Giải Kinh tế Pháp luật 10 Bài 6: Ngân sách nhà nước và thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước
Mở đầu trang 31 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc thông tin dưới đây và thực hiện yêu cầu.
Thông tin. Trong một giai đoạn khó khăn, ảnh hưởng đến việc học tập của rất nhiều học sinh, sinh viên ở các cơ sở giáo dục cả nước, Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ kinh phí giúp các em có điều kiện học tập tốt hơn. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trình Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định không thu học phí trong thời hạn nhất định đối với trẻ em học mẫu giáo và học sinh phổ thông công lập, học viên học tại cơ sở giáo dục thường xuyên theo chương trình giáo dục phổ thông thuộc vùng bị thiên tai, dịch bệnh, vùng xảy ra các sự kiện bất khả kháng.
(Trích Nghị định 81/2021/ND-CP)
Câu hỏi: Em hãy chia sẻ suy nghĩ của em về chính sách hỗ trợ, không thu học phí của Chính phủ trong thông tin trên. Theo em, khoản kinh phí hỗ trợ trên được trích từ nguồn nào?
Trả lời:
- Chính sách hỗ trợ, không thu học phí của chính phủ trong thông tin trên: đã giúp học sinh, sinh viên các vùng khó khăn có điều kiện học tập tốt hơn; chính sách trên góp phần động viên các bạn học sinh sinh viên đến trường.
- Theo em, khoản kinh phí hỗ trợ trên được trích từ nguồn ngân sách nhà nước.
1. Khái niệm ngân sách nhà nước
Câu hỏi trang 32 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi.
- Em hiểu thế nào là ngân sách nhà nước?
- Ngân sách nhà nước gồm những khoản và bộ phận nào?
Trả lời:
- Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoản thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước.
- Ngân sách nhà nước bao gồm các khoản: Ngân sác trung ương và ngân sách địa phương.
2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước
Thông tin 1. Ngân sách nhà nước là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội biểu quyết thông qua trước khi thi hành. Ngân sách nhà nước còn là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia được trao cho Chính phủ tổ chức thực hiện, được Quốc hội thông qua và giám sát trực tiếp. Trong những năm qua, ngân sách nhà nước luôn được đánh giá tương đối tích cực và toàn diện. Ngân sách nhà nước được xem là nguồn tài chính lớn của quốc gia, là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phù hợp cho các hoạt động chi đầu tư phát triển xây dựng cơ sở hạ tầng, đảm bảo vì lợi ích chung của toàn xã hội như: trợ cấp cho nhân dân các vùng bị thiên tai, dịch bệnh, tài trợ cho các doanh nghiệp trong nước bằng biện pháp trợ giá nhằm phục hồi một số ngành sản xuất quan trọng nào đó của đất nước. Bên cạnh đó, ngân sách nhà nước cũng phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp trong quá trình xây dựng và thực hiện ngân sách.
Thông tin 2. Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ Quyết định 1913/QĐ-TTg hỗ trợ kinh phí cho các địa phương khắc phục hậu quả bão số 5, 6, 7, 8, 9 và mưa lũ tháng 10 năm 2020 tại miền Trung và Tây Nguyên. Theo thứ tự ưu tiên như sau: Thực hiện công tác tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ dân sinh (hỗ trợ gia đình có người bị chết, mất tích, nhà ở bị hư hỏng), di dân khẩn cấp, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp bị thiệt hại; khắc phục cấp bách cơ sở hạ tầng thiết yếu bị hư hỏng nặng do bão, lũ, ngập lụt, sạt lở đất: y tế, trường học, công trình cung cấp nước sạch, thủy lợi, đê điều...Theo đó, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai, Ủy ban nhân dân các tỉnh được tạm cấp kinh phí chịu trách nhiệm toàn diện về tính chính xác của nội dung và số liệu báo cáo.
(Trích Báo Chính phủ, ngày 25/11/2020)
Câu hỏi:
- Cho biết, ở nước ta cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền thông qua dự toán ngân sách và giám sát ngân sách nhà nước.
- Hãy liệt kê những đặc điểm của ngân sách nhà nước.
Trả lời:
- Ở nước ta, cơ quan có thẩm quyền thông qua dự toán ngân sách và giám sát ngân sách nhà nước là: Quốc hội
- Đặc điểm của ngân sách nhà nước:
+ Là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội thông qua trước khi thi hành;
+ Là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia, được trao cho Chính phủ thực hiện nhưng do Quốc hội giám sát;
+ Được thiết lập và thực thi hoàn toàn vì mục tiêu mưu cầu lợi ích chung cho toàn thể quốc gia;
+ Luôn phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp trong quá trình xây dựng và thực hiện ngân sách.
3. Vai trò của ngân sách nhà nước
Trường hợp 1. Theo quy địn tại khoản 1 Điều 4 Nghị định 116/2020/NĐ-CP, tân sinh viên sư phạm sẽ được miễn học phí và hỗ trợ sinh hoạt phí 3,63 triệu đồng/tháng. Nghe tin này, anh A rất vui mừng vì con anh vừa trúng tuyển vào trường Đại học Sư phạm H mà điều kiện kinh tế gia đình lại rất khó khăn. Nhờ chính sách này của Chính phủ, anh H đỡ phần nào gánh nặng các khoản tiền học phí, chi phí sinh hoạt trong suốt 4 năm đại học của con mình.
Trường hợp 2. Thực hiện Nghị quyết số 76/2014/QH13 của Quốc hội về đẩy mạnh thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững đến năm 2020, tỉnh A đã thực hiện các chính sách giảm nghèo như: chính sách khám chữa bệnh cho người nghèo, chính sách nâng mức hỗ trợ bảo hiểm y tế cho hộ cận nghèo, chính sách hỗ trợ cho học sinh nghèo về giáo dục - đào tạo, chính sách cho vay vốn tín dụng ưu đãi, … góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, từng bước cải thiện và nâng cao điều kiện sống của người nghèo, người có thu nhập thấp.
Trả lời:
- Vai trò của ngân sách nhà nước:
+ Tạo nguồn vốn hỗ trợ học phí cho sinh viên trường sư phạm, thực hiện các chính sách hỗ trợ cho người nghèo về khám chữa bệnh, hỗ trợ bảo hiểm y tế, giáo dục - đào tạo, vay vốn ưu đãi => Tạo lập nguồn vốn lớn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, huy động nguồn tài chính
+ Điều tiết các hoạt động kinh tế và xã hội.
+ Điều tiết thu nhập dân cư, hạn chế sự bất bình đẳng xã hội.
4. Quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước
Trường hợp. Hàng năm, Công ti A luôn chấp hành nghiêm chỉnh quy định về Luật Ngân sách nhà nước, hoàn thành các nghĩa vụ nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí cho Nhà nước. Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách, công ti cũng đóng góp nguồn thu quan trọng cho địa phương, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân và an sinh xã hội.
Câu hỏi: Cho biết các quyền và nghĩa vụ trong việc thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước mà công thi A đã thực hiện.
Trả lời:
- Các quyền và nghĩa vụ trong việc thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước mà công ti A đã thực hiện:
+ Chấp hành nghiêm chỉnh quy định về Luật Ngân sách nhà nước.
+ Hoàn thành nghĩa vụ nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí cho Nhà nước.
+ Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách.
+ Đóng góp nguồn thu cho địa phương, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân và an sinh xã hội.
Luyện tập
Luyện tập 1 trang 36 Kinh tế và Pháp luật 10: Trao đổi cùng các bạn và cho biết em đồng tình hay không đồng tình với các ý kiến sau. Giải thích vì sao.
a. Ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia được trao cho Chính phủ tổ chức thực hiện.
b. Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước thực hiện theo nguyên tắc hoàn trả trực tiếp.
c. Ngân sách nhà nước góp phần điều tiết nền kinh tế như kích thích hay hạn chế sản xuất, tiêu dùng bằng các chính sách thuế, tài chính.
d. Ngân sách nhà nước luôn duy trì ở mức bội chi để đảm bảo các hoạt động của kinh tế - xã hội.
Trả lời:
- Ý kiến A. Đồng tình. Ngân sác nhà nước do chính phủ tổ chức thực hiện, được Quốc hội thông qua và giám sát.
- Ý kiến B. Không đồng tình. Vì: Hoạt động chi thu của ngân sách thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu.
- Ý kiến C. Đồng tình. Vì Ngân sách nhà nước là công cụ để nhà nước thực hiện việc điều tiết các hoạt động kinh tế và xã hội.
- Ý kiến D. Không đồng tình. Vì bội chi ngân sách là tình trạng mất cân đối của ngân sách, phản ánh sự thiếu hụt của nền tài chính.
Luyện tập 2 trang 36 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy đọc các nội dung sau và cho biết nội dung nào không phải đặc điểm cuả ngân sách nhà nước. Vì sao?
a. Ngân sách nhà nước phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp.
b. Ngân sách nhà nước góp phần hạn chế sự bất bình đẳng xã hội.
c. Ngân sách nhà nước là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội biểu quyết thông qua trước khi thi hành.
d. Ngân sách nhà nước góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trả lời:
- Nội dung b và d không phải là đặc điểm của ngân sách nhà nước. Vì đó là vai trò của ngân sách nhà nước.
Luyện tập 3 trang 36 Kinh tế và Pháp luật 10: Thảo luận cùng bạn và cho biết ý kiến của em với các hành vi thực hiện pháp luật về ngân sách trong các trường hợp sau:
Trường hợp 1. Doanh nghiệp A kinh doanh về lĩnh vực công nghệ, hằng năm tổng lợi nhuận lên đến hơn 10 tỉ đồng. Tuy nhiên, cơ quan nhà nước phát hiện Doanh nghiệp A chưa hoàn thành nghĩa vụ ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật hiện hành.
Trường hợp 2. Việc công khai ngân sách hiện nay được thực hiện theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước hiện hành. Hằng năm, địa phương T đã thực hiện công khai số liệu dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước một cách đầy đủ và nằm trong danh sách những địa phương đứng đầu về thu ngân sách.
Trường hợp 3. Trong năm vừa qua, công ti M đã nộp ngân sách nhà nước trên 15 tỉ đồng. Bên cạnh việc thực hiện tốt nghĩa vụ nộp ngân sách, công ti đã tuyên truyền đến người lao động hiểu rõ hơn quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong việc thực hiện các chính sách thuế. Bên cạnh đó, Công ti M cũng được tôn vinh là doanh nghiệp tiêu biểu trong việc nộp thuế vào ngân sách nhà nước.
Câu hỏi:
- Em có nhận xét gì về hành vi của Công ti A và Công ti M trong các trường hợp trên?
- Em đồng tình hay không đồng tình với cách xử lí của cơ quan nhà nước có thẩm quyền? Vì sao?
Trả lời:
- Nhận xét:
+ Em không đồng tình với hành vi của công ti A trong trường hợp trên. Vì công ti A chưa hoàn thành nghĩa vụ ngân sách nhà nước theo đúng quy định của pháp luật.
+ Em đồng tình với hành vi của công ti M vì công ti M đã thực hiện đúng nghĩa vụ ngân sách nhà nước theo pháp luật và còn tuyên truyền cho moi người về quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong việc hoàn thành nghĩa vụ ngân sách nhà nước.
- Em đồng tình với cách xử lí của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Vì việc tôn vinh các doanh nghiệp tiêu biểu góp phần xây dựng tấm gương để mọi người noi theo, qua đó tuyên truyền mọi người thực hiện tốt nghĩa vụ của mình.
Vận dụng
Vận dụng 1 trang 37 Kinh tế và Pháp luật 10: Em hãy vẽ sơ đồ tư duy về đặc điểm và vai trò của ngân sách nhà nước.
Trả lời:
(*) Sơ đồ tham khảo
Vận dụng 2 trang 37 Kinh tế và Pháp luật 10: Hãy thiết kế một sản phẩm tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước để tuyên truyền đến bạn bè, người thân.
Trả lời:
(*) Sản phẩm pham khảo
Xem thêm lời giải bài tập SGK Kinh tế pháp luật lớp 10 Chân trời sáng tạo hay, chi tiết khác:
Bài 5: Giá cả thị trường và chức năng của giá cả thị trường
Bài 7: Thuế và thực hiện pháp luật về thuế
Bài 8: Sản xuất kinh doanh và các mô hình sản xuất kinh doanh
