Dàn ý phân tích bài thơ Sông Đáy
Dàn ý số 1
A. Mở đầu:
Thông tin về tác giả và tác phẩm
B. Nội dung chính
1. 9 câu đầu: Sông Đáy kết nối với kí ức về mẹ và tuổi thơ gian khổ
- Câu 1: Nguyễn Quang Thiều nhớ lại về sông Đáy trong quá khứ.
+ Sông Đáy: là quê hương của nhà thơ, là nơi ông sinh ra và lớn lên với dòng sông Đáy chảy qua → một hình ảnh thân thuộc trong ký ức tuổi thơ của Nguyễn Quang Thiều.
→ Bài thơ tập hợp nỗi nhớ sâu sắc và không nguôi về hình ảnh sông Đáy.
+ Sông Đáy là biểu tượng của tình cảm gắn bó của tác giả với quê hương.
- Thơ của Nguyễn Quang Thiều luôn đậm chất nhân văn. Bằng cách sử dụng ngôi kể “tôi” và ngôn từ nhẹ nhàng, tác giả tỏ ý tình cảm sâu sắc với sông Đáy trong bài thơ để gợi lên ký ức.
- Thi sĩ đã so sánh sông Đáy với người mẹ.
→ Sông Đáy như một người mẹ hiền lành cung cấp nước và phù sa nuôi sống cả một vùng đất và con người. Giống như người mẹ tử tế nuôi dưỡng con cái → một so sánh đầy sáng tạo.
- Tôi đặt mặt vào lưng người mẹ ướt đẫm mồ hôi trên bờ sông vào một đêm tối.
+ Mồ hôi là kết quả của lao động vất vả, là minh chứng cho tình yêu thương bao la của người mẹ dành cho con. Sông Đáy là nhân chứng của tuổi thơ gian khổ nhưng cũng đầy niềm vui của thi sĩ.
- “Sống xa quê, tôi như người bước chân vụng về
+ Thay đổi không gian từ quá khứ đến hiện tại, nhà thơ đã xa quê hương. Thiếu đi nơi an trú tinh thần, ông tự so sánh mình như người bước chân vụng về. Đó là cảm xúc tiếc nuối, day dứt khi không thể giữ chặt ký ức trong lòng, sông Đáy ở đây và ta ở đó... Thời gian và không gian dần phai nhạt, không rõ điều gì là thực, điều gì là hư ảo, quá khứ và hiện tại hòa quyện vào nhau.
- Câu 5: Ông miêu tả thế giới mộng mơ của mình, nơi con cá vùng vẫy rồi biến mất, tiếng khóc than vọng về.
→ Thi sĩ đã làm tuột câu chuyện về con cá, giống như việc phải xa quê hương mà ông luôn yêu quý. Chú cá ấy không ai khác ngoài tác giả, và tiếng khóc ấy thuộc về ông.
+ Cụm từ “âm thầm vỡ” được lặp lại hai lần trong một câu, như là tiếng nước mắt rơi trong tâm hồn của thi sĩ → phản ánh sâu sắc nỗi buồn của tác giả.
- Tóc mẹ trắng bên bến chờ đợi làm dịu đi nỗi đau trong tôi.
+ Người mẹ đợi con trở về đến mức bến sông đã mòn mỏi chờ đợi
+ “Tóc mẹ trắng bên bến chờ đợi”: nhà thơ mang trong lòng nỗi đau xa quê, nhưng ông vẫn có người mẹ luôn đứng chờ đợi. Ông cảm thấy hạnh phúc khi luôn có một người dành tình yêu thương cho mình.
+ Hình ảnh mái tóc của mẹ → biểu tượng của người mẹ hiền lành luôn ở bên cạnh và theo dõi thi sĩ. Mẹ dịu dàng như sông Đáy, mát mẻ và trong lành.
