Video: Bệnh lý thần kinh ngoại biên - cách phòng và điều trị
Hệ thần kinh ngoại biên kết nối hệ thống thần kinh trung ương với phần còn lại của cơ thể, ví dụ như:
- Cánh tay và bàn tay
- Chân và bàn chân
- Mặt và miệng
- Các tạng trong cơ thể
Bệnh thần kinh ngoại biên xảy ra khi các dây thần kinh này không hoạt động bình thường vì chúng bị tổn thương hoặc bị phá hủy, từ đó làm gián đoạn hoạt động bình thường của các dây thần kinh. Chúng có thể gửi tín hiệu đau khi không có tác nhân gây đau hoặc thậm chí không gửi tín hiệu đau ngay cả khi có tác nhân đang làm hại bạn. Điều này có thể là do:
- Chấn thương
- Bệnh toàn thân
- Nhiễm trùng
- Mất cân bằng hóc môn
- Sử dụng một số loại thuốc
- Thiếu vitamin
- Bệnh rối loạn di truyền
Do đó, các nguyên nhân là rất nhiều, có đến hơn 100 loại bệnh thần kinh ngoại biên khác nhau tồn tại. Mỗi loại có các triệu chứng riêng biệt và các phương pháp điều trị cụ thể.
Các nhà nghiên cứu y học cũng phân loại bệnh thần kinh ngoại biên theo loại tổn thương thần kinh liên quan. Bệnh đau dây thần kinh tọa xảy ra khi chỉ có một dây thần kinh bị tổn thương. Trong khi đó bệnh đa dây thần kinh, thường gặp hơn, xảy ra khi nhiều dây thần kinh bị tổn thương.
Rối loạn này gây khó chịu, nhưng các phương pháp điều trị có thể rất hữu ích. Điều quan trọng nhất cần xác định là liệu bệnh lý thần kinh có phải là kết quả của một tình trạng khác nghiêm trọng hay không.
Các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên?
Có ba loại dây thần kinh trong cơ thể. Vì có rất nhiều loại bệnh thần kinh ngoại biên, các bác sĩ sẽ chẩn đoán loại bệnh của bạn theo nhóm dây thần kinh mà nó ảnh hưởng. Ba nhóm là:
- Vận động. Những dây thần kinh này chịu trách nhiệm cho chuyển động của cơ, như đi bộ, nói chuyện hoặc sử dụng bàn tay, cánh tay của bạn.
- Cảm giác. Chúng chịu trách nhiệm về thông tin cảm giác, như nóng hoặc lạnh, đau hoặc xúc giác.
- Tự chủ. Chúng chịu trách nhiệm cho các quá trình cơ thể mà bạn không nhìn thấy như thở, nhịp tim và tiêu hóa.
Bệnh thần kinh ngoại biên có thể ảnh hưởng đến một nhóm dây thần kinh, hai nhóm hoặc cả ba. Đôi khi nó chỉ ảnh hưởng đến một dây thần kinh và đó được gọi là bệnh đơn dây thần kinh.
Các triệu chứng của bệnh phụ thuộc vào loại dây thần kinh.
Các triệu chứng bệnh thần kinh vận động bao gồm:
- Chuột rút cơ bắp
- Co giật
- Yếu cơ
- Bàn chân rơi
- Teo cơ bắp
- Tê liệt
Chuột rút có thể là do bệnh thần kinh vận động (nguồn: https://www.active.com/)Các triệu chứng bệnh thần kinh cảm giác bao gồm:
- Cảm giác kim châm và ngứa ran
- Tê
- Giảm cảm giác đau hoặc nóng lạnh
- Đau tăng lên do những nguyên nhân bình thường, như chạm nhẹ
- Đau rát hoặc đau buốt
- Mất thăng bằng hoặc phối hợp động tác
Các triệu chứng bệnh thần kinh tự chủ bao gồm:
- Táo bón hoặc tiêu chảy
- Đầy bụng, ợ hơi hoặc cảm giác buồn nôn
- Ngất xỉu hoặc chóng mặt khi đứng vì tụt huyết áp
- Nhịp tim nhanh
- Đổ mồ hôi quá nhiều hoặc quá ít
- Vấn đề với chức năng tình dục
- Đại tiện không tự chủ
- Đi tiểu không hết
Các triệu chứng có thể gây ra những cản trở trong cuộc sống hàng ngày, như khó đi lại hoặc khó ngủ vì đau bàn chân, cẳng chân.
Những triệu chứng này cũng có báo hiệu các tình trạng khác. Hãy chắc chắn rằng bạn đã nói với bác sĩ về tất cả các triệu chứng của mình để họ có thể tìm ra chẩn đoán chính xác và phương pháp điều trị tốt nhất.
Nguyên nhân của bệnh thần kinh ngoại biên?
Nhiều yếu tố và tình trạng cơ bản có thể gây nên bệnh này. Trong một số trường hợp hiếm hoi, bệnh thần kinh ngoại biên có tính chất di truyền, nhưng hầu hết các trường hợp đều mắc phải.
Một trường hợp bệnh thần kinh ngoại biên mắc phải thường là vô căn, có nghĩa là các bác sĩ không biết tại sao nó lại xảy ra. Trong hầu hết các trường hợp, bác sĩ có thể liên kết tình trạng với một hoặc nhiều nguyên nhân.
Bệnh tổng quát
Tổn thương dây thần kinh do bệnh đái tháo đường là một trong những dạng bệnh lý thần kinh phổ biến nhất. Từ đó dẫn đến tê bì, đau nhức và mất cảm giác ở tứ chi.
Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ khuyến nghị thực hiện các bước sau để ngăn chặn hoặc phòng ngừa tổn thương thần kinh:
- Theo dõi lượng đường trong máu để giữ nó trong phạm vi an toàn và để đánh giá xem kế hoạch chăm sóc bệnh đái tháo đường có đang đi đúng hướng hay không.
- Kiểm tra bàn chân xem có dấu hiệu bị thương, nhiễm trùng hoặc các điểm nóng.
- Báo cáo các dấu hiệu của bệnh thần kinh cho bác sĩ và điều trị sớm.
- Bảo vệ đôi chân bằng những đôi giày đặc biệt và cẩn thận khi rửa và tập thể dục.
Theo Viện Y tế Quốc gia, 60 đến 70% những người bị bệnh đái tháo đường có một số loại tổn thương thần kinh.
Các bệnh mạn tính khác có thể gây tổn thương dây thần kinh bao gồm:
- Các bệnh tự miễn như lupus hoặc viêm khớp dạng thấp
- Rối loạn thận hoặc gan
- Rối loạn mạch và máu
Chấn thương
Chấn thương có thể gây ra tổn thương các dây thần kinh (nguồn: https://www.justicepays.com/)Chấn thương thể chất là nguyên nhân phổ biến gây tổn thương các dây thần kinh. Có thể kể đến như tai nạn xe hơi, ngã hoặc gãy xương. Không vận động, hoặc giữ nguyên một tư thế quá lâu cũng có thể gây ra bệnh thần kinh.
Tăng áp lực lên dây thần kinh giữa ( một dây thần kinh ở cổ tay cung cấp cảm giác và vận động cho bàn tay), gây ra hội chứng ống cổ tay . Đây là một dạng phổ biến của bệnh thần kinh ngoại biên.
Rượu và chất độc
Rượu có thể gây độc cho mô thần kinh, khiến những người bị rối loạn sử dụng rượu nặng có nguy cơ mắc bệnh thần kinh ngoại biên cao hơn.
Tiếp xúc với các hóa chất độc hại như keo dán, dung môi hoặc thuốc diệt côn trùng , hoặc do lạm dụng hóa chất hoặc tại nơi làm việc, cũng có thể gây tổn thương thần kinh. Ngoài ra, tiếp xúc với các kim loại nặng như chì và thủy ngân cũng có thể gây ra tình trạng này.
Nhiễm trùng và các bệnh tự miễn
Một số loại vi rút và vi khuẩn tấn công trực tiếp vào các mô thần kinh.
Các loại vi rút như herpes, varicella-zoster (gây bệnh thủy đậu và bệnh zona) và vi rút Epstein-Barr phá hủy các dây thần kinh cảm giác và gây ra các cơn đau dữ dội.
Các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn như bệnh Lyme cũng gây ra tổn thương và đau dây thần kinh nếu không được điều trị. Những người bị nhiễm HIV hoặc AIDS cũng có thể tiến triển bệnh thần kinh ngoại biên.
Các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp và lupus ảnh hưởng đến hệ thần kinh ngoại biên theo nhiều cách khác nhau. Viêm mạn tính và tổn thương các mô trên khắp cơ thể, cũng như áp lực do viêm gây ra, đều có thể dẫn đến đau dây thần kinh nghiêm trọng ở tứ chi.
Thuốc
Một số loại thuốc cũng có thể gây tổn thương dây thần kinh. Bao gồm các loại như:
- Thuốc chống co giật (được dùng để điều trị co giật)
- Thuốc chống nhiễm trùng do căn nguyên vi khuẩn
- Một số loại thuốc điều chỉnh huyết áp
- Thuốc điều trị ung thư
Một nghiên cứu năm 2020 cho thấy: mặc dù không có bằng chứng trực tiếp nào cho thấy statin (một nhóm thuốc được sử dụng để giảm cholesterol và ngăn ngừa bệnh tim mạch) gây ra bệnh thần kinh. Statin có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh thần kinh do các nguyên nhân khác.
Chẩn đoán bệnh thần kinh ngoại biên?
Đầu tiên, bác sĩ sẽ khám và hỏi về bệnh sử của bạn. Họ có thể làm thêm các xét nghiệm khác như là:
Điện cơ
Điện cơ (nguồn: https://www.medicinenet.com/)Điện cơ có thể cho thấy các rối loạn về cách các tín hiệu thần kinh của cơ thể di chuyển đến các cơ khác nhau.
Đối với xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đặt một cây kim nhỏ lên cơ. Sau đó, họ sẽ yêu cầu bạn di chuyển cơ nhẹ nhàng. Đầu dò trong kim sẽ đo lượng điện di chuyển qua cơ của bạn.
Thử nghiệm này khiến bạn cảm thấy như đang được tiêm. Đôi khi khu vực cắm kim trở nên đau nhức trong vài ngày sau đó.
Đo tốc độ dẫn truyền thần kinh
Trong xét nghiệm đo tốc độ dẫn truyền thần kinh, bác sĩ đặt các điện cực trên da của bạn. Sau đó, họ phát xung lượng điện cực nhỏ qua các dây thần kinh để xem liệu các dây thần kinh có truyền tín hiệu đúng cách hay không.
Quy trình này hơi khó chịu khi đang thực hiện, nhưng sau đó sẽ không đau.
Các phương pháp điều trị bệnh thần kinh ngoại biên?
Điều trị các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên tập trung vào điều trị các rối loạn cơ bản. Nếu bệnh tiểu đường là nguyên nhân, thì trọng tâm là kiểm soát lượng đường trong máu. Nếu sự thiếu hụt vitamin là nguyên nhân gây ra vấn đề, thì việc khắc phục sự thiếu hụt chính là cách điều trị.
Nhiều phương pháp điều trị có thể mang lại sự nhẹ nhõm và giúp bạn trở lại các hoạt động thường ngày. Đôi khi sự kết hợp của các phương pháp điều trị mang lại hiệu quả tốt nhất.
Thuốc giảm đau
Thuốc giảm đau đường uống không kê đơn (OTC) như acetaminophen (Tylenol) và thuốc chống viêm không steroid, chẳng hạn như aspirin và ibuprofen, rất hữu ích trong việc kiểm soát cơn đau vừa phải.
Nếu bạn dùng quá liều, những loại thuốc này có thể ảnh hưởng đến chức năng gan hoặc dạ dày. Do vậy cần tránh sử dụng chúng trong thời gian dài, đặc biệt nếu bạn uống rượu thường xuyên.
Hiệp hội bệnh thần kinh ngoại đã đưa ra danh sách các loại thuốc OTC tại chỗ bổ sung mà bạn có thể cân nhắc thử. Chúng bao gồm:
- Absorbine Jr. Đây là sự pha trộn của tinh dầu bạc hà và các thành phần thảo dược khác có thể làm dịu cơn đau cơ. Các loại kem làm từ tinh dầu bạc hà khác cũng có thể hữu ích. Chúng bao gồm Flex-All, Flexgen, Tiger Balm hoặc Vicks VapoRub.
- Kem capsaicin. Loại kem này có chứa tinh dầu ớt, tạo ra hiệu ứng làm nóng giúp giảm đau cho một số người. Chúng có nhãn hiệu và công thức.
- Neuragen PN. Được làm từ các loại dầu thực vật, loại kem này dành riêng cho chứng đau dây thần kinh trên bàn tay và bàn chân.
- Sore No More. Đây là một loại thuốc gây mê thực vật khác có thể giúp giảm bớt sự khó chịu do bệnh thần kinh.
Thuốc kê đơn
Nhiều loại thuốc giảm đau kê đơn cũng có thể giúp kiểm soát cơn đau của tình trạng này. Chúng bao gồm thuốc giảm đau opioid, một số thuốc chống động kinh và một số thuốc chống trầm cảm. Các loại thuốc kê đơn hữu ích khác bao gồm:
- Lidocaine trong một miếng dán trên khu vực bị ảnh hưởng
- Pregabalin (thuốc chống động kinh)
- Duloxetine (thuốc chống trầm cảm)
- Steroid
- Thuốc mê
Thuốc kê đơn điều trị rối loạn chức năng tình dục ở nam giới do tổn thương dây thần kinh bao gồm các chất ức chế phosphodiesterase 5 (PDE5Is) như:
- Sildenafil
- Vardenafil
- Tadalafil
- Avanafil
Điều trị y tế
Bác sĩ có thể sử dụng một số phương pháp điều trị y tế để kiểm soát các triệu chứng của tình trạng này. Tách huyết tương (plasmapheresis) là một phương pháp truyền máu để loại bỏ các kháng thể có khả năng gây kích ứng ra khỏi máu của bạn.
Nếu bị chèn ép dây thần kinh, bác sĩ sẽ tiêm thuốc tê trực tiếp vào dây thần kinh đó.
Kích thích thần kinh bằng điện qua da (TENS)
Kích thích thần kinh bằng dòng điện qua da (nguồn: https://www.stunningdentistry.com/)Kích thích dây thần kinh bằng điện qua da (TENS) không hiệu quả với tất cả mọi người, nhưng nhiều người thích nó vì đây là liệu pháp không dùng thuốc.
Trong quá trình TENS, các điện cực đặt trên da sẽ truyền một lượng điện nhỏ vào da. Mục tiêu của phương pháp điều trị này là làm gián đoạn các dây thần kinh truyền tín hiệu đau đến não.
Bó bột hoặc nẹp cố định
Bó bột hoặc nẹp cố định có thể giúp bạn nếu bệnh thần kinh ảnh hưởng đến cơ. Nẹp sẽ hữu ích vì nó làm:
- Yếu cơ
- Ổn định
Những dụng cụ này giúp hỗ trợ cho phần cơ thể bạn đang khó chịu, từ đó giúp làm giảm đau. Ví dụ, bó bột hoặc nẹp để giữ cổ tay của bạn ở tư thế thích hợp khi ngủ giúp làm giảm sự khó chịu của hội chứng ống cổ tay.
Tự chăm sóc
Ngoài thuốc giảm đau OTC, nhiều người đã tìm thấy cách giảm đau thần kinh ngoại biên thông qua:
- Ngâm chân với lá hoa cúc hoặc cây tầm ma ít nhất 30 phút
- Sử dụng đệm sưởi hoặc vớ điện
- Chườm một túi đá lên các khu vực bị ảnh hưởng trong 10 phút, hai lần mỗi ngày vào buổi sáng và buổi tối
- Châm cứu
- Phản hồi sinh học
- Thử các loại trị liệu toàn diện khác nhau như bấm huyệt, thái cực quyền hoặc reiki
- Xoa bóp các khu vực bị ảnh hưởng để thúc đẩy lưu thông
- Tránh áp lực lên vùng bị ảnh hưởng, chẳng hạn như không bắt chéo chân hoặc dựa vào khuỷu tay
- Tìm kiếm sự hỗ trợ cộng đồng và các hoạt động với những người khác
- Thiết lập các công việc hàng ngày và không làm quá sức
- Tránh caffeine và thiết lập thói quen đi ngủ đều đặn để thúc đẩy giấc ngủ
Tập thể dục vừa phải, thường xuyên cũng có thể giúp giảm bớt sự khó chịu.
Nếu bạn uống rượu hoặc hút thuốc, hãy cân nhắc cắt giảm hoặc dừng lại. Cả rượu và thuốc lá đều làm trầm trọng thêm tình trạng đau dây thần kinh và có thể gây tổn thương dây thần kinh khi sử dụng trong thời gian dài.
Đề phòng khi ở nhà
Nếu bị bệnh thần kinh ngoại biên, bạn có nguy cơ bị tai nạn trong nhà cao hơn. Do đó hãy thực hiện những việc sau để cải thiện sự an toàn cho chính bản thân mình:
- Sử dụng dụng cụ bảo vệ an toàn và các dụng cụ khác đối với các vật sắc nhọn như kéo và dao.
- Sử dụng nhiệt kế để đo nhiệt độ của bồn tắm hoặc nước máy.
- Sử dụng bao tay và găng tay khi xử lý đồ nóng.
- Sử dụng khung tập đi hoặc gậy để tăng độ ổn định.
- Lắp đặt đèn ngủ để tránh vấp ngã trong bóng tối.
- Cẩn thận quấn tay và chân khi trời lạnh.
Tiên lượng lâu dài của bạn?
Nếu bệnh thần kinh của bạn là do một tình trạng tiềm ẩn, có thể điều trị được, bạn có thể ngăn chặn bệnh bằng cách điều trị các vấn đề này.
Tuy nhiên, nếu không phải là do các bệnh lý nền, bạn vẫn có thể kiểm soát thành công các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên của mình. Nói chuyện với bác sĩ để xác định phương pháp điều trị y tế tốt nhất cho bản thân, đồng thời biết được phương pháp điều trị và cách tự chăm sóc bản thân để có thể hỗ trợ cho việc dùng thuốc.
Làm thế nào ngăn ngừa bệnh thần kinh ngoại biên?
Bạn có thể thực hiện các bước sau đây để ngăn ngừa bệnh thần kinh ngoại biên và giảm nguy cơ mắc bệnh:
- Trao đổi với bác sĩ về nguy cơ di truyền và các bước để ngăn ngừa sự khởi phát của bệnh thần kinh di truyền
- Hỏi về các loại thuốc có nguy cơ mắc bệnh thần kinh thấp hơn
- Tiêm phòng vắc-xin các tình trạng như zona gây ra bệnh thần kinh
- Điều trị nguyên nhân cơ bản của bệnh thần kinh, như kiểm soát lượng đường trong máu nếu bạn bị đái tháo đường
- Bỏ thuốc lá để giúp tuần hoàn khỏe mạnh
- Tránh caffeine để cải thiện giấc ngủ
Ăn uống lành mạnh để ngăn ngừa thiếu hụt vitamin và hỗ trợ sức khỏe mạch máu có tầm quan trọng đặc biệt. Giữ một chế độ ăn uống cân bằng gồm tất cả các nhóm thực phẩm là hành động tốt nhất của bạn.
Tuy nhiên, Tổ chức về bệnh thần kinh ngoại biên có một danh sách về một số chất dinh dưỡng và vitamin cụ thể cần lưu ý trong thực phẩm có thể đóng một vai trò trong việc cải thiện một số triệu chứng.
Nếu bạn bị đái tháo đường, hãy chăm sóc đặc biệt cho đôi chân của bạn. Rửa và kiểm tra bàn chân hàng ngày, và giữ cho da ẩm bằng kem dưỡng da.
Lưu ý
Bệnh thần kinh ngoại biên là kết quả của tổn thương một hoặc nhiều nhóm dây thần kinh. Tác động lên cơ thể phụ thuộc vào việc các nhóm thần kinh nào bị tổn thương.
Chấn thương, bệnh toàn thân và thuốc đều là những nguyên nhân tiềm ẩn. Bằng cách điều trị những bệnh lý cơ bản gây ra bệnh thần kinh, bạn có thể trì hoãn sự khởi phát của bệnh hoặc ngăn không cho bệnh trở nên tồi tệ hơn. Các kế hoạch tự chăm sóc bản thân như lập kế hoạch hàng ngày có thể giúp bạn kiểm soát tình trạng bệnh và cải thiện cuộc sống hàng ngày.
Xem thêm: