Giáo án Cầu hiền chiếu (Kết nối tri thức) - Ngữ văn lớp 11

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

Giáo viên giao nhiệm vụ: GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung trước khi đọc:

1. Có không ít câu chuyện thú vị về việc vua chúa hay lãnh đạo đất nước muốn chiêu mộ hiền tài ra gánh vác trọng trách quốc gia. Hãy chia sẻ một câu chuyện mà bạn biết?

2.  Trong công cuộc xây dựng đất nước, việc trọng dụng người tài có ý nghĩa như thế nào?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS hoạt động cá nhân, kết nối với thực tế, nhớ lại những cảm xúc chân thật nhất về trải nghiệm của bản thân. Ghi chép ngắn gọn các nội dung theo yêu cầu.

Bước 3: Báo cáo thảo luận

Yêu cầu khoảng 4 HS chia sẻ trải nghiệm của bản thân một cách ngắn gọn, súc tích.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV cũng có thể chia sẻ cùng HS về trải nghiệm của chính mình, kết nối với bài đọc.

- GV khơi gợi những vấn đề để nêu nhiệm vụ cho bài học mới.

Sau đại thắng quân Thanh, vua Quang Trung Nguyễn Huệ đã bắt đầu kế hoạch xây dựng đất nước, củng cố triều đại mới. Nhà vua sai Tả thị lang Ngô Thì Nhậm- một danh sĩ Bắc Hà soạn tờ “Chiếu cầu hiền” với mục đích thuyết mọi người gọi những người hiền tài khắp nơi, đặc biệt là nho sĩ, sĩ phu miền Bắc bỏ mặc cảm đem hết tài sức cộng tác với triều đình và nhà vua chấn hưng đất nước.

Câu trả lời của HS

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm cần đạt

* Thao tác 1

Giao nhiệm vụ:

HS đọc tiểu dẫn SGK và trả lời câu hỏi. GV chuẩn xác kiến thức.

Dựa vào phần tiểu dẫn SGK, em hãy nêu những nét cơ bản về tác giả Ngô Thì Nhậm?

- Em hãy cho biết bài chiếu chia làm mấy phần và nội dung của từng phần?

Thực hiện nhiệm vụ:

Hướng dẫn HS đọc văn bản.

- Đọc chú thích SGK và giải nghĩa từ khó.

- HS đọc văn bản. Yêu cầu đọc đúng giọng điệu.

- Thảo luận câu hỏi của GV.

Báo cáo, thảo luận:

- GV gọi HS phát biểu.

- Cả lớp nghe, nhận xét và bổ sung.

Phân tích kết luận:

- GV kết luận.

- HS ghe chép bài vào vở.

* Thao tác 2

Giao nhiệm vụ:

GV cho HS thảo luận nhóm:

Nhóm 1.

Quan điểm của nhà vua về người hiền tài như thế nào?

Tác giả so sánh người hiền và thiên tử với những hình ảnh nào?

Cách so sánh như vậy có tác dụng gì?

Nhóm 2.

Trước việc Nguyễn Huệ đem quân ra Bắc diệt Trịnh, nho sĩ Bắc Hà có thái độ như thế nào? Nhận xét cách sử dụng hình ảnh và hiệu quả đạt được?

Nhóm 3.

Tâm trạng của nhà vua ra sao qua 2 câu hỏi: Hay trẫm ít đức…? Hay đang thời đổ nát…?

Triều đình buổi đầu của nền đại định gặp phải những khó khăn nào?

Trước tình hình khó khăn ấy, vua Quang Trung đã làm gì?

Em có nhận xét như thế nào về cách nói ấy?

Nhóm 4.

Đường lối cầu hiền của vua Quang Trung là gì? Gồm những đối tượng nào? Có bao nhiêu cách tiến cử?

Qua đường lối cầu hiền, em có nhận xét như thế nào về vua Quang Trung ?

Nêu những đặc sắc nghệ thuật của văn bản?

Qua bài học, em hãy nêu ý nghĩa của văn bản?

Thực hiện nhiệm vụ:

- HS tiến hành thảo luận nhóm theo yêu cầu.

- GV quan sát và hỗ trợ HS

Báo cáo thảo luận:

- Đại diện từng nhóm phát biểu.

- Các nhóm còn lại theo dõi và nhận xét.

Phân tích kết luận:

- GV phân tích bài của từng nhóm và đưa ra kết luận.

- HS ghi chép bài vào vở.

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:

- Ngô Thì Nhậm (1764 – 1803), hiệu Hi Doãn.

- Người làng Tả Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay: Thanh Trì - Hà Nội)

- Là người học giỏi đỗ đạt, từng làm quan đại thần dưới thời chúa Trịnh

- Khi Lê – Trịnh sụp đổ, ông theo phong trào Tây Sơn và được vua Quang Trung tín nhiệm giao nhiều trọng trách.

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác:

‘Chiếu cầu hiền’ được viết vào khoản năm 1788- 1789 khi tập đoàn Lê – Trịnh hoàn toàn tan rã.

b. Mục đích:

‘Chiếu cầu hiền’ nhằm thuyết phục trí thức Bắc Hà hiểu đúng nhiệm vụ xây dựng đất nước mà Tây Sơn đang tiến hành để cộng tác phục vụ triều đại mới.

c. Thể loại:

Chiếu là một thể văn nghi luận chính trị xã hội thời trung đại thường do nhà vua ban hành.

Xuống chiếu cầu hiền tài là một truyền thống văn hóa chính trị của triều đại phong kiến phương đông.

Văn thể chiếu trang trọng, lời lẽ rõ ràng, tao nhã.

d. Bố cục:

- Ba phần.

+Phần I: “Từng nghe.....người hiền vậy”.

Quy luật xử thế của người hiền

+ Phần II: “Trước đây thời thế.… của trẫm hay sao?”

Cách ứng xử của sĩ phu Bắc Hà và nhu cầu của đất nước:

+ Phần III: “Chiếu này ban xuống…. Mọi người đều biết."

Con đường cầu hiền của vua Quang Trung.

II. Đọc hiểu văn bản.

1. Tìm hiểu giá trị nội dung:

a. Quy luật xử thế của người hiền:

- Người hiền tài có mối quan hệ với thiên tử.

+ Người hiền phải do thiên tử sử dụng.

+ Không làm như vậy là trái với đạo trời, trái với quy luật cuộc sống.

- Tác giả so sánh người hiền:

Người hiền – ngôi sao sáng; thiên tử- sao Bắc Thần (tức Bắc Đẩu).

+ Từ quy luật tự nhiên:

. Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần (ngôi vua).

-> Dùng hình ảnh so sánh, lấy từ luận ngữ tạo nên tính chính danh cho ‘chiếu cầu hiền’ vừa đánh trúng vào tâm lí của nho sĩ Bắc Hà. Cho ta thấy Quang Trung là người có học, biết lễ nghĩa.

b. Cách ứng xử của sĩ phu Bắc Hà và nhu cầu của đất nước:

- Cách ứng xử của sĩ phu Bắc Hà:

+ Mai danh ẩn tích bỏ phí tài năng "Trốn tránh việc đời".

+ Ra làm quan: sợ hãi, im lặng như bù nhìn “không dám lên tiếng", hoặc làm việc cầm chừng “đánh mõ, giữ cửa”.

+ Một số đi tự tử “ra biển vào sông”.

-> Vừa châm biếm nhẹ nhàng vừa tỏ ra người viết bài Chiếu có kiến thức sâu rộng, có tài năng văn chương.

- Hai câu hỏi:“Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá chăng?”. Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự Vương hầu chăng?”

-> Vừa thể hiện sự thành tâm, khiêm nhường, vừa thể hiện sự đòi hỏi và cả chút thách thách của vua Quang Trung.

(Khiến người nghe không thể không thay đổi cách sống. Phải ra phục vụ và phục vụ hết lòng cho triều đại mới).

- Tính chất của thời đại và nhu cầu của đất nước:

Thẳng thắn tự nhận những bất cập của triều đại mới, khéo léo nêu lên những nhu cầu của đất nước:

+Trời còn tối tăm

+Buổi đầu đại định

+Triều chính còn nhiều khiếm khuyết.

-> Gặp nhiều khó khăn -> đòi hỏi sự trợ giúp của nhiều bậc hiền tài.

- Kết thúc đoạn 2: Hỏi mà khẳng định.

-> Nhân tài không những có mà còn có nhiều. Vậy tại sao “không có lấy một người tài danh nào ra phò giúp cho chính quyền buổi ban đầu của trẫm hay sao?”

=> Cách nói vừa khiêm nhường tha thiết, vừa khiên quyết khiến người hiền tài không thể không ra giúp triều đại mới làm cho nho sĩ Bắc Hà không thể không thay đổi cách ứng xử.