Soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ ngắn nhất
1. Định hướng
a) Viết bài nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ là nêu lên và làm rõ ý kiến của người viết về giá trị nội dung, nghệ thuật (cái hay, cái đẹp của một tác phẩm thơ nào đó.
- Phân tích là chỉ ra và làm rõ đặc sắc nội dung và nghệ thuật biểu hiện ở từng phương diện cụ thể hoặc đi sâu tìm hiểu từng vấn đề, khía cạnh của tác phẩm thơ,
- Đánh giá là nêu nhận xét của người viết về những điều đã được phân tích. Khi đánh giá, có thể nêu cả các hạn chế cũng như những điều tâm đắc, những phát hiện riêng của bản thân về tác phẩm thơ, Phân tích và đánh giá thường kết hợp với nhau,...
* Tìm hiểu bài mẫu:
Câu hỏi (trang 80 – 82 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):
- Mở bài, tác giả nêu nội dung gì?
- Tác giả chú ý phân tích bài thơ theo trình tự nào?
- Câu văn nào nêu nhận xét của người viết?
- Chú ý các dẫn chứng được lựa chọn khi phân tích,
- Ở đây nêu đặc sắc về yếu tố nào?
- Chú ý sự kết hợp giữa phân tích và đánh giá.
- Chú ý cách phân tích hình ảnh …
- Các yếu tố hình thức nào được chú ý ở đây?
- Câu thơ nào được chú ý phân tích
- Kết bài nêu lên ý khái quát nào?
Trả lời:
- Mở bài, tác giả nêu lên nững thông tin về xuất xứ bào thơ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”
- Tác giả phân tích bài thơ theo từng câu, từng khổ thơ.
- Câu văn nêu nhận xét của người viết: Tư thế của họ mới đàng hoàng làm sao!
- Các dẫn chứng được lựa chọn khi phân tích: chi tiết “con đường chạy thẳng vào tim"
- Ở đây nêu đặc sắc về yếu tố: gợi cảm xúc, cảm nhận
- Sự kết hợp giữa phân tích và đánh giá: Sự khó khăn của người lính trên chiếc xe không kính
- Cách phân tích hình ảnh: “Những chiếc xe từ trong bom rơi”
- Các yếu tố hình thức được chú ý: những nét đặc sắc trong quá trình hành quân, sinh hoạt của người lính.
- Câu thơ được chú ý phân tích: ‘Chỉ cần trong xe có một trái tim”
- Kết bài nêu lên ý khái quát: Cảm nhận chung về bài thơ.
Khi phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ cần chú ý:
- Nội dung của tác phẩm thơ thể hiện qua các yếu tố như đề tài, chủ đề, tư tưởng, tình cảm và thái độ, ... của chủ thể trữ tình.
- Nghệ thuật của tác phẩm thơ thể hiện ở các yếu tố hình thức thể loại như: thể thơ, từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, các biện pháp tu từ, ...
- Nội dung và nghệ thuật liên quan chặt chẽ với nhau. Vì thế, khi phân tích cần làm rõ vai trò và tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật trong việc làm nổi bật nội dung.
- Nghị luận về một tác phẩm thì có thể yêu cầu phân tích, đánh giá toàn bộ tác phẩm, đoạn trích hoặc tập trung vào một số nội dung, hình thức của tác phẩm thơ.
b) Để viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá tác phẩm thơ, các em cần:
- Đọc kĩ tác phẩm thơ, chú ý xác định nội dung và các yếu tố hình thức nổi bật. Chỉ ra giá trị của các yếu tố hình thức trong việc thể hiện nội dung, chủ đề của tác phẩm thơ.
- Xác định các luận điểm trong bài viết; lựa chọn các dẫn chứng từ tác phẩm thơ cho mỗi luận điểm.
- Liên hệ với các tác giả, tác phẩm có cùng đề tài, chủ đề, so sánh để nhận xét điểm gặp gỡ và sáng tạo riêng của tác giả được thể hiện trong tác phẩm thơ.
- Suy nghĩ, nhận xét về những thành công và hạn chế (nếu có) của tác giả, về giá trị và sự tác động của tác phẩm thơ đối với người đọc và với chính bản thân em.
2. Thực hành
Bài tập (trang 83 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chọn một trong hai đề sau đây để viết bài văn phân tích, đánh giá về bài thơ, đoạn thơ:
Đề 1: Hãy viết bài văn phân tích, đánh giá bài thơ “Mùa hoa mận” của Chu Thuỳ Liên.
Đề 2: Cảm nhận của em về vẻ đẹp của đoạn thơ:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
(Đất nước - Nguyễn Đình Thi)
a) Chuẩn bị (ví dụ với đề21)
- Đọc kĩ đề bài, xác định yêu cầu của đề
- Đọc kĩ lại đoạn thơ; chú ý vị trí của đoạn thơ, thể thơ, cảm xúc, tâm trạng của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ, các hình ảnh, biện pháp tu từ được sử dụng...
b) Tìm ý và lập dàn ý
- Lập dàn ý cho bài viết:
1. Mở bài
- Giới thiệu các thông tin liên quan đến tác phẩm như tên, tác giả, hoàn cảnh sáng tác, đề tài, chủ đề…. nêu ấn tượng cảm xúc chung khi đọc bài thơ.
2. Thân bài
Lần lượt phân tích theo từng khổ thơ
- Khổ 1 “Cành mận bung cánh muốt……Bóng bay nâng ước mơ con trẻ”: Mùa hoa mận bung nở là tín hiệu báo mùa xuân về
+ Hoa mận trắng muốt mang không khí, sắc đẹp rộn ràng của mùa xuân.
+ Hoa mận nở báo hiệu mùa xuân với lũ trẻ rộn ràng khăn áo, háo hức chơi cù.
+Màu hoa mận gợi lên bao ước mơ, kỷ niệm gắn liền với tuổi ấu thơ.
- Khổ thứ 2: “Cành mận bung cánh muốt……Giục người già bản hối hả làm đu.”: Dưới cành mận trắng xóa là bức tranh sinh hoạt tấp nập, nhộn nhịp của dân làng để chờ để mùa xuân về
+ Người mẹ xốn xang với lá, gạo để nấu xôi, làm bánh chuẩn bị cho mâm cỗ cúng tổ tiên
+ Người cha căng cánh nỏ, người già trong bản làm đu, phục vụ cho những trò chơi dân gian của buôn làng khi xuân về
+ Màu hoa mận trắng muốt là tín hiệu báo mùa xuân về trên quê hương
- Khổ thứ ba: “Cành mận bung cánh muốt… Cho người đi xa nhớ lối trở về”: Mùa hoa mận nở trong tâm tư của người xa quê hương, là hình bóng , tín hiệu của quê hương.
+ Màu trắng của cánh mận được lặp lại liên tục trong ba câu đầu của ba khổ thơ, dấu hiệu báo mùa xuân về, tạo tính nhạc và sự liên kết cho khổ thơ.
+ Dưới tán mận không khí chuẩn bị cho mùa xuân mới càng rộn ràng với các phong tục truyền thống
+ Đặc biệt màu trắng của hoa mận, mùi thơm nhẹ nhàng của cánh mận như là dẫn lối để con người trở về quê hương.
3. Kết bài
- Đưa ra nhận xét, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của bài thơ, liên hệ bản thân (nếu có), khẳng định tài năng, tấm lòng của tác giả…
c) Viết
* Bài viết mẫu tham khảo:
Đề 1: Hãy viết bài văn phân tích, đánh giá bài thơ “Mùa hoa mận” của Chu Thuỳ Liên.
Bài làm
Với người dân vùng núi Tây Bắc sắc trắng của hoa mơ, hoa mận không chỉ là tín hiệu của mùa xuân mà còn là tín hiệu của quê hương. Với những người xa quê chỉ nhìn thấy sắc trắng hoa mơ, hoa mận qua hình ảnh trên tivi, báo đài thôi cũng thấy xao xuyến và bồi hồi khó tả. Bài thơ “Mùa hoa mận” được tác giả Chu Thuỳ Liên sáng tác đúng tháng chạp năm 2007 đã thể hiện nỗi nhớ sâu sắc về quê hương, buôn làng của những người đi xa thông qua sắc trắng quen thuộc đó.
Bài thơ có ba khổ thơ, mỗi khổ thơ đều bắt đầu bằng hình ảnh hoa mận nở trắng muốt “cành mận bung cánh muốt”, sắc trắng tinh khôi của hoa mận nở khắp vùng trời Tây Bắc dường như chính là tín hiệu của mùa xuân. Và cũng từ đây nó là cái cớ để nhà thơ tuôn trào những cảm xúc về quê hương mình. Dưới tán mận, dưới sắc trắng tinh khôi của hoa mận, toàn bộ sinh hoạt bình dị của dân làng hiện ra, thân thương mà thiêng liêng làm sao:
Cành mận bung cánh muốt
Lũ con trai háo hức chơi cù
Lũ con gái rộn ràng khăn áo
Bóng bay nâng ước mơ con trẻ
Vui nhất và háo hứa nhất khi xuân về chính là lũ trẻ nhỏ. Chúng rộn ràng, sung sướng vì được mặc áo mới, được chơi những trò chơi dân gian mà không sợ cha mẹ mắng. Con trai thì “háo hức chơi cù”, “con gái thì rộn ràng khăn áo”... niềm vui ấy như lan toả sang cả không khí xung quanh. Các từ láy “háo hức”, “rộn ràng” khiến ý thơ tươi vui, rộn rã, dường như ta thấy được nụ cười trong trẻo của lũ trẻ. Dường như cành mận cũng đã cùng vui với lũ trẻ, chứng kiến bao ước mơ và theo con đường trưởng thành của chúng.
Cành mận bung cánh muốt
Giục mẹ xôn xang lá, gạo
Giục cha vui lòng căng cánh nỏ
Giục người già bản hối hả làm đu
Không khí thật nhộn nhịp, tất bật và khẩn trương. Dưới tán mận mẹ vội vàng rửa lá, ngâm gạo để chuẩn bị thổi xôi, làm bánh cúng tổ tiên, mong mỏi một vụ mùa no ấm. Cha đi căng cánh nỏ, người già hối hả làm đu, để chuẩn bị cho những trò chơi dân gian vào năm mới. Động từ “giục” xuất hiện liên tiếp ở ba dòng thơ “giục mẹ”, “giục cha”, “giục người già”... tất cả gợi một không khí thật khẩn trương, rộn rã, tưng bừng. Cả buôn làng từ già đến trẻ đều đang háo hức, phấn khởi chờ đón một mùa xuân mới về.
Cành mận bung cánh muốt
Nhà trình tường ủ hương nếp
Giục lửa hồng nở hoa trong bếp
Cho người đi xa nhớ lối trở về
Trong những ngôi nhà truyền thống mùi hương nếp tỏa ra thơm lừng. Dân làng thổi xôi, làm cơm rượu nếp, ủ men lá, thịt lợn, làm bánh… căn bếp không khi nào hết ánh lửa bập bùng. Không khí thật ấm cúng, hạnh phúc làm sao. Tác giả thật tinh tế khi viết “giục lửa hồng nở hoa trong bếp”, khiến chúng ta cảm nhận được hương vị của mùa xuân đã lan tỏa khắp các ngõ ngách của buôn làng.
Màu trắng của hoa mận, cánh trắng tinh khôi, sắc trắng bao trùm cả những con đường, ven suối, bản làng làm cho quê hương đẹp hơn. Chính màu sắc ấy cũng dấy lên trong lòng những người xa quê cảm xúc bồi hồi, nhớ thương da diết. Ai đi xa chẳng mong trở về, nhất là khi năm mới đến, con người ta lại càng da diết với nỗi nhớ quê hương hơn. Hoa mận như là hoài niệm, như là tín hiệu dẫn lối con người ta trở về với quê hương, nơi ta sinh ra và gắn bó suốt những năm tháng tuổi thơ.
Bài thơ có ba khổ, viết theo thể thơ 5 chữ, không gieo vần, không nặng nề về hình thức. Mạch cảm xúc của nhà thơ chi phối đến mạch chung của bài thơ. Bằng những nét vẽ tinh tế nhà thơ đã giúp bạn đọc cảm nhận được vẻ đẹp cùng không khí rộn ràng của quê hương vào những ngày xuân sang. Qua đó dấy lên trong lòng mỗi người tình yêu tha thiết với nơi chôn nhau cắt rốn.
Đề 2: Cảm nhận của em về vẻ đẹp của đoạn thơ:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
(Đất nước - Nguyễn Đình Thi)
Bài làm
Đất nước là một trong những bài thơ hay nhất của tác giả Nguyễn Đình Thi. Bài thơ có thời gian thai nghén suốt một thời gian dài, là một bản tổng kết về hành trình dài của đất nước từ những năm thực dân Pháp giày xéo, đau thương trong chiến tranh đến ngày ca khúc ca chiến thắng. Bài thơ khá dài, có nhiều khổ thơ hay, đặc biệt là khổ thơ đầu tiên:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
…………………………..