→ Nếu ở khổ thơ thứ nhất, sự mát là hành động của gió sông, thì ở đây mát là hành động của người mẹ. Trong tiềm thức, thi sĩ đã kết nối sông Đáy với người mẹ của mình... Bởi vì quê hương là mẹ, và mẹ chính là quê hương.
- Niềm hạnh phúc hiện ra nhưng vẫn ẩn chứa sự chua chát, đắng cay.
“Một cây ngô cuối vụ khô gầy
Suốt đời buồn trong tiếng lá reo”
+ Bằng cách sử dụng ẩn dụ tinh tế, thi sĩ đã so sánh người mẹ của mình như cây ngô kia, chờ đợi khắc khoải đến héo úa, khô gầy → một cách hiểu khác: Sự cô đơn sẽ khiến ta héo úa, chỉ có tình mẫu tử bền chặt mới giúp ta thoát khỏi tình trạng đó.
+ “Một cây ngô” đối lập với hình ảnh mái tóc của người mẹ -> nhấn mạnh ý nghĩa: Cây ngô khô gầy đơn độc trên đồi gió, trong khi tôi không, vì tôi có mẹ, có sông Đáy bên cạnh. Sông Đáy là nguồn sức sống mãnh liệt, truyền đạt năng lượng đầy nhiệt huyết cho những người con xa quê.
2. Câu 10 -14: Sông Đáy không chỉ là kí ức về những câu chuyện cổ tích xa xưa, mà còn là ký ức về tình yêu của đôi lứa.
“Những chiều ở xa quê, tôi mong dòng sông dâng cao đến ngang trời để tôi có thể nhìn thấy
Cho đôi mắt nhớ thương của tôi như hai hốc đất bên bờ, nơi những chú bống về xây tổ trong những vùng đất bị mưa sông xô lấn.
+ Sông dâng lên ngang trời → không gian tràn ngập hư ảo...
+ Tác giả so sánh đôi mắt nhớ thương của tôi như hai hốc đất → Sự xa cách đã khiến nỗi nhớ dâng cao đến ngang trời. Ông muốn tỏ bày hết nỗi lòng của mình, muốn khóc thảnh thơi như những chú bống kia.
- Sông Đáy vẫn liên quan đến tình yêu của đôi lứa
+ Nhà thơ tạo dựng thế giới theo cách suy nghĩ của mình: Đôi môi đỏ như dâu chín → mong ước nhưng cũng có sự chia ly đắng cay.
=> Tình yêu với quê hương không chỉ có hình ảnh của mẹ mà còn có hình ảnh của người con gái đẹp dịu dàng → nhân vật đầy nỗi niềm, hy vọng rồi lại thất vọng khi không thấy 'em' đứng bên sông chờ đợi → Sông Đáy và 'em' trở thành chuyện của quá khứ, nhưng giờ đây lại sống dậy → sông Đáy đã trở thành chứng nhân của một tình yêu ngắn ngủi giữa đôi người, họ yêu nhau nhưng không thể đến với nhau.
3. Từ câu 15-20: Ngày trở về gặp lại Sông Đáy
- “Sông Đáy ơi” lặp lại hai lần → như một tiếng gọi mãnh liệt báo hiệu sự trở về muộn màng.
- Mẹ tôi đã già như cát bên bờ
Ôi mùi cát khô, mùi tóc của mẹ tôi.
+ Nhà thơ quay về, nhưng mẹ đã không còn. Ông cố ôm cát vào lòng, khóc thương và mong muốn nắm giữ lại một chút “hơi thở” của người mẹ. Thi sĩ nhận ra sự thật đắng lòng: Mẹ đã ra đi, giống như cát tuôn trôi qua tay ông chảy xuống dòng nước, không thể giữ lại.
→ “Mẹ”: là hình ảnh luôn sâu sắc trong trái tim của người con, nhớ về quê hương là nhớ đến mẹ với biết bao kỷ niệm. → tình mẫu tử thiêng liêng sâu đậm
- Từ dòng chảy: đắm chìm trong nỗi đau
→ hiểu theo chiều tích cực: cái kết của bài thơ như một sự đoàn tụ của người con xa quê, ông quì xuống, ấp cát, đoàn tụ với quê hương sau bao ngày xa cách.
- “Tôi” đã rơi lệ → giọt nước mắt của sự thương xót cũng là giọt nước mắt của hạnh phúc.
- Từ “chảy” ở đầu bài thơ được lặp lại → giờ đây sông Đáy không chảy vào ông nữa, mà chính ông chảy vào sông Đáy → Đó là sự hồi đáp của người con xa quê giờ đã quay trở về đáp lại quê hương, hồi đáp lại tình cảm của mẹ già → ấm áp của tình người.
=> Sông Đáy hiện lên qua 3 thời kỳ: còn nhỏ, lớn lên rời xa quê và cuối cùng là ngày trở về, được sắp xếp theo trình tự quá khứ - hiện tại → thể hiện sâu sắc của nỗi nhớ, có niềm vui, nỗi buồn khi xa quê → Qua đó, thấy được mối quan hệ chặt chẽ của sông Đáy với tác giả.
4. Tượng trưng trong bài thơ và vai trò trong việc thể hiện nội dung.
- Sông Đáy là biểu tượng nghệ thuật toàn bộ bài thơ, nó lan tỏa khắp bài thơ và mang đến nhiều ý nghĩa, là quê hương, là tình mẫu tử, là tình yêu, đôi khi lại là một người bạn vô hình bên tác giả. Nguyễn Quang Thiều đã tạo ra một thế giới nghệ thuật trong “Sông Đáy”, và trong thế giới đó, nhân vật “tôi” là người trữ tình.
Dàn ý số 2
A. Mở bài:
Giới thiệu tác giả, tác phẩm
B. Thân bài
1. 9 câu đầu: Hình ảnh Sông Đáy gắn với mẹ và tuổi thơ đầy nhọc nhằn
- Câu 1: Nguyễn Quang Thiều hồi tưởng về sông Đáy.
+ Sông Đáy: là quê hương, nơi nhà thơ sinh ra và lớn lên có dòng sông Đáy chảy qua → một hình ảnh rất đỗi quen thuộc trong tuổi thơ Nguyễn Quang Thiều.
→ Hình ảnh sông Đáy được lặp lại nhiều lần trong bài thơ t/h nỗi nhớ nhung khắc khoải khôn nguôi.
+ Sông Đáy chảy vào đời tôi-> ẩn dụ nói lên tình cảm gắn bó của tg với sông Đáy.
- Thơ Nguyễn Quang Thiều luôn mang tính nhạc. Với ngôi kể “tôi” cùng giọng thơ chậm rãi, nhẹ nhàng, tác giả đã bộc lộ trực tiếp tình cảm của mình với Sông Đáy → để hoài niệm.
- Thi sĩ đã ví von, đối chiếu sông Đáy với mẹ.
→ Sông Đáy như người mẹ hiền hòa cung cấp nước, phù sa nuôi sống cả 1 vùng thiên nhiên, con người. Cũng giống như người mẹ tần tảo làm lụng nuôi con → so sánh kì lạ
- Tôi dụi mặt vào lưng người đẫm mồ hôi mát một mảnh sông đêm.
+ Đẫm mồ hôi → Là kết quả lao động mệt nhọc, vất vả, là minh chứng cho tình yêu to lớn của người mẹ dành cho con. → Sông Đáy là chứng nhân chứng kiến tuổi thơ khổ cực nhưng cũng đầy vui vẻ của thi sĩ.
- “Năm tháng sống xa quê tôi như người bước hụt
+ Không gian biến đổi từ quá khứ đến hiện tại, nhà thơ đã cách xa quê. Thiếu đi chỗ dựa tinh thần, ông so sánh mình như người bước hụt. Đó là cảm xúc tiếc nuối, day dứt khi chẳng thể níu ký ức trong tay, sông Đáy giờ một nơi, còn ta thì một nơi... Thời gian và không gian bắt đầu lu mờ, không rõ đâu là thực là ảo, đâu là quá khứ hiện tại.
- Câu 5: Ông kể về thế giới trong mơ của mình, đó là nơi con cá quẫy đuôi biến mất, nơi có thanh âm của tiếng khóc nấc.
→ Ông đã làm tuột câu mất con cá, giống như việc phải rời xa quê hương nơi mình hằng yêu quý. Chú cá ấy không ai khác ngoài thi sĩ, và tiếng khóc ấy chẳng thuộc về ai khác ngoài ông.
+ Cụm từ “âm thầm vỡ” lặp lại hai lần trong một câu, như tiếng nước mắt rơi trong tâm hồn ông → phảng phất trầm buồn của thi sĩ.
- Tỏa mát xuống cơn đau tôi là tóc mẹ bến mòn đứng đợi.
+ Người mẹ đợi con trở về đến nỗi bến mòn
+ “ tỏa mát xuống cơn đau”: nhà thơ mang trong mình nỗi đau xa quê, nhưng ông vẫn có người mẹ đứng chờ. Ông thấy hạnh phúc khi vẫn luôn có một người hướng về mình.
+ Hình ảnh mái tóc mẹ → biểu tượng mẹ hiền luôn bên ông, dõi theo ông. Mẹ dịu dàng như sông Đáy, mát mẻ và trong lành.
→ Nếu ở khổ một, mát là hành động của gió sông, thì ở đây mát là hành động của người mẹ. Trong vô thức, thi sĩ đã hòa sông Đáy và mẹ mình thành một... Bởi lẽ, quê hương là mẹ, và mẹ cũng chính là quê hương.
- Niềm hạnh phúc hiện lên phần nào ẩn chứa sự chua chát, đắng cay.
“Một cây ngô cuối vụ khô gầy
Suốt đời buồn trong tiếng lá reo”
+ Bằng biện pháp tu từ ẩn dụ, thi sĩ đã ví mẹ mình giống như cây ngô kia, chờ đợi khắc khoải đến héo úa, khô gầy → cách hiểu thứ 2: Sự cô độc sẽ khiến ta héo úa, chỉ có những mối liên kết bền chặt như tình mẫu tử mới khiến ta thoát khỏi tình cảnh ấy.
+ “Một cây ngô” đối chiếu tương phản với hình ảnh mái tóc người mẹ -> làm nổi bật dụng ý: Cây ngô khô gầy khi đơn côi một mình trên đồi gió, còn ông thì không, vì ông đã có mẹ, đã có sông Đáy ở bên. Sông Đáy như một nguồn sức sống mãnh liệt, truyền năng lượng rực lửa cho những người con xa quê.
2. Câu 10 -14: Sông Đáy không chỉ là kí ức về những câu chuyện cổ tích xưa, mà còn là ký ức về tình yêu lứa đôi.
“Những chiều xa quê tôi mong dòng sông dâng lên ngang trời cho tôi được nhìn thấy
Cho đôi mắt nhớ thương của tôi như hai hốc đất ven bờ, nơi những chú bống đến làm tổ được giàn giụa nước mưa sông.”
+ Sông dâng lên ngang trời → không gian phủ đầy hư ảo...
+ Tác giả so sánh đôi mắt nhớ thương của tôi như hai hốc đất → Sự xa cách đã khiến nỗi nhớ dâng trào đến trời. Ông muốn bộc phát hết nỗi lòng mình, muốn khóc cho thỏa nỗi lòng như những chú bống kia.
- Sông Đáy còn gắn với tình yêu lứa đôi
+ Nhà thơ định hình thế giới theo cách nghĩ của mình: Đôi môi màu dâu chín → ước vọng cánh buồm cổ tích nhưng cũng có cả sự cay đắng chia phôi.
=> Tình yêu với quê hương không chỉ có hình ảnh của mẹ mà còn có hình ảnh của người con gái đằm thắm dịu dàng → nhân vật trữ tình bồi hồi, hi vọng rồi lại thất vọng khi không nhìn thấy bóng hình "em" đứng bên sông đợi mình → Sông Đáy và "em" trở thành chuyện của quá khứ, giờ đây, nó lại sống dậy → sông Đáy đã chứng kiến một đoạn tình cảm ngắn ngủi của đôi trai gái, họ yêu nhau nhưng không đến được với nhau.
3. Từ câu 15-20: Ngày trở về gặp lại Sông Đáy
- “sông Đáy ơi” lặp hai lần → như một tiếng gọi thiết tha báo hiệu sự trở về muộn màng.
- Mẹ tôi đã già như cát bên bờ
Ôi mùi cát khô, mùi tóc mẹ tôi.
+ Nhà thơ quay trở về, nhưng mẹ không còn. Ông cố ôm cát vào lòng, khóc thương và muốn níu lại một chút “hơi thở” của người mẹ. Thi sĩ nhận ra sự thật phũ phàng: Mẹ đã mất, giống như cát trôi tuột qua tay ông chảy xuống dòng dòng, không thể ở lại.
→ “mẹ”: là hình ảnh luôn thường trực trong trái tim của người con, nhớ về quê hương là nhớ đến mẹ với biết bao kỉ niệm. → tình mẫu tử thiêng liêng sâu nặng
- Từ láy dòng dòng: xoáy sâu vào nỗi đau
→ hiểu theo chiều hướng tích cực: cái kết của khổ thơ: như một sự đoàn tụ của con người xa quê, ông quì xuống, ấp cát, đoàn tụ với quê hương sau bao ngày xa cách.
- “Tôi” đã khóc → giọt nước mắt của sự thương xót cũng là giọt nước mắt của hạnh phúc.
- Từ “chảy” ở đầu bài thơ được lặp lại → giờ đây sông Đáy không chảy vào ông nữa, mà chính ông chảy vào sông Đáy → Đó là sự hồi đáp của con người xa quê giờ đã quay trở về báo đáp quê hương, hồi đáp lại tình cảm của mẹ già → ấm áp của tình người.
=> Sông Đáy hiện lên qua 3 mốc thời gian: còn nhỏ, lúc lớn lên đi xa quê và cuối cùng là ngày trở về, được sắp xếp theo trình tự quá khứ - hiện tại → thể hiện chiều sâu của nỗi nhớ, có niềm vui, nỗi buồn khi xa quê → Qua đó, thấy được mối quan hệ mật thiết của sông Đáy với tác giả.
4. Yếu tố tượng trưng trong bài thơ và vai trò đối với việc thể hiện nội dung.
- Hình tượng nghệ thuật cả bài thơ là sông Đáy, nó xuyên suốt khắp chiều dài của tác phẩm -> gợi cho ta nhiều ý nghĩa, nó là quê hương, là tình mẫu tử, là tình yêu, và đôi lúc nó lại là một người bạn vô hình ở bên tác giả. Nguyễn Quang Thiều đã tạo nên một thế giới nghệ thuật trong “Sông Đáy”, và trong thế giới nghệ thuật ấy thì nhân vật “tôi” là nhân vật trữ tình.
C. Kết bài:
Khái quát lại bài thơ và tâm trạng nhà thơ Nguyễn Quang Thiều
Xem thêm các bài Văn mẫu lớp 11 hay khác:
TOP 10 mẫu Nghị luận thuyết phục bạn của em từ bỏ nghiện điện tử (2024) SIÊU HAY
TOP 10 Đoạn văn thuyết minh về Một chuyện đùa nho nhỏ (2024) SIÊU HAY
TOP 10 Đoạn văn thuyết minh tác phẩm Chinh phụ ngâm (2024) SIÊU HAY
TOP 10 Đoạn văn thuyết minh tác phẩm Bình Ngô đại cáo (2024) SIÊU HAY
TOP 10 Bài phân tích nhân vật Từ Hải trong bài Chí khí anh hùng (2024) SIÊU HAY
