Giải SGK Lịch sử 10 (Kết nối tri thức) Bài 6: Một số nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung đại

Giải Lịch Sử 10 Bài 6: Một số nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung đại

Mở đầu trang 48 Lịch sử 10: Từ năm 1896 đến nay cứ bốn năm một lần, Thế vận hội (Ô-lim-píc) được tổ chức tại các quốc gia khác nhau. Đây không chỉ là một sự kiện thể thao mà còn mang ý nghĩa biểu trưng cho sự bình đẳng, tinh thần hòa bình và đoàn kết giữa các quốc gia trên toàn thế giới. Em có biết ngay từ thời cổ đại, Ô-lim-píc đã được tổ chức bốn năm một lần tại đề thờ thần Dớt (ở Ô-lim-pi-a, Hy Lạp)? Ngoài sự kiện này, em có thể kể thêm một số ví dụ khác cho thấy những cống hiến, giá trị trường tồn của các nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung đại?

Trả lời:

- Ví dụ cho thấy những cống hiến, giá trị trường tồn của các nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung đại là

+ Thiên chúa giáo ra đời từ thế kỉ I, hiện nay, Thiên Chúa giáo trở thành một trong những tôn giáo lớn trên thế giới.

+ Thành tựu về lịch pháp của cư dân Hy Lạp - La Mã cổ đại, họ tính ra được 1 năm có 365 ngày,6 giờ, chia thành 12 tháng. Là cơ sở để tính lịch dương (Dương lịch). Hiện nay đại đa số các nước trên thế giới đều dùng Dương lịch.

1. Văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại

Câu hỏi trang 50 Lịch sử 10: Em hãy nêu và phân tích cơ sở hình thành của văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại.

Trả lời:

- Điều kiện tự nhiên:

+ Văn minh Hy Lạp – La Mã hình thành trên các bán đảo Nam Âu.

+ Địa hình nhiều núi, cao nguyên, đất đai khô rắn và màu mỡ.

+ Nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng

+ Đường bờ biển dài, nhiều vũng, vịnh.

- Cơ sở về dân cư:

+ Người Mi-nô-an là cư dân đầu tiên xây dựng nền văn minh trên đảo Crét ở phía nam Hy Lạp từ khoảng cuối thiên niên kỉ III TCN. Từ khoảng đầu đến cuối thiên niên kỉ II TCN, nhiều tộc người khác như: A-kê-an, Đô-ri-an,... từ phía bắc đã di cư xuống vùng miền Trung và Nam Hy Lạp, xây dựng và mở rộng quốc gia của họ ra nhiều vùng quanh Địa Trung Hải.

+ Trên bán đảo I-ta-li-a, người I-ta-li-ốt (người La-tinh) là những cư dân chủ yếu xây dựng nên thành bang đầu tiên - La Mã. Ngoài ra, người Ê-tơ-ru-xcơ từ Tiểu Á, người Hy Lạp,... cũng lần lượt đến sinh sống ở đây.

- Cơ sở về xã hội: có hai giai cấp cơ bản là chủ nô và nô lệ, ngoài ra, còn có các tầng lớp khác là nông dân, thợ thủ công, thương nhân,...

- Cơ sở kinh tế

+ Ngành kinh tế chủ đạo là thủ công nghiệp và thương nghiệp.

+ Nông nghiệp cũng có vai trò nhất định ở La Mã.

- Cơ sở chính trị

+ Từ khoảng cuối thiên niên kỉ III TCN, cư dân ở Hy Lạp đã xây dựng các nhà nước đầu tiên. Trong các thế kỉ VIII - IV TCN, những thành bang theo thể chế cộng hoà đã hình thành và phát triển ở miền Trung và Nam Hy Lạp cho tới khi bị Ma-xê-đô-ni-a chinh phục.