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”
7 câu thơ đầu chính là nỗi nhớ của người ra đi trước mùa thu của Hà Nội. Mang tâm sự của người lính ra đi,chưa có ngày trở về, nhà thơ vô cùng bồi hồi, xao xuyến khi nhớ về mùa thu Hà Nội, một mùa thu đẹp với bao nhiêu cảnh, bao nhiêu tình:
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Mùa thu trong nỗi nhớ hiện ra qua cái không khí rất đặc trưng “sáng mát trong”: gợi ra không gian mát lành của hồn thu, trời thu. Phép so sánh sáng mát trong với như sáng năm xưa, gợi lên một mùa thu trong quá khứ, không rõ là thời điểm nào nhưng chắc chắn đó là những ngày tháng tươi đẹp nhất của mùa thu Hà Nội. Đó có thể là mùa thu năm 1945, trước quảng trường Ba Đình lịch sử mà chủ tịch đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập, hoặc là mùa thu của những ngày tháng còn hoà bình. Mùa thu ấy hiện ra qua không khí, tiết trời và qua những thức quà rất giản dị “hương cốm mới”, “trái hồng chín đỏ”, “trái na thơm lừng”... thật bình dị, thân thương mà ý nghĩa làm sao.
Chính trong không khí như vậy nhà thơ hồi tưởng về “ những ngày thu đã xa”. Ở thời điểm hiện tại nhà thơ nhìn về những năm tháng quá khứ, “nhớ” đồng hiện cả quá khứ và hiện tại trong một khổ thơ.
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Lúc này đương độ thu chín nhất nên cảm nhận rõ được cái chớm lạnh, chưa gay gắt, khắc nghiệt như mùa đông nhưng cũng đủ để gợi cảm giác mơn man nơi da thịt. Trong không khí lành lạnh của mùa thu đó là hình ảnh của những con phố dài đang trong mùa thay lá, xao xác những chiếc lá vàng rụng, từ láy “xao xác” kết hợp với “hơi may” khiến cho câu thơ có nhịp điệu trầm, buồn. Phải chăng đó cũng là tâm trạng của những con người đã lâu không được cảm nhận cái không khí của mùa thu Hà Nội.
Kết thúc khổ thơ là hình ảnh của người ra đi “đầu không ngoảnh lại”. Người ra đi ở đây ta có thể hiểu là những người lính quyết tâm ra đi vì non sông đất nước, đi để bảo vệ Hà Nội, với quyết tâm đất nước thoát khỏi giày xéo của chiến tranh. Người ra đi ôm bao hoài vọng, chí lớn nên có tư thế ngang tàng, quyết tâm “không ngoảnh lại”, nghe như âm vang của lời thề “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh” . Cái quay lưng đi quyết tâm như thế nhưng tấm lòng, sự vương vấn với Hà Nội sao có thể dứt khoát ngay được, thế nên mới có cảnh “sau lưng thềm…rơi đầy:”
Một đoạn thơ ngắn nhưng đã thâu tóm được trọn vẹn cái hồn của mùa thu miền Bắc nói chung và mùa thu của Hà Nội nói riêng. Mùa thu đẹp đến nao lòng nhưng cũng có cái gì đó buồn đến tê tái. Nhất là khi ấy đất nước còn đang bị giày xéo đau thương do chiến tranh mang lại. Thông qua bài thơ chúng ta cảm nhận được tình yêu kín đáo nhưng sâu sắc của nhà thơ dành cho Hà Nội, tự hào về mảnh đất nghìn năm văn hiến này.
d) Kiểm tra và chỉnh sửa
Đọc lại bài văn đã viết. Đối chiếu với mục 1. Định hướng và dàn ý của bài văn nghị luận phân tích, đánh giá bài thơ, đoạn thơ, tự đặt ra và trả lời các câu hỏi để phát hiện và sửa lỗi theo yêu cầu sau:
|
Nội dung kiểm tra |
Yêu cầu cụ thể |
|
Bố cục ba phần |
- Mở bài: Đã giới thiệu được đoạn thơ và nêu ý kiến nhận xét, đánh giá của bản thân về đoạn thử chưa? - Thân bài: + Có giới thiệu được ngắn gọn thông tin khái quát về đoạn thơ không? + Có phân tích được các yếu tố hình thức, nội dung của đoạn thơ để làm rõ ý kiến không? + Có liên hệ, so sánh với tác giả, tác phẩm khác cũng đề tài, chủ đề, với bản thân để nhận xét về điểm gặp gỡ, sáng tạo và tác động của đoạn thơ không? + Có chia thành nhiều đoạn văn tương ứng với các ý cần triển khai không? - Kết bài: Có khái quát, tổng hợp nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ và nêu được suy nghĩ,... của người viết không? Tham khảo yêu cầu đã nêu ở Bài 1 (trang 35). |
|
Các lỗi còn mắc |
Tham khảo yêu cầu đã nêu ở Bài 1 (trang 35). |
|
Đánh giá chung |
Tham khảo yêu cầu đã nêu ở Bài 1 (trang 35). |
Xem thêm các bài soạn văn lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:
Giới thiệu, đánh giá một tác phẩm thơ
