Xét nghiệm HBsAg là gì?
HBsAg là viết tắt của Hepatitis B surface Antigen – tên kháng nguyên bề mặt của virus viêm gan B. Đây là một trong nhiều kháng nguyên của virus viêm gan B được tìm thấy trong huyết thanh người. Xét nghiệm HBsAg là một trong 6 hạng mục cơ bản của xét nghiệm viêm gan B. Các xét nghiệm kiểm tra viêm gan B khác bao gồm: Anti-HBs (HBsAb), HBeAg, Anti-HBe (HBeAb), Anti-HBc, Anti-HBc IgM.
Viêm gan B gây ra bởi virus viêm gan B và gây bệnh nếu đối tượng tiếp xúc chưa được tiêm ngừa vắc-xin viêm gan B hoặc hệ miễn dịch đang suy yếu. Thời gian ủ bệnh thông thường là 75 ngày, một số trường hợp lên đến 180 ngày. Viêm gan B sau đó sẽ biến chuyển qua hai giai đoạn: viêm gan B cấp tính (virus viêm gan tồn tại trong cơ thể người dưới 6 tháng) và viêm gan B mạn tính (virus vẫn ở trong cơ thể người và chưa bị đào thải sau 6 tháng).
Virus viêm gan B có thể gây xơ gan, ung thư ganXét nghiệm HBsAg được thực hiện với mẫu máu bệnh phẩm. HBsAg có thể tìm thấy trong máu sau 10 tuần kể từ ngày phơi nhiễm (tiếp xúc cấp) với virus viêm gan B
Xét nghiệm HBsAg sẽ bao gồm xét nghiệm định tính và định lượng. Trong đó:
- Xét nghiệm định tính HBsAg cho biết người thực hiện xét nghiệm có mang mầm virus viêm gan B hay không. Nếu kết quả HBsAg dương tính (+), tức đối tượng đã mắc phải viêm gan B. Ngược lại, HBsAg âm tính (-), đối tượng chưa bị virus viêm gan B tấn công.
- Xét nghiệm định lượng HBsAg cho biết nồng độ của kháng nguyên virus trong máu giúp bác sĩ dễ dàng theo dõi và điều trị.
Xét nghiệm định lượng kháng nguyên HBsAg không có giá trị tiên lượng bệnh. Nghĩa là khi nồng độ HBsAg cao không có nghĩa là bị viêm gan B nặng và ngược lại. Tuy nhiên, mục tiêu của quá trình điều trị viêm gan B là phải đảm bảo loại hết kháng nguyên HBsAg. Vì vậy xét nghiệm HBsAg là một thông số để theo dõi quá trình điều trị bệnh. Nếu chỉ số giảm dần có nghĩa là bệnh nhân đó có khả năng kháng nguyên HBsAg.
Ứng dụng xét nghiệm định lượng HbsAg
Xét nghiệm định lượng HBsAg có nhiều ứng dụng trong y học lầm sàng. Xét nghiệm này được xem là tiền đề để thực hiện các xét nghiệm khác trong nhóm xét nghiệm viêm gan B.
Theo dõi diễn biến tự nhiên của tình trạng nhiễm virus viêm gan B
Trong quá trình diễn biến tự nhiên của viêm gan B, xét nghiệm định lượng HBsAg có thể được áp dụng để phát hiện những người lành mang bệnh (người bệnh có virus xuất hiện trong cơ thể nhưng không hoạt động). Thông qua việc đánh giá chỉ số HBsAg, xét nghiệm có thể được áp dụng một cách phù hợp để phát hiện bệnh nhân chưa cần phải điều trị, bệnh nhân cần theo dõi chặt chẽ hơn và bệnh nhân cần phải điều trị. Việc thực hiện xét nghiệm này cũng giúp phát hiện những trường hợp virus có thể tái hoạt động trong tương lai gần.
Xét nghiệm định lượng HBsAg giúp theo dõi hiệu quả điều trị
Trong quá trình điều trị, xét nghiệm định lượng HBsAg được sử dụng để đánh giá khả năng đáp ứng điều trị viêm gan B của các loại thuốc tiêm và thuốc uống được sử dụng cho người bệnh. Nó cũng có thể được áp dụng để phát hiện các bệnh nhân có triển vọng thải sạch HBsAg trong cơ thể, bệnh nhân ít có khả năng tái phát để dừng điều trị, bệnh nhân cần tiếp tục điều trị hoặc thay thế phác đồ điều trị.
Đánh giá nguy cơ biến chứng với xét nghiệm định lượng
Viêm gan B, đặc biệt là viêm gan B thể mạn tính có nguy cơ biến chứng thành một số bệnh lý nguy hiểm hơn như xơ gan, ung thư biểu mô tế bào gan. Do đó, xét nghiệm định lượng HBsAg còn được sử dụng để đánh giá nguy cơ biến chứng của bệnh viêm gan B.
Để có thể kiểm tra nguy cơ biến chứng của bệnh, các bác sĩ sẽ cân đối dựa trên cả 2 kết quả xét nghiệm HBsAg định tính và định lượng. Trong đó, ngay cả khi kết quả xét nghiệm âm tính nhưng nếu định lượng HBsAg cao thì bạn vẫn có nguy cơ mắc ung thư biểu mô tế bào gan.
Các loại xét nghiệm HBsAg và đọc kết quả
Hiện nay có nhiều kỹ thuật xét nghiệm HBsAg được áp dụng để phát hiện viêm gan B, nhưng phổ biến nhất nhất là 3 phương thức:
- Tiến hành test nhanh: người xét nghiệm có thể nhận ngay kết quả trong 30 phút. Phương pháp này có ngưỡng phát hiện nồng độ HBsAg là 5ng/ml. Nếu xuất hiện 1 vạch đỏ rõ nét gồm vạch kết quả T và vạch chứng C, đối tượng dương tính với virus viêm gan B. Nếu chỉ có vạch chứng C, không có vạch T (hoặc vạch T rất mờ), người xét nghiệm âm tính với viêm gan B.
Test nhanh HbsAg
- Kỹ thuật miễn dịch gắn enzym (kỹ thuật ELISA): có tính chính xác cao với ngưỡng phát hiện nồng độ HBsAg là 0,25ng/ml và có thể cho ra kết quả sau 1-2 giờ.
- Kỹ thuật miễn dịch hóa phát quang thực hiện trên máy Architect I- 1000: máy có thể trả kết quả sau 30 phút và có ngưỡng phát hiện nồng độ HBsAg cực nhạy (0,15ng/ml). Tuy nhiên phương pháp này khá tốn kém.
Với các phương pháp xét nghiệm HBsAg trên máy tự động, chỉ số HBsAg sẽ thể hiện bằng các con số và được so sánh đối chiếu với giá trị ngưỡng chuẩn: giá trị 1.0 SO hoặc COI.
Nếu HBsAg nhỏ hơn 1.0 SO hoặc dưới chuẩn giá trị COI được xác nhận là âm tính và bình thường. Người làm xét nghiệm nếu chưa tiêm ngừa viêm gan B cần nhanh chóng tiến hành tiêm phòng để ngăn chặn nguy cơ nhiễm bệnh.
Kết quả dương tính khi nồng độ HBsAg lớn hơn 1.0 SO hoặc trên giá trị COI. Người bệnh sẽ được chỉ định thực hiện thêm các xét nghiệm khác như: HBV-DNA, HBeAg, HBeAb, men gan…để phục vụ việc theo dõi tiến trình bệnh. Người dương tính với viêm gan B nên khuyến khích người thân, bạn bè tiến hành xét nghiệm HBsAg và có các biện pháp phòng tránh lây lan.
Như vậy, chỉ số HBsAg chính là điều kiện tiên quyết nhằm phát hiện chính xác dấu ấn của virus viêm gan B. Các đối tượng có khả năng phơi nhiễm cao cần nhanh chóng làm xét nghiệm HBsAg để sớm phát hiện bệnh trạng nhằm phòng và trị bệnh hiệu quả.
Nếu kết quả âm tính
Đây là một kết quả xét nghiệm an toàn và chứng tỏ bạn không mắc virus viêm gan B. Điều cần thiết lúc này đó là tiêm phòng vắc xin viêm gan B để đảm bảo an toàn và tránh bị lây nhiễm virus. Chủ động tiêm vắc xin luôn là biện pháp phòng bệnh tốt nhất.
Tuy nhiên có số ít trường hợp người nhiễm virus lại cho kết quả HBsAg âm tính, trong trường hợp này cần phải theo dõi thêm kết quả men gan tăng không rõ nguyên nhân và tiến hành xét nghiệm bổ sung khác như HBsAb IgM/IgG và/hoặc đo tải lượng virus để chẩn đoán chính xác nhất.
Nếu kết quả dương tính
Nếu bạn nhận được kết quả HBsAg dương tính đồng nghĩa với việc trong huyết thanh có sự xuất hiện kháng nguyên của virus viêm gan B. Điều này có nghĩa là bạn đang nhiễm virus viêm gan B cấp tính hoặc mạn tính.
Thông thường trong khoảng 1 - 10 tuần sau khi tiếp xúc với mầm bệnh virus, nồng độ kháng nguyên HBsAg sẽ xuất hiện và tăng lên nhanh chóng. Đối với những người có hệ miễn dịch và sức đề kháng tốt, điều trị kịp thời thì virus sẽ giảm dần và biến mất sau 4 - 6 tháng.
Nếu sau đó duy trì tốt và bệnh nhân khỏi hoàn toàn thì cơ thể sẽ có khả năng miễn dịch suốt đời với virus viêm gan B và bạn có thể không cần phải tiêm phòng vắc xin viêm gan nữa. Do vậy sau khoảng 6 tháng bạn nên đi xét nghiệm viêm gan B định kỳ để biết chính xác tình trạng của mình.
Ngược lại, những người có hệ miễn dịch kém, bệnh sẽ ngày càng phát triển và trở nên trầm trọng hơn. Chuyển dần từ viêm gan B cấp tính sang viêm gan B mạn tính nếu sau 6 tháng xét nghiệm HBsAg vẫn dương tính. Đây là tình trạng nguy hiểm và nếu không có phác đồ điều trị đúng đắn, kịp thời lâu dần có thể dẫn các nguy cơ như xơ gan, suy gan, ung thư gan nguyên phát...
Lúc này bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm khác để đánh giá như xét nghiệm đo tải lượng virus HBV - DNA, xét nghiệm HBeAg, HBeAb, xét nghiệm men gan...
Xét nghiệm HBsAg chỉ giúp chẩn đoán một người nào đó có mắc viêm gan B hay không và không thể kiểm tra được sự hoạt động của virus. Người bệnh cần thực hiện các xét nghiệm khác để biết chính xác tình trạng hoạt động và tiến triển của virus siêu vi.
Cần phải làm gì nếu xét nghiệm HBsAg dương tính?
Trong trường hợp nếu bạn nhận được kết quả xét nghiệm dương tính và được chẩn đoán là đã mắc viêm gan B thì cũng không nên quá suy sụp, lo lắng. Trên thực tế có rất nhiều người bị viêm gan B vẫn sống khỏe mạnh và chung sống suốt đời với virus.
Điều quan trọng đầu tiên đó là bắt buộc phải tuân thủ theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ chuyên khoa. Tiến hành các xét nghiệm viêm gan đặc hiệu khác để xác định chính xác tình trạng bệnh hiện tại. Dựa vào đó bác sĩ sẽ đưa cho bạn phác đồ điều trị chống virus phù hợp và hiệu quả nhất.
Việc xét nghiệm virus viêm gan B định kỳ là một điều không thể thiếu. Trong suốt quá trình điều trị bệnh, bạn cần phải đi khám xét nghiệm thường xuyên theo hướng dẫn để theo dõi cụ thể và kiểm soát được tình trạng bệnh.
Bạn nên chủ động tăng sức đề kháng của bản thân bằng cách dùng những thực phẩm có lợi cho gan như rau cải, các loại củ, quả giàu vitamin C, thịt nạc, trứng, sữa,... tuyệt đối không dùng rượu, bia và các chất kích thích, hạn chế tâm lý căng thẳng, stress, thức khuya. Thường xuyên rèn luyện tập thể dục thể thao để tăng cường sức khỏe.
Bên cạnh đó, viêm gan B là một bệnh có khả năng lây nhiễm trong cộng đồng qua đường máu, từ mẹ sang con và quan hệ tình dục. Do vậy bạn cần phải biết bảo vệ cộng đồng tránh lây nhiễm cho mọi người xung quanh. Giữ gìn trong sinh hoạt và khuyên người thân nên đi xét nghiệm tiêm phòng viêm gan B.
Các lưu ý khi thực hiện xét nghiệm HBsAg
Xét nghiệm viêm gan B có tỷ lệ sai số nhất định, do đó kết quả xét nghiệm không phản ánh đúng 100% tình trạng bệnh. Có một số trường hợp xét nghiệm cho kết quả dương tính giả với định lượng HBsAg cao. Điều này có thể do quy trình kỹ thuật xét nghiệm chưa tốt, loại kíp dùng trong xét nghiệm không đạt chuẩn… Do đó, chúng ta phải lựa chọn cơ sở y tế uy tín với hệ thống thiết bị y tế đạt chuẩn để đảm bảo kết quả chính xác nhất có thể.
Ngoài ra, để kết quả xét nghiệm viêm gan B chính xác, người bệnh cần lưu ý:
- Nhịn ăn từ 4 – 6 tiếng trước khi thực hiện xét nghiệm. Thức ăn có thể ảnh hưởng đến các phản ứng sinh hóa, làm sai lệch trong kết quả.
- Không sử dụng thuốc trước khi xét nghiệm, đặc biệt là các nhóm thuốc điều trị tâm lý, thuốc kháng sinh… Với những trường hợp bắt buộc phải sử dụng thuốc, bạn phải thông báo với bác sĩ hoặc nhân viên y tế.
- Tuyệt đối không sử dụng bia rượu, sử dụng chất kích thích gần thời gian xét nghiệm.
- Thực hiện xét nghiệm viêm gan B thường xuyên để theo dõi nguy cơ mắc bệnh. Vì viêm gan B là bệnh truyền nhiễm rất dễ lây lan. Bạn có thể kết hợp xét nghiệm này trong danh mục khám sức khỏe định kỳ của mình.
Viêm gan B là bệnh lý có tính lây truyền rất mạnh qua 3 con đường là đường máu, đường từ mẹ sang con và đường tình dục. Vì vậy, ngoài việc chủ động làm xét nghiệm viêm gan B cho bản thân, bạn nên khuyên người thân, vợ chồng, bạn tình (nếu có)… đi khám để có thể phòng bệnh toàn diện nhất.