Hôn mê: Nguyên nhân, mức độ nhận thức, chẩn đoán, điều trị và phục hồi

Hôn mê là một trạng thái bất tỉnh kéo dài. Nó xảy ra khi chức năng của não bị gián đoạn tạm thời hoặc vĩnh viễn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự tỉnh táo. Sự gián đoạn này dẫn đến:

• Sự bất tỉnh
• Không có khả năng tỉnh táo
• Không phản ứng với các kích thích, chẳng hạn như đau, âm thanh và ánh sáng

Các chức năng quan trọng như thở và tuần hoàn máu bị suy giảm trong hầu hết các trường hợp. Một người có thể được hỗ trợ bằng thuốc hoặc các biện pháp can thiệp khác, chẳng hạn như thở máy không xâm nhập hoặc thông khí nhân tạo. 

Khi một người bị suy giảm ý thức đột ngột hoặc dần dần, các bác sĩ sẽ làm việc nhanh chóng để người đó có kết quả tốt nhất có thể. Nếu một người được chẩn đoán hôn mê, điều quan trọng là phải duy trì sự hỗ trợ cho các cơ quan cho đến khi họ hồi phục.

Một số người dần dần tỉnh dậy sau cơn hôn mê, thường là sau vài tuần. Tuy nhiên, những người khác có thể vẫn hôn mê trong nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ, được duy trì sống bằng cách bổ sung dinh dưỡng cũng như hỗ trợ chức năng tim và hô hấp.

Các triệu chứng của hôn mê là gì?

Hôn mê được chẩn đoán khi một người vẫn trong tình trạng giảm ý thức và đáp ứng các tiêu chuẩn nhất định, chẳng hạn như:

• Nhắm mắt
• Không phản hồi
• Thở không đều
• Không có phản ứng của các chi, ngoại trừ phản xạ
• Không phản ứng với cơn đau, ngoại trừ phản xạ

Những người hôn mê vẫn có thể tự nuốt và ho.

Đôi khi, những người hôn mê có thể thở mà không cần sự trợ giúp, nhưng những lần khác, họ cần một chiếc máy thở để giúp họ.

Nguyên nhân nào gây ra hôn mê?

Chấn thương sọ não có thể gây ra hôn mê, nguồn ảnh omtrial.com

Hôn mê là do tổn thương não, đặc biệt nếu có tổn thương hai bên vỏ não hoặc tổn thương hệ thống kích hoạt lưới. Hệ thống kích hoạt dạng lưới kiểm soát sự kích thích và nhận thức của vỏ não. Tổn thương ở đây có thể do nhiều yếu tố tiềm ẩn, chẳng hạn như:

• Chấn thương sọ não, do tai nạn giao thông hoặc chấn thương bạo lực
• Đột quỵ (giảm cung cấp máu cho não)
• Khối u trong não hoặc thân não
• Thiếu oxy lên não sau khi được cứu thoát khỏi chết đuối hoặc đau tim
• Bệnh đái tháo đường không được quản lý, khiến lượng đường trong máu trở nên quá cao hoặc quá thấp và có thể dẫn đến phù não
• Dùng quá liều ma túy hoặc rượu
• Ngộ độc carbon monoxide
• Tích tụ chất độc trong cơ thể, chẳng hạn như amoniac, urê hoặc carbon dioxide
• Nhiễm độc kim loại nặng như chì
• Nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm màng não hoặc viêm não
• Co giật lặp đi lặp lại
• Mất cân bằng điện giải

Mức độ nhận thức

Cần phân biệt hôn mê (hình bên trái) với chết não (hình bên phải), nguồn ảnh donorrecovery.orgĐối với những người hôn mê, có nhiều mức độ nhận thức khác nhau, từ sâu và không phản ứng, đến nông hơn, khi một người có thể mở mắt. Các trạng thái này là:

• Tình trạng thực vật dai dẳng. Khi một người nào đó ở trong trạng thái thực vật dai dẳng, họ không nhận thức được môi trường xung quanh và không thể di chuyển một cách tự nguyện. Tình trạng này đôi khi có thể kéo dài vô thời hạn và khi nó xảy ra, nó được gọi là trạng thái sinh dưỡng vĩnh viễn.
• Trạng thái ý thức tối thiểu. Trạng thái ý thức này đôi khi xảy ra khi ai đó thoát ra khỏi trạng thái thực vật. Người bệnh có những dấu hiệu nhận thức hạn chế và đôi khi có thể đáp lại những kích thích hoặc yêu cầu (“nắm lấy tay tôi”), nhưng khó có thể giữ được ý thức trong thời gian dài.
• Chết não. Điều này khác với hôn mê và không thể hồi phục. Định nghĩa về chết não bao gồm các tiêu chí cụ thể, chẳng hạn như thiếu một số phản xạ nhất định. Các bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra y tế để xác định xem thân não và đại não có hoạt động hay không.

Hôn mê được chẩn đoán như thế nào?

Nguyên nhân gây ra hôn mê có thể được chẩn đoán dựa vào các phương tiện chẩn đoán hình ảnh, nguồn ảnh researchgate.net

Khi ai đó bị suy giảm ý thức, bác sĩ sẽ hỏi bạn bè và gia đình về bất kỳ sự kiện hoặc triệu chứng nào dẫn đến hôn mê. Họ cũng sẽ hỏi chi tiết về những thay đổi gần đây trong cuộc sống, tiền sử bệnh và việc sử dụng ma túy của người bệnh. Các loại thuốc cần quan tâm bao gồm thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn, cũng như thuốc kích thích.

Một cuộc kiểm tra thể chất sẽ được tiến hành. Chúng có thể bao gồm:

• Kiểm tra phản xạ
• Kiểm tra trương lực cơ
• Kiểm tra huyết áp
• Quan sát kiểu thở và nhịp tim
• Kiểm tra các dấu hiệu bầm tím trên da có thể do chấn thương
• Xác định phản ứng của người bệnh đối với các kích thích đau đớn
• Quan sát kích thước đồng tử

Thang điểm hôn mê Glasgow

Trong khi khám sức khỏe, bác sĩ có thể sử dụng một thang điểm, chẳng hạn như thang điểm hôn mê Glasgow để mô tả các triệu chứng. Bằng cách này, bác sĩ có thể theo dõi các thay đổi một cách nhất quán và ghi lại liệu ý thức của một người đang cải thiện, ổn định hay trở nên tồi tệ hơn. Thang điểm này quan sát các yếu tố như “phản ứng bằng lời nói” trên thang điểm sau:

5 = chính xác

4 = nhầm lẫn

3 = từ không phù hợp

2 = âm thanh không thể hiểu được

1 = không phản hồi bằng lời nói

Xét nghiệm

Khi một người không phản ứng và không rõ lý do tại sao, bác sĩ có thể thực hiện nhiều xét nghiệm khác nhau:

• Phân tích nước tiểu
• Công thức máu
• Chức năng tuyến giáp và gan
• Mức điện giải
• Lượng đường trong máu
• Ngộ độc carbon monoxide
• Dùng thuốc quá liều
• Uống rượu quá liều
• Nhiễm trùng hệ thần kinh

Ghi lại hình ảnh của não cũng được thực hiện để xác định vị trí các khu vực bị thương và tìm kiếm các dấu hiệu của xuất huyết não, khối u, đột quỵ hoặc hoạt động co giật. Một số phương pháp ghi lại hình ảnh:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT). Chụp CT sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết của não.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI). MRI sử dụng sóng vô tuyến và nam châm để xem não.
• Điện não đồ (EEG). Điện não đồ đo hoạt động điện bên trong não.

Hôn mê được điều trị như thế nào?

Ưu tiên hàng đầu của điều trị hôn mê là giảm thiểu tổn thương não và hỗ trợ các chức năng của cơ thể.

Nếu nguyên nhân của hôn mê được xác định, các loại thuốc điều trị nguyên nhân cơ bản sẽ được sử dụng, như trong trường hợp dùng thuốc quá liều hoặc nhiễm trùng não.

Đôi khi, phẫu thuật có thể được yêu cầu để giảm phù não.

Một khi người bệnh hôn mê đã ổn định, các bác sĩ sẽ ngăn ngừa nhiễm trùng, liệt giường và co rút các cơ. Đội ngũ y tế cũng đảm bảo cung cấp cho người bệnh chế độ dinh dưỡng cân bằng trong thời gian hôn mê.

Phục hồi sau hôn mê

Vật lý trị liệu đã giúp ích rất nhiều cho người bệnh sau hôn mê, nguồn ảnh tzuchi.com.tw

Nhiều khi, người bệnh sẽ hồi phục sau hôn mê sau vài tuần. Sự phục hồi thường từ từ.

Khi một người lần đầu tiên tỉnh lại, họ có thể bị kích động hoặc bối rối. Nói chuyện với bác sĩ hoặc nhân viên bệnh viện về những cách tốt nhất để giao tiếp với người thân khi họ dần hồi phục.

Một số người hồi phục sau hôn mê mà không có bất kỳ triệu chứng kéo dài nào. Những người khác có tình trạng suốt đời do não bị tổn thương và có thể cần vật lý trị liệu hoặc liệu pháp vận động.

Không phải lúc nào cũng có thể dự đoán người bệnh sẽ hồi phục tốt như thế nào sau cơn hôn mê, nhưng có một số yếu tố ảnh hưởng đến nó, chẳng hạn như:

• Tuổi của bệnh nhân
• Mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân của tổn thương não
• Khoảng thời gian họ bất tỉnh 

Kết luận

Hôn mê là một trạng thái bất tỉnh kéo dài xảy ra khi một phần não bị tổn thương. Nó có thể được gây ra bởi nhiều yếu tố, chẳng hạn như chấn thương não, sử dụng quá liều thuốc hoặc bệnh đái tháo đường không được kiểm soát.

Nhiều trường hợp hôn mê kéo dài vài tuần. Tuy nhiên, một số người có thể hôn mê lâu hơn. Kết quả lâu dài phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra hôn mê và vị trí và mức độ tổn thương của não.

Một số người xuất hiện sau tình trạng hôn mê là các vấn đề về thể chất, trí tuệ hoặc tâm lý. Và một số người hồi phục sau hôn mê mà không có bất kỳ triệu chứng kéo dài nào.

Những người hôn mê hơn một năm khó có thể thoát ra khỏi trạng thái đó - nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Trong những tình huống hôn mê nghiêm trọng hơn, sẽ khó đánh giá khi nào ai đó sẽ tỉnh lại.