Lý thuyết Lịch sử 10 Bài 9: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại
A. Lý Thuyết
I. Cơ sở tự nhiên
a) Vị trí địa lí
- Đông Nam Á là một khu vực bao gồm các bản đảo và quần đảo chạy dài từ Thái Bình Dương sang Ấn Độ Dương. Ngày nay, khu vực này gồm 11 quốc gia, được phân thành hai nhóm: Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo
- Đông Nam Á nằm trên con đường hàng hải nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, được xem như một “ngã tư đường”, cầu nối của những nền văn minh lớn trên thế giới.
b) Điều kiện tự nhiên
- Đông Nam Á có hệ thống sông ngòi dày đặc, đất đai màu mỡ, đa số các quốc gia chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa. Hầu hết các quốc gia trong khu vực này đều giáp biển.
- Trên cơ sở điều kiện tự nhiên thuận lợi, ở khu vực Đông Nam Á đã hình thành một nền văn minh bản địa - văn minh nông nghiệp lúa nước trước khi tiếp xúc với văn minh Trung Hoa, Ấn Độ.
- Biển tạo ra nguồn tài nguyền và là đường giao thương cho các nước trong khu vực, cũng như nối Đông Nam Á với các tuyến đường biển quốc tế. Vì vậy, cư dân Đông Nam Á sớm phát triển các hoạt động khai thác biển và buôn bán bằng đường biển
Nông dân cấy lúa trên cánh đồng ở Thái Lan
II. Cơ sở xã hội
a) Cư dân, tộc người
- Đông Nam Á là khu vực đa tộc người với hàng trăm ngóm dân cư. Các nhóm dân cư được phân chia thành các ngữ hệ và nhóm ngôn ngữ khác nhau.
- Ngữ hệ Nam Á:
+ Phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á lục địa, trong đó một số nước dùng làm quốc ngữ, ngư: tiếng Việt, tiếng Khơ-me
+ Gồm 2 nhóm ngôn ngữ là: nhóm Môn - Khơme và nhóm Việt - Mường
- Ngữ hệ Thái - Khađai
+ Phân bố chủ yếu ở Lào, Thái Lan, Nam Trung Quốc, vùng núi Mi-an-ma và Việt Nam
+ Gồm 2 nhóm ngôn ngữ là: nhóm Tày - Thái và nhóm Ka-đai
- Ngữ hệ Mông - Dao
+ Phân bố chủ yếu ở Mi-an-ma, Việt Nam, Lào và Thái Lan
+ Gồm nhóm ngôn ngữ Mông - Dao
- Ngữ hệ Nam Đảo
+ Phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á hải đảo, có một bộ phận ở vùng Tây Nguyên của Việt Nam, vùng duyên hải của Thái Lan và Mi-an-ma
+ Gồm nhóm ngôn ngữ Malayô - Pôlinêdi
- Ngữ hệ Hán - Tạng:
+ Nhóm Hán phân bố chủ yếu tại các thành phố lớn ở Đông Nam Á ; nhóm Tạng - Miến chủ yếu phân bố ở Đông Nam Á lục địa
+ Gồm 2 nhóm ngôn ngữ là: nhóm Hán và nhóm Tạng - Miến
- Sự đa dạng về tộc người, cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo nên nền văn minh bản địa với những sắc thái địa phương phong phú
b) Tổ chức xã hội
- Cư dân Đông Nam Á quần tụ với nhau trên một địa bàn nhất định, hình thành những tổ chức xã hội đầu tiên. Trong đó, làng là tổ chức xã hội phổ biến ở Đông Nam Á (với tên gọi khác nhau ở các vùng).
- Sự phát triển nội tại của các tổ chức xã hội đó đã tạo cơ sở cho sự ra đời các quốc gia đầu tiên, tạo nền tảng cho sự hình thành văn minh Đông Nam Á.
III. Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ, Trung Hoa
a) Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ
- Đông Nam Á tiếp thu có chọn lọc những ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ thông qua quá trình tiếp xúc, giao thương, chủ yếu là qua con đường buôn bán bằng đường biển.
- Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ được thể hiện trên các lĩnh vực tiêu biểu như chính trị, tư tưởng, tôn giáo, văn hoá, nghệ thuật,...
b) Ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa
- Việc tiếp xúc, giao thương giữa Trung Quốc với Đông Nam Á diễn ra từ rất sớm, đặc biệt là thông qua quá trình các triều đại phong kiến Trung Quốc xâm lược, thống trị các nước láng giềng.
- Văn minh Trung Hoa ảnh hưởng đến một số quốc gia Đông Nam Á trên nhiều lĩnh vực (tư tưởng chính trị, văn hoá, giáo dục, văn học - nghệ thuật,...), ở những mức độ khác nhau, trong đó Việt Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn.
Kinh đô Huế (Việt Nam) có sự tiếp thu phong cách kiến trúc cung đình của Trung Hoa
B. Trắc Nghiệm
Câu 1. Khu vực Đông Nam Á ngày nay gồm bao nhiêu quốc gia?
A. 10 quốc gia.
B. 11 quốc gia.
C. 12 quốc gia.
D. 13 quốc gia.
Đáp án đúng là: B
Khu vực Đông Nam Á ngày nay gồm 11 quốc gia, được phân thành hai nhóm: Đông Nam Á lục địa (Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mi-an-ma) và Đông Nam Á hải đảo (Bru-nây, In-đô-nê-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-líp-pin, Xin-ga-po, Đông Ti-mo). (SGK - Trang 76)
Câu 2. Nội dung nào sau đây phản ánh đúng vị trí địa lí của khu vực Đông Nam Á?
A. Nằm trên con đường hàng hải nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương.
B. Nằm trên con đường hàng hải nối liền Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.
C. Là cầu nối giữa vùng Địa Trung Hải và lục địa châu Á.
D. Là cầu nối giữa Đại Tây Dương và Châu Đại Dương.
Đáp án đúng là: A
Với vị trí nằm trên con đường hàng hải nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, Đông Nam Á được xem như một “ngã tư đường”, cầu nối của những nền văn minh lớn trên thế giới. (SGK - Trang 76)
Câu 3. Đa số các quốc gia Đông Nam Á chịu ảnh hưởng của khí hậu nào?
A. Ôn đới gió mùa.
B. Hàn đới.
C. Nhiệt đới gió mùa.
D. Cận nhiệt đới.
Đáp án đúng là: C
Đa số các quốc gia Đông Nam Á chịu ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới gió mùa. (SGK - Trang 78)
Câu 4. Quốc gia nào trong khu vực Đông Nam Á không tiếp giáp biển?
A. Cam-pu-chia.
B. Thái Lan.
C. Mi-an-ma.
D. Lào.
Đáp án đúng là: D
Hầu hết các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á đều giáp biển, trừ Lào.
Câu 5. Trước khi tiếp xúc với văn minh Ấn Độ và Trung Hoa, nền văn minh bản địa được hình thành ở khu vực Đông Nam Á là
A. văn minh nông nghiệp lúa nước.
B. văn minh thương nghiệp đường biển.
C. văn minh thương nghiệp đường bộ.
D. văn minh thủ công nghiệp đúc đồng.
Đáp án đúng là: A
Trên cơ sở điều kiện tự nhiên thuận lợi, ở khu vực Đông Nam Á đã hình thành một nền văn minh bản địa - văn minh nông nghiệp lúa nước - trước khi tiếp xúc với văn minh Ấn Độ và Trung Hoa. (SGK - Trang 78)
Câu 6. Nội dung nào sau đây không phản ánh đúng vai trò của biển đối với các quốc gia Đông Nam Á?
A. Đem lại nguồn tài nguyên phong phú.
B. Là đường giao thương với bên ngoài.
C. Góp phần làm cho khí hậu trở nên ôn hòa.
D. Là nguồn nước tưới tiêu trong nông nghiệp.
Đáp án đúng là: D
Vai trò của biển đối với các quốc gia Đông Nam Á:
- Đem lại nguồn tài nguyên phong phú: hải sản, khoáng sản,…
- Là đường giao thương của các nước trong khu vực, cũng như kết nối Đông Nam Á với các tuyến đường biển quốc tế.
- Giúp khí hậu trở nên ôn hòa, đem lại lượng mưa lớn, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp.
Biển không phải là nguồn nước tưới tiêu trong nông nghiệp.
Câu 7. Con sông nào sau đây không chảy qua khu vực Đông Nam Á?
A. Sông Mê Công.
B. Sông Chao Phray-a.
C. Sông I-ra-oa-đi.
D. Sông Hoàng Hà.
Đáp án đúng là: D
Quan sát hình 1 - Trang 77 SGK, ta thấy các con sông Mê Công, Chao Phray-a và I-ra-oa-đi chảy qua khu vực Đông Nam Á.
Hoàng Hà là con sông lớn ở miền Bắc Trung Quốc, không chảy qua khu vực Đông Nam Á.
Câu 8. Sự đa dạng về cư dân, tộc người tác động như thế nào đến văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại?
A. Giúp văn minh Đông Nam Á phát triển thống nhất.
B. Tạo nên sự tương đồng trong văn hóa các nước.
C. Góp phần làm phong phú văn minh Đông Nam Á.
D. Gây nên sự chia rẽ trong văn hóa Đông Nam Á.
Đáp án đúng là: C
Sự đa dạng về cư dân, tộc người ở Đông Nam Á đã góp phần sáng tạo nên nền văn minh bản địa với những sắc thái địa phương phong phú. (SGK - Trang 81)
Câu 9. Tổ chức xã hội phổ biến ở Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại là
A. làng.
B. quốc gia.
C. tỉnh.
D. huyện.
Đáp án đúng là: A
Trong quá trình sinh sống, cư dân Đông Nam Á quần tụ với nhau trên một địa bàn nhất định, hình thành những tổ chức xã hội đầu tiên. Trong đó, làng là tổ chức xã hội phổ biến ở Đông Nam Á (với tên gọi khác nhau ở các vùng). (SGK - Trang 81)
Câu 10. Văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại chịu ảnh hưởng sâu sắc của những nền văn minh nào sau đây?
A. Văn minh Ai Cập và Lưỡng Hà.
B. Văn minh Tây Âu và Ấn Độ.
C. Văn minh Ấn Độ và Trung Hoa.
D. Văn minh Lưỡng Hà và A-rập.
Đáp án đúng là: C
Trên cơ sở nền văn minh bản địa, cư dân Đông Nam Á tiếp thu ảnh hưởng của các nền văn minh khác như: Ấn Độ, Trung Hoa, phương Tây,… trong đó, văn minh Ấn Độ và Trung Hoa có ảnh hưởng sớm và sâu sắc. (SGK - Trang 81)
Câu 11. Những tôn giáo lớn nào sau đây của Ấn Độ được du nhập vào Đông Nam Á từ những thế kỉ đầu Công nguyên?
A. Hồi giáo, Phật giáo.
B. Cơ Đốc giáo, Hồi giáo.
C. Nho giáo, Đạo giáo.
D. Phật giáo, Hin-đu giáo.
Đáp án đúng là: D
Từ những thế kỉ đầu Công nguyên, các tôn giáo lớn từ Ấn Độ như Phật giáo, Hin-đu giáo đã du nhập vào Đông Nam Á, trong đó Phật giáo ảnh hưởng lớn tới đời sống văn hóa, tinh thần của các dân tộc. (SGK - Trang 82)
Câu 12. Văn minh Ấn Độ được du nhập vào Đông Nam Á chủ yếu qua con đường nào?
A. Buôn bán đường bộ.
B. Buôn bán đường biển.
C. Truyền bá tôn giáo.
D. Chiến tranh xâm lược.
Đáp án đúng là: B
Đông Nam Á tiếp thu có chọn lọc những ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ thông qua quá trình tiếp xúc, giao thương, chủ yếu là qua con đường buôn bán bằng đường biển. (SGK - Trang 83)
Câu 13. Quốc gia Đông Nam Á nào sau đây chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn minh Trung Hoa?
A. Cam-pu-chia.
B. Thái Lan.
C. In-đô-nê-xi-a.
D. Việt Nam.
Đáp án đúng là: D
Do vị trí liền kề, việc tiếp xúc, giao thương giữa Trung Quốc với Đông Nam Á diễn ra từ rất sớm, đặc biệt là thông qua quá trình các triều đại phong kiến Trung Quốc xâm lược, thống trị các nước láng giềng. Văn minh Trung Hoa ảnh hưởng đến một số quốc gia Đông Nam Á trên nhiều lĩnh vực, ở mức độ khác nhau, trong đó Việt Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn. (SGK - Trang 83)
Câu 14. Tôn giáo nào sau đây của Trung Quốc được du nhập vào Việt Nam từ thời Bắc thuộc?
A. Bà-la-môn giáo.
B. Nho giáo.
C. Hồi giáo.
D. Ki-tô giáo.
Đáp án đúng là: B
Nho giáo của Trung Quốc du nhập vào Việt Nam từ thời Bắc thuộc. (SGK - Trang 83)
Câu 15. Việc tiếp thu văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển của văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại?
A. Góp phần làm phong phú văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại.
B. Xóa bỏ nền văn minh cũ, hình thành nền văn minh mới ở Đông Nam Á.
C. Góp phần giữ vững mọi yếu tố truyền thống của văn minh Đông Nam Á.
D. Xây dựng nền văn minh phụ thuộc vào văn minh Ấn Độ và Trung Hoa.
Đáp án đúng là: A
Việc tiếp thu văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa đã góp phần củng cố nền văn hóa truyền thống và làm phong phú văn minh Đông Nam Á thời kì cổ - trung đại.
Xem thêm các bài Lý thuyết Lịch sử 10 sách Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:
Lý thuyết Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại
Lý thuyết Bài 8: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì hiện đại
Lý thuyết Bài 11: Một số nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam
