Soạn bài Nguyễn Trãi - người anh hùng dân tộc ngắn nhất
1. Chuẩn bị
Yêu cầu (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):
- Tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử, văn hoá Việt Nam nửa đầu thế kỉ XV và cuộc đời, sự nghiệp chính trị, văn hoá, văn học của Nguyễn Trãi để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
- Xem lại các kiến thức đã được học về thơ văn Nguyễn Trãi ở Trung học cơ sở và bổ sung các thông tin mới tìm hiểu được về tác giả.
- Chuẩn bị nội dung thuyết trình ngắn trước lớp về thân thế và sự nghiệp Nguyễn Trãi.
Trả lời:
- Hoàn cảnh lịch sử nửa đầu thế kỉ XV:
+ Đất nước độc lập sau chiến thắng Bạch Đằng 938, nhât là từ vương triều Lí hưng thịnh.
+ Chịu ảnh hưởng và tiếp thu nền văn hóa thế giới và khu vực lúc bấy giời (Trung Quốc, Ấn Độ, Chăm-pa).
- Văn hóa Việt Nam nửa đầu thế kỉ XV:
+ Nền văn hóa Thăng Long thời Lí, Trần, Lê phát triển rực rỡ trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội (Văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc chủ yếu về mặt tư tưởng, Chăm-pa chủ yếu về kiến thức).
+ Văn hóa Thăng Long thời Lí, Trần, Lê mang tính dân tộc sâu sắc, là sự tiếp nối văn minh Văn Lang - Âu Lạc. Nhiều giá trị văn hóa Văn Lang - Âu Lạc tiếp tục được khẳng định và phát triển.
- Cuộc đời chính trị, văn hóa, văn học của Nguyễn Trãi:
+ Nguyễn Trãi, hiệu là Ức Trai, sinh ở Thăng Long trong gia đình ông ngoại là quan Đại tư đồ Trần Nguyên Đán.
+ Vào năm 1442, sau khi vào thăm Nguyễn Trãi trên đường về nhà vua băng hà đột ngột băng hà ở Lệ Chi Viên, bọn gian tà ở triều đình vu khống cho ông âm mưu giết vua và buộc ông phải nhận án tru di tam tộc.
+ Ngoài là một anh hùng dân tộc, Nguyễn Trãi còn sáng tác rất nhiều tác phẩm có giá trị cho kho tàng văn học Việt Nam.
2. Đọc hiểu
* Nội dung chính:
Văn bản trình bày về tiểu sử và sự nghiệp văn học của tác gia Nguyễn Trãi. Từ đó thể hiện tài năng và phẩm chất đáng quý trọng của ông.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nguyễn Trãi có vai trò, vị trí như thế nào trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn?
Trả lời:
- Vai trò, vị trí của Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn: Ông đã dâng Bình Ngô sách (Kế sách đánh đuổi quân Minh), cùng Lê Lợi và các tướng lĩnh bàn bạc việc quân, vạch ra đường lối chiến lược của cuộc khởi nghĩa; ông còn giúp Lê Lợi soạn thảo chiếu lệch, văn thư, đấu tranh ngoại giao với quân Minh, góp phần vào sự nghiệp giải phóng đất nước.
Câu 2 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý những đóng góp của Nguyễn Trãi cho đất nước và bi kịch cuối đời ông.
Trả lời:
- Những đóng góp của Nguyễn Trãi cho đất nước: Ông đem hết tâm huyết, tài năng, sức lực tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước; mặc dù về ở ẩn nhưng khi được vua Lê Thái Tông trọng dụng, ông lại hăm hở ra giúp đời, giúp nước.
- Bi kịch cuối đời ông: trong lúc ông đang giữ trọng trách công việc quốc gia thì năm 1441 xảy ra vụ án Lệ Chi viên ở huyện Gia Định, ông bị bọn gian thần vu cho tội giết vua và chịu án "tru di tam tộc".
Câu 3 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp và các tác phẩm chính của ông.
Trả lời:
- Các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp: nhà văn, nhà thơ, ngoài những đóng góp quan trọng trong các hoạt động thực tiễn ông còn để lại di sản to lớn trong nhiều lĩnh vực: tư tưởng, chính trị, quân sự, ngoại giao, lịch sử, địa lí, văn học,...
- Các tác phẩm chính của ông: Quân trung từ mệnh tập, Đại cáo bình Ngô, Phú núi Chí Linh, Lam Sơn thực lực, Ức Trai thi tập,...
Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nguyễn Trãi có đóng góp như thế nào về văn hóa?
Trả lời:
- Đóng góp của Nguyễn Trãi về văn hóa: ông giúp Lê Lợi mở kì thi, lựa chọn nhân tài để phục vụ cho công cuộc kiến thiết đất nước lâu dài; ông chủ trương xây dựng thể chế chính trị thân dân vững mạnh, kết hợp truyền thống dân chủ, đoàn kết dân tộc và những mặt tích cực của Nho giáo; ngoài ra, Nguyễn Trãi có những kế hoạch mới mẻ về việc xây dựng hình luật, âm nhạc, khoa cử, tiến hành các quy chế về lễ nghi, nội trị, biên soạn sách vở,...
Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những nội dung cơ bản của phần này là gì?
Trả lời:
- Nội dung: Giá trị văn học qua những tác phẩm của Nguyễn Trãi.
Câu 6 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Câu nào nêu nhận xét khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn?
Trả lời:
- Khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn:
+ Đó là người con chí hiếu, luôn canh cánh nỗi niềm chưa báo đáp công ơn sinh thành.
+ Đó là người bạn chí tình, qua bao thăng trầm, thành bài của cuộc đời, vẫn hẹn ước có buổi về lại quê nhà, cùng bạn vác cuốc ra đồng...
Câu 7 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bài viết đã dẫn ra những tác phẩm nào của Nguyễn Trãi?
Trả lời:
- Những tác phẩm của Nguyễn Trãi được bài viết dẫn ra:
+ Ngôn Chí, bài 7 - Quốc âm thi tập;
+ Tặng bạn (Tặng hữu nhân);
+ Thuật hứng, bài 19 - Quốc âm thi tập;
+ Mạn thuật, bài 6- Quốc âm thi tập.
Câu 8 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Phần này nêu vấn đề gì trong thơ văn Nguyễn Trãi?
Trả lời:
- Vấn đề trong thơ văn Nguyễn Trãi:
+ Nghệ thuật đỉnh cao, là sự kết hợp của nhiều thế kỉ văn học Việt Nam nằm trong những bài thơ của Nguyễn Trãi.
Câu 9 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Chú ý vị trí và đóng góp của hai tập thơ Ức trai thi tập, Quốc âm thi tập.
Trả lời:
- Ức trai thi tập:
+ Ông đã đưa thơ chữ Hán Việt Nam đạt được độ nhuần nhị, tạo ra một thế giới thẩm mĩ phong phú, vừa trí tuệ, hào hùng, vừa trữ tình, lãng mạn;
- Quốc âm thi tập:
+ Ông khẳng định tiếng Việt là một ngôn ngữ văn học có khả năng phản ánh sâu sắc thế giới nội tâm của con người cũng như đời sống xã hội.
Câu 10 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Kết thúc văn bản, người viết khẳng định điều gì?
Trả lời:
- Kết thúc văn bản, người viết khẳng định được những công lao to lớn mà suốt cuộc đời Nguyễn Trãi đã đem lại để đóng góp cho sự nghiệp, cho cuộc đời của ông và cho đất nước.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Trả lời:
Văn bản Nguyễn Trãi - Cuộc đời và sự nghiệp gồm 2 phần:
- Phần I: Người anh hùng dân tộc.
- Phần II: Nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất.
Câu 2 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Dựa vào văn bản trên, em hãy xác định:
- Những điều cần lưu ý về bối cảnh lịch sử, văn hóa của thời đại Nguyễn Trãi.
Trả lời:
- Những điểm cần lưu ý về bối cảnh lịch sử, văn hóa của thời đại Nguyễn Trãi: thời đại này là thời đại đau thương và quật khởi. Đau thương bởi nước ta bị giặc Minh xâm lược và quật khởi là giai đoạn nước ta phát huy tinh thần yêu nước mạnh mẽ, trỗi dậy, đứng lên chống giặc ngoại xâm và đem lại thắng lợi huy hoàng nhất trong lịch sử Việt Nam thời bấy giờ. Về văn hóa, dưới thời này đã bắt đầu chú trọng về giáo dục hơn, đã có chính sách khuyến khích phát triển giáo dục và các triều đại đều tuyển chọn quan lại, nhân tài bằng khoa cử.
- Những sự kiện và dấu mốc quan trọng trong cuộc đời Nguyễn Trãi:
+ Năm 1406, Ông cùng Lễ Lợi và các tướng lĩnh cùng nhau bàn kế đánh giặc, ông đã viết và dâng lên Bình Ngô sách (Kế sách đánh đuổi quân Minh).
+ Cuối năm 1427 - đầu năm 1428, sau khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn toàn thắng, ông viết Đại cáo Bình Ngô.
+ Ông đóng góp nhiều di sản to lớn trên nhiều lĩnh vực cùng với nhiều tác phẩm nổi tiếng, có giá trị: Ức trai thi tập, Quốc âm thi tập, Đại cáo bình Ngô,...
+ Năm 1426, ông còn giúp Lê Lợi xây dựng đất nước về mặt văn hóa: mở kì thi, lựa chọn nhân tài để phục vụ cho công cuộc kiến thiết đất nước lâu dài; xây dựng thể chế chính trị thân dân vững mạnh, kết hợp truyền thống dân chủ, đoàn kết dân tộc và những mặt tích cực của Nho giáo và có những kế hoạch mới mẻ về việc xây dựng hình luật, âm nhạc, khoa cử, tiến hành các quy chế về lễ nghi, nội trị, biên soạn sách vở,...
Câu 3 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Dựa trên cơ sở nào để bài viết khẳng định: “Nguyễn Trãi là nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất”?
Trả lời:
"Nguyễn Trãi là nhà văn hóa, nhà văn kiệt xuất" bởi:
+ Nguyễn Trãi là nhà văn hóa: Ông để lại rất nhiều trước tác văn chương, cả bằng chữ Hán, chữ Nôm và phong phú về thể loại, bao gồm nhiều lĩnh vực như: văn học, lịch sử, địa lý, luật pháp, lễ nghi...
+ Nhà văn kiệt xuất: có nhiều tập thơ hay và nổi tiếng viết bằng cả chữ Hán và Nôm và các tác phẩm đều có ngôn từ và hình ảnh đặc sắc.
Trả lời:
- Nội dung chính của thơ văn Nguyễn Trãi được trình bày trong bài viết bao gồm:
+ Thuấn nhuần tư tưởng yêu nước, nhân nghĩa vì dân, cùng với niềm suy tư thế sự và tình yêu thiên nhiên, đất nước, "yêu nước, thương dân", "nhân nghĩa vì dân", khát vọng xây dựng một quốc gia độc lập, hưng tịnh thái bình, người dân được sống ấm no, hạnh phúc.
+ Con người Nguyễn Trãi qua thơ văn ông trước hết là một người yêu nước thiết tha, sâu sắc và mạnh mẽ. Nội dung tiến bộ nhất của tư tưởng yêu nước của Nguyễn Trãi là tư tưởng thân dân: vì dân và chiến đấu cho dân. Tư tưởng ấy trải dài trong suốt cuộc đời nhà thơ.
Câu 5 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Những đóng góp to lớn nào về mặt nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi được nêu lên trong văn bản trên?
Trả lời:
- Những đóng góp to lớn về mặt nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi được nêu lên trong văn bản trên:
+ Những sự vật bình dị, dân dã, đời thường khi vào thơ của Nguyễn Trãi sẽ trở nên tự nhiên, tạo nên những rung động thẩm mĩ mới.
+ Thơ của ông chứa đựng nhiều chiêm nghiệm về thói đen bạc của lòng người khi chứng kiến những nghịch cảnh éo le, bất công của xã hội.
+ Thơ văn Nguyễn Trãi là sự kết tinh nghệ thuật của nhiều thế kỉ văn học Việt Nam, sức mạnh ấy được tạo nên từ sự kết hợp tài tình giữa tư tưởng yêu nước, nhân nghĩa vì dân kết hợp với nghệ thuật viết văn luận chiến bậc thầy.
+ Thành công trong các thể loại: phú, thi ca, thơ chữ Nôm,..
Câu 6 (trang 10 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi gợi cho em những suy nghĩ, tình cảm gì?
Trả lời:
- Nguyễn Trãi là người thanh khiết bậc nhất trong những người thanh khiết.
- Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi là một bài ca yêu nước, tự hào dân tộc. Nguyễn Trãi là một tài năng lỗi lạc, văn võ song toàn. Ông đã để lại cho đời sau một di sản to lớn về quân, văn hóa, lịch sử, địa lí, ngoại giao… đặc biệt là sự nghiệp văn học.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 10 Cánh diều hay, chi tiết khác:
