Tuyến yên
Video U tuyến yên có nguy hiểm không
Tuyến yên là một tuyến nhỏ được tìm thấy bên trong hộp sọ ngay dưới não và phía trên đường mũi, nằm trên phần khẩu cái mềm. Tuyến yên nằm trong một khoảng trống nhỏ có tên là hố yên. Các dây thần kinh liên kết mắt với não, được gọi là dây thần kinh thị giác, đi gần vị trí tuyến yên.
Tuyến yên liên kết trực tiếp với một phần của não được gọi là vùng dưới đồi. Do đó tạo kết nối giữa não và hệ thống nội tiết, các tuyến sản xuất hooc môn trong cơ thể. Hooc môn là những chất được giải phóng vào máu để điều hòa hoạt động của các cơ quan khác. Vùng dưới đồi tiết ra hooc môn vào các mạch máu nhỏ liên kết với tuyến yên. Sau đó, kích thích tuyến yên tự tạo ra các hooc môn. Tuyến yên được coi là “tuyến điều hòa chính” vì nó tạo ra các hooc môn kiểm soát các tuyến nội tiết khác trong cơ thể sản xuất hooc môn.
Tuyến yên có 2 phần là thùy trước tuyến yên và thùy sau tuyến yên. Mỗi phần có chức năng riêng biệt.
Thùy trước tuyến yên
Hầu hết các khối u tuyến yên bắt đầu ở phần lớn hơn, phía trước của tuyến yên được gọi là thùy trước tuyến yên. Thùy trước tuyến yên sản xuất các hooc môn chi phối hoạt động của các tuyến nội tiết khác như:
- Hooc môn tăng trưởng (GH, còn được gọi là somatotropin) thúc đẩy sự phát triển của cơ thể của trẻ. Nếu nồng độ GH nhiều, trẻ sẽ rất cao. Thông thường, người lớn chỉ sản xuất một lượng nhỏ hooc môn tăng trưởng. Nếu người lớn sản xuất quá nhiều hooc môn tăng trưởng, các xương bàn tay, bàn chân, mặt tiếp tục phát triển và trở nên phì đại, khiến cơ thể bị biến dạng. (Tình trạng này được gọi là bệnh to viễn cực.)
- Hooc mônkích thích tuyến giáp (TSH, còn được gọi là thyrotropin) kích thích sự phát triển của tuyến giáp và giải phóng hooc môn tuyến giáp. Hooc môn tuyến giáp điều hòa quá trình trao đổi chất. Quá nhiều TSH khiến người bệnh trở nên hiếu động và run rẩy, và ngược lại thì chậm chạp. Nếu khối u tuyến yên tạo ra quá nhiều TSH, nó có thể gây ra cường giáp (hoạt động quá mức của tuyến giáp).
- Hooc mônvỏ thượng thận (ACTH, còn được gọi là corticotropin) làm cho tuyến thượng thận phát triển và sản xuất hooc môn steroid (như cortisol). Tuyến yên kích thích sản xuất quá nhiều ACTH gây ra bệnh Cushing, các triệu chứng có thể gặp như tăng cân nhanh và tích tụ chất béo ở một số bộ phận của cơ thể.
- Hooc môntạo hoàng thể (LH) và hooc mônkích thích nang trứng (FSH) còn được gọi là gonadotropins. Ở phụ nữ, tác dụng chính của chúng là trên buồng trứng, nơi chúng kiểm soát quá trình rụng trứng và sản xuất các hooc môn estrogen và progesterone. Ở nam giới, LH và FSH kiểm soát testosterone và sản xuất tinh trùng trong tinh hoàn.
- Prolactin làm vú tiết sữa ở phụ nữ. Hooc môn không có chức năng ở nam giới.
Thùy sau tuyến yên
Phần nhỏ hơn của tuyến yên, nằm ở phía sau được gọi là thùy sau tuyến yên, hay là một phần mở rộng của nhu mô não từ vùng dưới đồi. Thùy sau tuyến yên là nơi chứa các hooc môn do vùng dưới đồi bài tiết (vasopressin và oxytocin) được lưu trữ và giải phóng vào máu.
- Vasopressin (còn được gọi là hooc môn chống bài niệu, hoặc ADH) có tác động làm cho thận giữ nước trong cơ thể và không bị mất hoàn toàn qua nước tiểu. Nếu không có vasopressin, người bệnh sẽ đi tiểu nhiều và bị mất nước. Tình trạng này được gọi là đái tháo nhạt. Vasopressin cũng có thể làm tăng huyết áp bằng cơ chế co các mạch máu. Nó cũng có thể có các chức năng khác.
- Oxytocin làm co tử cung ở phụ nữ trong khi sinh và vú tiết sữa khi cho con bú. Nó có thể có các chức năng khác ở cả nam và nữ.
Các khối u hiếm khi xuất hiện ở thùy sau tuyến yên.
Khối u tuyến yên
Hầu hết tất cả các khối u tuyến yên là khối u tuyến lành tính (không phải ung thư). Những khối u này được gọi là lành tính vì không di căn các bộ phận khác của cơ thể, giống như ung thư. Tuy nhiên, ngay cả các khối u tuyến yên lành tính cũng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe vì chúng nằm gần não, có thể xâm lấn các mô lân cận (như hộp sọ hoặc xoang) và có thể sản xuất quá mức hooc môn.
Ung thư tuyến yên (được gọi là ung thư biểu mô tuyến yên) rất hiếm.
U tuyến yên
Những khối u lành tính này không lan ra ngoài hộp sọ. Khối u thường ở trong hố yên (vị trí tuyến yên nằm trong đó). Đôi khi chúng phát triển trong thành của hố yên và các mô lân cận, như mạch máu, dây thần kinh và xoang. Tuy khối u không quá lớn nhưng có thể có tác động lớn đến sức khỏe.
Khối u phát triển trong một không gian nhỏ hẹp. Vì vậy, nếu khối u có chiều ngang lớn hơn khoảng 1 cm có thể phát triển lên trên, gây chèn ép và làm tổn thương các bộ phận kế cận của não và các dây thần kinh. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề như thay đổi thị lực hoặc đau đầu.
U tuyến yên nhỏ và u tuyến yên lớn
U tuyến yên có thể được chia thành 2 loại dựa trên kích thước:
- U tuyến yên nhỏ là những khối u có kích thước nhỏ hơn 1 cm. Bởi vì những khối u này nhỏ, chúng hiếm khi gây mất chức năng phần còn lại của tuyến yên hoặc các mô lân cận. Nhưng nếu khối u bài tiết quá nhiều một loại hooc môn, chúng có thể gây ra các triệu chứng. Nhiều trường hợp u tuyến yên quá nhỏ để phát hiện hay không bài tiết các hooc môn để dẫn đến triệu chứng.
- U tuyến yên lớn là những khối u có chiều ngang 1 cm hoặc lớn hơn. Các khối u lớn có thể ảnh hưởng đến sức khỏe bởi 2 cơ chế. Đầu tiên, chúng có thể gây ra các triệu chứng nếu bài tiết quá nhiều một loại hooc môn nhất định. Thứ hai, chúng có thể gây ra các triệu chứng bằng cách chèn ép vào các bộ phận bình thường của tuyến yên hoặc các dây thần kinh lân cận, như dây thần kinh thị giác.
U tuyến yên tăng tiết và không tăng tiết
Các u tuyến yên cũng được phân loại dựa trên sự bài tiết hooc môn và loại hooc môn bài tiết. Nếu u tuyến yên tạo ra quá nhiều hooc môn thì được gọi là u tăng tiết. Nếu nó không tạo ra đủ hooc môn để gây ra các vấn đề, nó được gọi là không tăng tiết.
- U tuyến yên tăng tiết: Hầu hết các u tuyến yên được tìm thấy đều bài tiết lượng dư thừa nội tiết tố. Các nội tiết tố này có thể được phát hiện bằng xét nghiệm máu hoặc xét nghiệm khối u khi nó được loại bỏ bằng phẫu thuật. Dựa trên những kết quả này, u tuyến yên được phân loại là:
- U tuyến lactotroph tạo ra prolactin và chiếm khoảng 4/10 khối u tuyến yên.
- U tuyến Somatotroph tạo ra các hooc môn tăng trưởng và chiếm 2/10 khối u tuyến yên.
- U tuyến Corticotroph tạo ra ACTH và chiếm khoảng 1/10 khối u tuyến yên.
- Các u tuyến sinh dục tạo ra LH và FSH và rất hiếm.
- U tuyến giáp tạo TSH và rất hiếm.
- U đa tuyến tạo ra nhiều hơn một loại hooc môn.
- Các u tuyến tế bào rỗng không tạo ra kích thích tố. (Đây là những u tuyến không chức năng.)
Loại hooc môn do u tuyến tiết ra gợi ý các triệu chứng và dấu hiệu có thể gặp. goài ra cũng chỉ điểm các loại xét nghiệm chẩn đoán, lựa chọn phương pháp điều trị và tiên lượng của bệnh nhân.
U tuyến không tăng tiết: Các u tuyến yên không tạo ra hooc môn dư thừa được gọi là u tuyến không tăng tiết hoặc u tuyến tế bào rỗng. Chúng chiếm khoảng 3 trong số 10 khối u tuyến yên được tìm thấy. Chúng thường được tìm thấy dưới dạng các khối u lớn, các triệu chứng thường gặp là do khối u to lên gây xâm lấn các cấu trúc lân cận.
Ung thư biểu mô tuyến yên
Ung thư tuyến yên rất hiếm. Chỉ có vài trăm người được mô tả trong các tạp chí y khoa. Ung thư biểu mô tuyến yên có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phần lớn gặp ở người lớn tuổi. Các loại ung thư này thường bài tiết hooc môn giống như nhiều loại u tuyến khác.
Ung thư biểu mô tuyến yên có hình thái giống như u tuyến yên dưới kính hiển vi, vì vậy các bác sĩ gặp khó khăn khi phân biệt chúng. Trên thực tế, cách duy nhất để biết liệu khối u tuyến yên có phải là ung thư biểu mô hay không là khi khối u di căn sang phần khác của cơ thể không gần tuyến yên. Thông thường, ung thư biểu mô tuyến yên di căn đến não, tủy sống, màng não (vỏ não và tủy sống), hoặc xương xung quanh tuyến yên. Hiếm khi những bệnh ung thư này lây lan sang các cơ quan khác như gan, tim hoặc phổi.
Một trong những vấn đề quan trọng đối với khối u tuyến yên là hiện không có cách nào để biết liệu một khối u tuyến yên lành tính có trở thành ung thư hay không và phát triển di căn sang các bộ phận khác của cơ thể.
Các khối u khác của vùng tuyến yên
Có một số loại khối u lành tính khác phát triển trong vùng của tuyến yên, cũng như một số khối u ác tính (ung thư). Cả hai đều ít gặp hơn nhiều so với u tuyến yên.
U quái, u tế bào mầm và ung thư nguyên bào nuôi đều là những khối u hiếm gặp, thường xảy ra ở trẻ em hoặc thanh niên. Chúng không phát triển từ các tế bào sản xuất hooc môn của chính tuyến yên, nhưng chúng có thể phát triển vào tuyến yên và phá hủy tuyến yên.
U nang túi Rathke và u tế bào hạch của tuyến yên là những khối u hiếm gặp thường được tìm thấy ở người lớn.
U sọ hầu là những khối u phát triển chậm, bắt đầu ở trên tuyến yên nhưng ở dưới não. Đôi khi chúng tác động lên tuyến yên và vùng dưới đồi, gây ra các vấn đề liên quan đến hooc môn. Loại u này phổ biến hơn ở trẻ em, nhưng có thể gặp ở người lớn tuổi.
Bệnh ung thư xuất phát ở một số bộ phận khác của cơ thể (như vú) đôi khi có thể di căn đến tuyến yên. Những bệnh ung thư này được phân loại và điều trị dựa trên nơi xuất phát và không được coi là khối u tuyến yên.
Xem thêm: