Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới: “Tóm tắt: Vợ chồng Gia-rơ Kốt- Hơ-bia Đá sinh được một con trai đặt
Câu 11 trang 16 SBT Ngữ Văn lớp 10 Tập 1: Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:
“Tóm tắt: Vợ chồng Gia-rơ Kốt- Hơ-bia Đá sinh được một con trai đặt tên là Xing Nhã. Ngày lễ “thổi tai”(1) cho con, Vợ chồng Gia-rơ Kốt mời vợ chồng bạn thân là Gia-rơ Bú tới dự nhưng Gia-rơ Bú từ chối mà chỉ cho vợ là Hơ-bia Guê đến. Ghen ghét với cuộc sống giàu có, hạnh phúc của nhà Gia-rơ Kốt, lại nghe vợ xúc xiểm(2) Gia-rơ Bú kéo nô lệ đến đánh phá buôn làng, cướp đoạt của cải và giết hại Gia-rơ Kốt, bắt Hơ-bia Đá về làm nô lệ. Xing Nhã được ông Gỗn(3) cứu thoát, giao cho vợ chồng Xing Yuê và Bang Ra nuôi dưỡng. Lớn lên Xing Nhã được nàng Bơ-ra Tang yêu và chỉ cho biết kẻ đã phá hoại gia đình chàng.
(1) Lễ “thổi tai”: cầu mong cho con mau khôn lớn.
(2) Xúc xiểm: xúi giục gây mâu thuẫn hoặc làm hại người khác.
(3) Ông Gỗn: vị thần ở trên trời, thường làm điều tốt lành.
Đoạn trích dưới đây kể chuyện Xing Nhã quyết tâm tìm tới buôn làng của Gia-rơ Bú, chiến đấu với anh em Gia-rơ Bú để đòi lại công bằng cho cha mẹ.
Đêm hôm ấy Xing Nhã trằn trọc mãi, ngồi không được, ngủ không nổi, đứng cũng không yên. Ngoài bờ suối, con chim pu-pút điểm canh từng hồi dài. Xing Nhã ra ngoài hè, bước lên lại bước xuống cầu thang. Lòng thương mẹ nhớ cha đã giục Xing Nhã đến nhà Bơ-ra Tang giữa đêm khuya khoắt. Nghe tiếng bước chân làm rung rinh sàn nhà, Bơ-ra Tang thức dậy chưa ra nhìn mặt, hỏi:
Bơ-ra Tang - Ơ anh! Anh muốn hút thuốc, tại sao không tới từ lúc chiều, muốn ăn trầu, tại sao không đi từ lúc sớm? Nửa đêm rồi, anh tới hỏi em có việc gì? Nếu anh muốn ăn cơm kê trên gác bếp, ăn cơm nếp trong nồi, bầy trai gái nhà em đã lo xong từ tối.
Xing Nhã - Anh ăn cơm rồi. Anh muốn em hãy cho anh xin một con thoi chỉ dài đem về sửa soạn chiếc khiên của anh.
Bơ-ra Tang vào buồng lấy cho Xing Nhã một thoi chỉ trắng. Xing Nhã trở về. Trời vừa sáng. Con chim pu-pút đã ngừng kêu. Gặp cha, Xing Nhã hỏi:
Xing Nhã - Ở cha! Cha hãy gọi cho con một trăm người khoẻ, một nghìn người mạnh, đi tìm cây to làm khiên cho con.
Cả đoàn người lũ lượt kéo tới ruộng lầy có chuối mọc, đến thác Đang hoa nở, từ bờ sông lớn, gốc cây xoài ngả nghiêng. Họ kéo tới vùng bà Hơ-bút, bà Hơ-tang đang dệt vải, nhìn thấy mái nhà mẹ Đung, mẹ Đai(1), thấy cây kơ-pa cao, cây kơ-lơng ngọn đụng tới Mặt Trời. Xing Nhã đo gốc cây vừa tròn một thoi chỉ. Gốc cây kơ-lơng lớn đến nỗi phải đi vòng một năm mới giáp gốc, năm tháng mới mút cành, lá dài hơn một dặm(2) cánh chim bay.
Xing Nhã cho dân làng đốn miết, đốn mãi, đốn từ mùa này sang mùa khác mà cây không ngã, gốc không nghiêng, Xing Nhã gọi cha là Xing Yuê đốn thử. Cây vẫn đứng trơ trơ. Cuối cùng Xing Nhã mời bạn Tông Á và Tông Yuê đốn một bên, Xing Nhã đốn một bên. Những nhát rìu của Xing Nhã toé lửa, bắn những mảnh cây kơ-lơng tung bay tứ phía, bay tới nhà Gia-rơ Bú, trúng trai gái ở bến nước, trúng bà già đi hái củi, trúng nhà Gia-rơ Bú gẫy xà ngang, tan xà dọc, bể ché túc(3) trị giá bằng con voi, bể ché ba(4) trị giá bằng con bò.
Những mảnh gỗ của Xing Nhã bay đi, làm cho con tê giác không dám ở trong bãi, con voi không dám ở trong rừng, trâu bò chạy lung tung trên bãi cỏ.
Những mảnh gỗ của Xing Nhã bắn lần thứ hai làm đứt cả canh chỉ của nàng Hơ-bia Bơ-lao(5) đang dệt.
Mấy ngày sau, cây kơ-lơng mới đổ. Xing Nhã tiếp tục chặt cành. Một tháng, hai tháng, ba tháng, Xing Nhã mới làm xong chiếc khiên. Hàng trăm, hàng nghìn dân làng nhắc khiên không nổi. Xing Nhã bước tới, một tay nâng khiên một tay giơ lên đầu, đội về buôn(6). Về tới nhà, ở một ngày, nghỉ một tháng, Xing Nhã suy tính chuyện đi đòi công bằng cho cha mẹ.
Buổi sáng, Xing Nhã ngồi nắn lại vành khiên của cha. Phía dưới khiên đổ đồng, phía trên đổ chì, vành khiên nạm bạc sáng chói. Khiên làm xong. Xing Nhã múa thử. Chiếc khiên múa xoay phía dưới chết con cọp, xoay phía trên chết con voi, khiên xoay theo đường cái, đất bụi dấy mù mịt, trời nổi dông to, gió lớn.
Bang Ra và Xing Yuê - Ta hãy lấy bảy ché rượu ngon, bảy con trâu đực trắng, cúng cho Trời cho Đất phù hộ con trai ta khoẻ mạnh. Ta hãy lấy con gà cúng thần Nước, ta lấy con lợn cúng Y Rít(7) phù hộ con trai ta khôn lớn, đừng đi chết bỏ xương nơi đất khác.
(Cúng xong, cha mẹ nuôi của Xing Nhã lấy dây, nhờ Tông Á và Tông Yuê trói Xing Nhã lại. Trối lần thứ nhất, thứ hai, thứ ba, Xing Nhã cựa mình, dây đứt. Lần thứ tư,
Bang Ra trói Xing Nhã bằng sợi dây sắt cũng đứt nối. Bang Ra lấy dây xích của Xing Nhã dùng để đánh quay trói chặt lại. Xing Nhã cố vùng vẫy. Lát sau, hồn của Xing Nhã bị Giàng Trời(8) bắt. Xing Nhã chết. Linh hôn Xing Nhã bay tới nhà ông Gỗn, được ông Gỗn cho uống thuốc, tỉnh lại. Xing Nhã trở về từ giã cha mẹ nuôi, đi tìm kẻ thù. Vượt qua muôn trùng trở ngại, Xing Nhã tới được nhà kẻ thù. Đoạn dưới đây miêu tả cuộc chiến đấu cuối cùng của Xing Nhã với anh em Gia-rơ Bú).
Hai bên lại đánh nhau. Năm em trai của Gia-rơ Bú đã chết tại gốc cây đa và núi lạ. Gia-rơ Bú bứt rứt, ngồi không yên, nằm không được, tay trái lấy chiếc khiên, tay phải nắm cán đao, Gia-rơ Bú đi vào phía rẫy của Hơ-bia Bơ-lao.
Xing Nhã - (Gặp Gia-rơ Bú) Ở Gia-rơ Bú, ai chạy trước?
Gia-rơ Bú - Hỡi con chim linh mọc chưa đủ lông cánh(9), hãy múa thử đi!
Xing Nhã quay khiên múa. Đất bụi bay mù mịt như mây trời tháng Bảy. Xing Nhã nhảy qua trái núi, lượn qua con suối, phăng qua đầu đèo, nhanh hơn bầy chim diều, chim ó.
Gia-rơ Bú nhìn theo, tối mày tối mặt, không đoán được đường đao của Xing Nhã chĩa về hướng nào.
Gia-rơ Bú - Được, bây giờ ta không giết được mày thì tao sẽ tìm cách phá sạch làng mày! Té ra đứa nào cũng là đầu đen máu đỏ(10) cả sao?
Xing Nhã - (ngừng múa) Ở Gia-rơ Bú! Ta đang đứng ở phía Mặt Trời mọc đây rồi. Bây giờ thì ngươi múa đi, ta đuôi theo.
Gia-rơ Bú múa lúng túng, múa loanh quanh như con gà mắc nước, như sao lạc đường. Đường đao chỉ đâm vào giữa trống không.
Xing Nhã mới đi một bước, đã chém trúng ngay chân Gia-rơ Bú.
Xing Nhã - Ơ Gia-rơ Bú, máu gì chảy ở chân đây?
Gia-rơ Bú - Máu con vắt ở núi Hơ-mũ cắn tao.
Gia-rơ Bú múa tiếp, Xing Nhã chém luôn cánh tay phải, chiếc đao rơi “rỏn rẻn”...
Xing Nhã - Tại sao khiên của ngươi rơi mất rồi?
Gia-rơ Bú - Không phải! Đó là tiếng kêu của chiếc lục lạc trẻ con chơi, tiếng vù của con diều đói gió đấy!
Gia-rơ Bú cố sức múa nữa, nhưng lần này chưa kịp trở tay thì chiếc khiên đã bị Xing Nhã đánh vỡ tung, rơi xuống đất.
Cuối cùng đôi bên chỉ còn Pơ-rong Mưng(11) và Xing Nhã đánh nhau.
[...] Trên trời, dưới đất, mây mưa mù mịt, gió bão ầm ầm, đổ cây lở núi. Hai bên đánh nhau từ khi trái khơ-la chín, đến mùa kê trổ, vẫn không phân thắng bại. Cả hai đều kiệt sức, ngã trước chòi của Hơ-bia Bơ-lao.
(Cuối cùng nhờ sự giúp sức của Hơ-bia Bơ-lao, Xing Nhã giết chết Pơ-rong Mưng - người cuồi cùng trong bảy anh em nhà Gia-rơ Bú, báo thù cho cha, cứu mẹ già thoát khỏi cuộc sông nô lệ.)”
(Theo ĐỖ BÌNH TRỊ (Chủ biên), Văn tuyển văn học Việt Nam (Văn học dân gian), NXB Giáo dục, 1982)
(1) Bà Hơ-bút, bà Hơ-tang, mẹ Đung, mẹ Đai: tên những bà già tốt bụng ở trên làng Trời.
(2) Dặm: quãng đường dài.
(3), (4) Ché túc, ché ba: những loại vật dụng người Ê-đê rất quý.
(S) Hơ-bia Bơ-lao: cô gái giữ rẫy cho Gia-rờ Bú.
(6) Buôn: giống như làng của người Việt (Kinh).
(7) Y Rít: một vị thần cai quản khoảng giữa trời và đất, vùng “chân trời”.
(8) Giàng Trời: ông Trời.
(9) Con chim linh mọc chưa đủ lông cánh: cách nói hàm chứa sự coi thường của Gia-rơ Bú dành cho Xing Nhã.
(10) Đầu đen máu đỏ: ý nói cứng đầu cứng cổ, gan góc, chăng kiêng nể ai.
(11) Poong Mưng: em trai thứ bảy của Gia-rơ Bú.
a) Xác định đề tài và đặt nhan đề cho văn bản.
b) Hãy chỉ ra đặc điểm của thể loại sử thi được thể hiện ở văn bản.
c) Điểm giống nhau giữa các nhân vật: Xing Nhã, Đăm Săn, Ra-ma là gì?