+ Khoảng giữa thế kỉ VIII TCN, thành bang La Mã được thành lập. Thời kì đầu (khoảng từ năm 753 đến năm 510 TCN), bộ máy quản lí của nhà nước này bao gồm: Vua, Viện Nguyên lão, Đại hội công dân. Sau nhiều cuộc cải cách và đấu tranh chính trị, chế độ cộng hoà được thiết lập và duy trì ở La Mã cho đến cuối thế kỉ I TCN.  Từ năm 27 TCN, thời kì đế chế bắt đầu, đứng đầu là hoàng đế, kéo dài cho đến cuối thế kỉ V, khi đế quốc - Sự tiếp thu các thành tựu của văn minh phương Đông: văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại đã tiếp thu nhiều thành tựu của văn minh phương Đông trên các lĩnh vực như: kĩ thuật chế tác và sản xuất thủ công nghiệp, chữ viết, văn học, nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc, hội hoạ, tín ngưỡng, tôn giáo,...

Câu hỏi trang 54 Lịch sử 10: Nêu một số thành tựu cơ bản của nền văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại và ý nghĩa của những thành tựu đó.

Trả lời:

* Thành tựu cơ bản:

- Chữ viết

+ Người Hy Lạp cổ đại đã xây dựng bảng chữ cái với 24 kí tự.

+ Người La Mã sáng tạo ra hệ chữ cái la-tinh và hệ chữ số La Mã

- Văn học:

+ Đa dạng, phong phú về thể loại, ví dụ như: sử thi, thần thoại, thơ, kịch..

+ Một số tác phẩm tiêu biểu như: hai bộ sử thi I-li-át và Ô-đi-xê của Hô-me; tập thơ Nữ anh hùng của Ô-vi-đi-ớt…

- Kiến trúc, điêu khắc và hội họa: đạt được những thành tựu rực rỡ trên cả ba lĩnh vực: điêu khắc, kiến trúc và hội hoạ.

+ Một số công trình kiến trúc tiêu biểu là: đền Pác-te-nông, đền thờ thần Dớt… (Hy Lạp); đấu trường Cô-li-dê, khải hoàn môn Công-xtan-ti-nút,... (La Mã).

+ Các tác phẩm điêu khắc sắc nhất của Hy Lạp - La Mã như: tượng Lực sĩ ném đĩa, tượng A-tê-na, tượng thần Vệ Nữ thành Mi-lô,...;

+ Một số tác phẩm hội họa nổi tiếng là: bức vẽ Chiến dịch Ma-ra-tông và các bức hoạ trên các lăng mộ, đền thờ và đồ gốm,...

- Khoa học, kĩ thuật:

+ Các nhà khoa học Hy Lạp như Ta-lét, Pi-ta-go, Ơ-cơ-lít, Ác-si-mét,... đã có đóng góp trong nhiều ngành khoa học, như: Toán học, Vật lí học và Thiên văn học

+ Về Y học, các thầy thuốc Hy Lạp cổ đại đạt được nhiều tri thức về chẩn đoán và chữa bệnh bằng thuốc, giải phẫu, gây mê.

+ Nền Sử học của Hy Lạp cổ đại được hình thành từ thế kỉ V TCN với sử gia đầu tiên là Hê-rô-đốt. Ngoài ra, còn phải kể đến một số nhà sử học nổi tiếng khác như: Tuy-xi-dít; Xê-nô-phôn (Hy Lạp); Pô-li-bi-út, Ti-tát Li-vi-út, Ta-xi-út và Plu-tác (La Mã)

- Tôn giáo

+ Thờ đa thần.

+ Vào thế kỉ I, Thiên Chúa giáo ra đời ở phần lãnh thổ phía Đông của La Mã.

- Tư tưởng: xuất hiện 2 trường phái là: chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm

+ Các nhà triết học tiêu biểu cho trường phái duy vật là: Ta-lét; Hê-ra-clit, Đê-mô-crit…

+ Các nhà triết học tiêu biểu cho trường phái duy tâm là: Xô-crat; Pla-tôn; Pi-ta-go…

- Thể thao: nhiều sự kiện thể thao của Hy Lạp và La Mã cổ đại là cơ sở, nền tảng thể thao của nhân loại ngày nay. Ví dụ:

+ Đại hội thể thao O-lim-pic

+ Đại hội thể thao Pa-na-thê-nai-a

* Ý nghĩa:

+ Để lại cho nhân loại nhiều thành tựu to lớn, rực rỡ.

+ Nhiều thành tựu văn minh Hi Lạp - La mã cổ đại đã đóng góp cho sự phát triển của các lĩnh vực trong nền văn minh thế giới và vẫn được sử dụng cho tới hiện nay.

2. Văn minh Tây Âu thời Phục hưng

Câu hỏi trang 55 Lịch sử 10: Hãy phân tích bối cảnh lịch sử, những tiền đề kinh tế, xã hội, văn hóa dẫn đến sự hình thành phong trào Văn hóa Phục hưng.

Trả lời:

- Bối cảnh lịch sử tiền đề kinh tế, xã hội, văn hóa dẫn đến sự hình thành phong trào văn hóa Phục hưng:

+ Về kinh tế: Văn minh Phục Hưng hình thành trong bối cảnh quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa hình thành ở Tây Âu.

+ Về chính trị: Sự thống trị của chế độ phong kiến cùng với sự khắt khe của Giáo hội Thiên Chúa giáo đã kìm hãm sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa. Tầng lớp tư sản mới đã tìm kiếm, tiếp thu và phục hưng lại những giá trị và thành tựu rực rỡ của văn minh Hy Lạp-La Mã cổ đại.

+ Về xã hội: mâu thuẫn giữa quần chúng nhân dân với giai cấp phong kiến, Giáo hội Thiên Chúa ngày càng sâu sắc.

+ Về văn hóa: thế giới quan, ý thức hệ phong kiến và việc Giáo hội lũng đoạn nền văn hóa, tư tưởng là những trở ngại cho sự phát triển phương thức sản xuất mới.

=> Trào lưu văn minh Phục hưng ra đời vào khoảng cuối thế kỉ XIV – đầu thế kỉ XVII, bắt nguồn từ Phờ-lo-ren (Italia), sau đó lan rộng ra các nước ở châu Âu.

Câu hỏi trang 57 Lịch sử 10: Hãy nêu một số thành tựu cơ bản của văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng và ý nghĩa của những thành tựu đó.

Trả lời:

* Thành tựu cơ bản của văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng:

- Văn học: Đạt nhiều thành tựu lớn, tiêu biểu là các tác phẩm Thân khúc (A. Đan-te), Đôn Ki-hô-tê (M. Xéc-vali-téc), Rô-mê-ô và Giu-li-ét (Sếch-xpia),...

- Hội họa, kiến trúc và điêu khắc:

+ Hội họa, điêu khắc phát triển đạt đến đỉnh cao với tên tuổi của nhiều danh hoạ và nhà điêu khắc, trong đó tiêu biểu nhất là: Lê-ô-na đờ Vanh-xi; Mi-ken-lăng-giơ; Ra-pha-en…

+ Trong kiến trúc, phong cách Phục hưng chú trọng yếu tố hình học, tính đối xứng, tỉ lệ. Các công trình kiến trúc tiêu biểu là Vương cung Thánh đường Thánh Phê-rô, Nhà thờ Thánh Pi-tơ (ở Va-ti-căng),...

- Khoa học, kĩ thuật:

+ Đạt được nhiều thành tựu, đẩy lùi những ảnh hưởng và chi phối của thần học, tiêu biểu Cô-péc-nich, Bru-nô và Ga-li-lê..

+ Nhiều tiến bộ về kĩ thuật, đặc biệt là trong các ngành dệt, khai mỏ, luyện kim,…

- Tư tưởng: triết học duy vật phát triển gắn với tên tuổi của các học giả tiêu biểu như Phran-xít Be-cơn, Đề-các-tơ,...

