai vạ nhưng Tử Văn không nói một lời, trước cái gian tà anh không hề e sợ hay bị lung lay dù chỉ một chút trước hành động chính nghĩa của mình

+ Trong mối quan hệ với thổ công: Tử Văn hiện lên là một con người nhân hậu, thương xót, đồng cảm và nóng giận thay cho những uất ức của thổ địa khi bị chiếm nơi thờ. Dẫu cho khi thổ công báo rằng viên bách hộ họ Thôi có kẻ chống lưng nhưng anh vẫn không sợ và quyết đấu tới cùng.

+ Trong mối quan hệ với Diêm Vương : Không e sợ mà dám cất lên tiếng nói dõng dạc đòi lại sự công bằng và quyết tâm vạch trần tội ác mà tên bách hộ họ Thôi phạm phải.

- Ý nghĩa của các yếu tố kì ảo : Yếu tố kì ảo góp phần thể hiện một thế giới sinh động, nơi mà người âm và người dương có thể giao tiếp, qua đó thể hiện tính cách nhân vật.  Bên cạnh đó, các yếu tố kì ảo góp phần giúp câu chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn hơn.

- Sự tiếp thu, sáng tạo yếu tố kì ảo của Nguyễn Dữ thể hiện qua tính chất kì ảo của thế giới thần linh, ma quỷ. Thông qua thế giới đó, Nguyễn Dữ đã xây dựng một nơi mà cõi âm cũng có sự gian tà, Diêm Vương và các Phán quan đại diện cho công lí cũng bị lấp tai, che mắt. Qua đó thể hiện sự bất công, vấn nạn tham nhũng hoành hành trên dương gian, đang làm cho biết bao người dân phải rên xiết, khổ sở.

- Chức năng của người kể chuyện phần chính văn : Mang vai trò giới thiệu và dẫn dắt câu chuyện. Giới thiệu về lai lịch nhân vật, về bối cảnh xảy ra sự kiện ; dẫn dắt các sự kiện trong truyện đi theo một mạch thống nhất mà ở đây là theo mạch thời gian tuyến tính.

- Chức năng của người bình luận ở cuối truyện: Thể hiện quan điểm, tư tưởng của nhà văn, nhấn mạnh thông điệp muốn truyền tải – lòng dũng cảm và bản lĩnh của con người để đứng lên chiến đấu lại cái ác, giành lại chính nghĩa