* Ý nghĩa của văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng:

- Các nhà Văn hoá Phục hưng đã lên án gay gắt Giáo hội Cơ Đốc giáo lũng đoạn, chĩa mũi nhọn đấu tranh chống lại chế độ phong kiến thối nát đương thời, đề cao giá trị con người và quyền tự do cá nhân, đề cao tinh thần dân tộc,...

- Văn hoá Phục hưng được coi là cuộc đấu tranh công khai đầu tiên trên lĩnh vực văn hoá, tư tưởng của giai cấp tư sản chống lại chế độ phong kiến lỗi thời, mở đường cho văn minh Tây Âu phát triển trong những thế kỉ tiếp theo.

Luyện tập và Vận dụng (trang 57)

Luyện tập 1 trang 57 Lịch sử 10: Hãy nêu và so sánh cơ sở hình thành nền văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại với các nền văn minh phương Đông.

Trả lời:

Luyện tập 2 trang 57 Lịch sử 10: Lập bảng thống kê các thành tựu văn minh cơ bản của Hy Lạp - La Mã cổ đại của Tây Âu thời kì Phục hưng theo gợi ý sau:

Trả lời:

(*) Bảng thống kê thành tựu văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại

(*) Bảng thống kê các thành tựu của văn minh thời Phục hưng

Luyện tập 3 trang 57 Lịch sử 10: Ph. Ăng-ghen đã viết: “... Không có cơ sở của nền văn minh Hy Lạp và đế chế La Mã thì không có châu Âu hiện đại”. Em có đồng ý với nhận định này không? Vì sao?

Trả lời:

- “... Không có cơ sở của nền văn minh Hy Lạp và đế chế La Mã thì không có châu Âu hiện đại” đây là nhận đúng đúng vì:

+ Nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại đã để lại nhiều thành tựu rực rỡ trên nhiều lĩnh vực như chữ viết, văn học, tôn giáo, lịch pháp, triết học, kiến trúc,…đóng góp cho sự phát triển của lịch sử văn minh nhân loại.

+ Những thành tựu trên có tính thực tiễn và vận dụng vào nhiều lĩnh vực trong cuộc sống hiện nay.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Vận dụng trang 57 Lịch sử 10: Hãy sưu tầm tư liệu (qua sách, báo, Internet….) và giới thiệu về một thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại hoặc nền văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng.

Trả lời:

(*) Giới thiệu tượng Đa-vít của Mi-ken-lăng-giơ

- Đa-vít là pho tượng bằng đá cẩm thạch do Mi-ken-lăng-giơ sáng tác từ năm 1501 đến năm 1504.

- Pho tượng tạc một thiếu niên trong tư thế đứng rất thoải mái. Theo Kinh thánh, Đa-vít là cậu bé chăn cừu dũng cảm đã giết tên khổng lồ Gô-li-át.

- Tượng Đa-vít cao 5,5m, tỉ lệ của bức tượng là mẫu mực về giải phẫu cơ thể người.

- Hiện nay, pho tượng này được đặt tại phòng trưng bày Accademia ở Florence (Italia). Tượng Đa-vít được coi là một trong những tác phẩm điêu khắc xuất sắc nhất mọi thời đại. Có thể nói, bức tượng đã hội tụ toàn bộ những gì tinh tú nhất của nghệ thuật Phục hưng, là minh chứng rõ nét cho tài năng và kỹ thuật của người nghệ sĩ.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo

Xem thêm lời giải bài tập sgk Lịch sử 10 Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:

Bài 4: Sử học với một số lĩnh vực ngành nghề hiện đại

Bài 5: Khái niệm văn minh. Một số nền văn minh Phương Đông thời kì cổ - trung đại

Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại

Bài 8: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại

Bài 9: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại