Đọc văn bản
Nếu cậu muốn có một người bạn(1)
(Trích Hoàng từ bé(2), ĂNG-TOAN ĐƠ XANH-TƠ Ê-XU-PE-RI)
Thế rồi một con cáo xuất hiện(3):
– Xin chào – con cáo nói.
– Xin chào – hoàng tử bé lịch sự trả lời rồi quay người lại nhưng không nhìn thấy gì.
– Mình ở đây- giọng nói vang lên – dưới cây táo…
– Bạn là ai? – Hoàng tử bé hỏi. – Bạn dễ thương quá…
– Mình là cáo – con cáo trả lời.
– Lại đây chơi với mình đi – hoàng tử bé đề nghị nó. – Mình buồn quá…
– Mình không thể chơi với bạn được – con cáo nói. – Mình chưa được cảm hoá(4).
– À! Xin lỗi! – Hoàng tử bé thốt lên.
Nhưng sực nhớ ra, cậu hỏi lại:
– “Cảm hoá” nghĩa là gì?
– Bạn không phải người ở đây – con cáo nói – bạn đi tìm gì vậy?
– Mình đi tìm con người. – Hoàng tử bé nói. – “Cảm hoá” nghĩa là gì?
– Con người – con cáo nói – họ có súng và họ đi săn. Thật là phiền toái! Họ còn nuôi gà nữa. Đó là chuyện được nhất ở họ. Bạn có tìm gà không?
– Không, mình đi tìm bạn bè. “Cảm hoá” nghĩa là gì?
– Đó là thứ bị lãng quên lâu lắm rồi. Nó có nghĩa là “làm cho gần gũi hơn…”
– Làm cho gần gũi hơn?
– Chứ sao – con cáo lên giọng. – Bạn đối với mình mới chỉ là một cậu bé giống như cả trăm nghìn cậu bé. Và mình không cần đến bạn. Còn bạn cũng chẳng cần gì đến mình. Mình đối với bạn chỉ là một con cáo giống như cả trăm nghìn con cáo. Nhưng, nếu bạn cảm hoá mình, tụi mình sẽ cần đến nhau. Lúc đó bạn đối với mình sẽ là duy nhất trên đời. Mình đối với bạn sẽ là duy nhất trên đời…
– Mình bắt đầu hiểu rồi. Có một bông hoa(5)… Mình nghĩ là nó đã cảm hoá mình…
– Có thể lắm. Trên Trái Đất người ta thấy đủ thứ chuyện…
– Ồ! Không phải trên Trái Đất – hoàng tử bé nói.
Con cáo tỏ ra rất tò mò:
– Trên một hành tinh khác?
– Đúng vậy.
– Có thợ săn trên hành tinh đó không?
– Không.
– Chuyện này, đúng là thú vị! Còn gà?
– Không.
– Chẳng có gì là hoàn hảo – con cáo thở dài.
Nhưng rồi nó quay lại với ý nghĩ lúc nãy:
– Cuộc sống của mình thật đơn điệu. Mình săn gà, con người săn mình. Mọi con gà đều giống nhau, mọi con người đều giống nhau. Cho nên mình hơi chán. Bởi vậy, nếu bạn cảm hoá mình, xem như đời mình đã được chiếu sáng. Mình sẽ biết thêm một tiếng chân khác hẳn mọi bước chân khác. Những bước chân khác chỉ khiến mình trốn vào lòng đất. Còn bước chân của bạn sẽ gọi mình ra khỏi hang, như là tiếng nhạc. Và nhìn xem! Bạn thấy không, cánh đồng lúa mì đằng kia? Mình không ăn bánh mì. Lúa mì chả có ích gì cho mình. Những đồng lúa mì chẳng gợi nhớ gì cho mình cả. Mà như vậy thì buồn quá! Nhưng bạn có mái tóc vàng óng. Nếu bạn cảm hoá mình thì thật là tuyệt vời! Lúa mì vàng óng ả sẽ làm mình nhớ đến bạn. Và mình sẽ thấy thích tiếng gió trên đồng lúa mì…
Con cáo ngừng lời và nhìn hoàng tử bé chăm chú. Nó nói:
– Bạn làm ơn… cảm hoá mình đi!
– Mình muốn lắm – hoàng tử bé trả lời – nhưng mình không có thời gian. Mình còn phải đi kiếm bạn bè và tìm hiểu nhiều thứ.
– Người ta chỉ hiểu những gì họ đã cảm hoá. […] Nếu muốn có một người bạn, hãy cảm hoá mình đi!
– Cần phải làm sao? – Hoàng tử bé hỏi.
– Cần phải rất kiên nhẫn – con cáo trả lời. – Trước tiên bạn ngồi xa mình một chút, như thế, trên cỏ. Mình sẽ liếc nhìn bạn còn bạn thì không nói gì cả. Lời nói là nguồn gốc của mọi sự hiểu lầm. Nhưng mỗi ngày, bạn có thể ngồi xích lại gần hơn…
[…] Cứ thế, hoàng tử bé cảm hoá con cáo. Khi gần đến lúc phải ra đi, con cáo nói:
– A!… Mình sẽ khóc mất.
– Lỗi do bạn đó – hoàng tử bé nói – mình không muốn làm bạn đau lòng chút nào, nhưng bạn lại muốn mình cảm hoá bạn…
– Tất nhiên rồi – con cáo nói.
– Nhưng bạn sẽ khóc – hoàng tử bé nói.
– Tất nhiên rồi – con cáo nói.
– Vậy thì bạn chẳng được gì cả.
– Mình được chứ – con cáo nói – bởi vì còn có màu lúa mì.
Sau đó nó nói thêm:
– Hãy thăm lại vườn hoa hồng đi! Bạn sẽ hiểu rằng bông hoa của bạn là duy nhất trên đời. Rồi khi bạn quay lại vĩnh biệt mình, mình sẽ tặng bạn một bí mật làm quà.
Hoàng tử bé đi thăm lại vườn hoa hồng:
– Các bạn chẳng giống bông hồng của tôi chút nào, các bạn chưa là gì cả – cậu nói với chúng. – Chẳng ai cảm hoá các bạn và các bạn chẳng cảm hoá ai. Các bạn giống như bạn cáo của tôi ngày trước. Hồi đó bạn ấy chỉ là một con cáo như cả trăm ngàn con khác. Nhưng tôi đã biến bạn ấy thành bạn của tôi, và bây giờ bạn ấy trở thành duy nhất trên đời.
[…] Rồi cậu quay lại chỗ con cáo:
– Vĩnh biệt – cậu nói…
– Vĩnh biệt – con cáo nói. – Đây là bí mật của mình. Rất đơn giản: người ta chỉ thấy rõ với trái tim. Điều cốt lõi(6) vô hình trong mắt trần(7).
– Điều cốt lõi vô hình trong mắt trần – hoàng tử bé lặp lại, để cho nhớ.
– Chính thời gian mà bạn bỏ ra cho bông hồng của bạn đã khiến bông hồng của bạn trở nên quan trọng đến thế.
– Chính thời gian mà mình bỏ ra cho bông hồng của mình… – Hoàng tử bé lặp lại, để cho nhớ.
– Con người đã quên mất sự thật này – con cáo nói. – Nhưng bạn thì không được quên. Bạn có trách nhiệm mãi mãi với những gì bạn đã cảm hoá. Bạn có trách nhiệm với bông hồng của bạn…
– Mình có trách nhiệm với bông hồng của mình… – Hoàng tử bé lặp lại, để cho nhớ.
(Ăng-toan đơ Xanh-tơ Ê-xu-pe-ri, Hoàng tử bé, Nguyễn Tấn Đại dịch, NXB Hội Nhà văn, Hà Nội, 2005, tr. 68 – 75; Nguyễn Tấn Đại hiệu đính bản dịch, 2020)
Tác giả - Tác phẩm Nếu cậu muốn có một người bạn
Tác giả Ê-xu-pe-ri
Ăng-toan đơ Xanh-tơ Ê-xu-pe-ri (1900 - 1944)
- Là nhà văn lớn người Pháp.
- Là phi công và từng tham gia chiến đấu trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
- Các đề tài của ông lấy đề tài, cảm hứng từ những chuyến bay và cuộc sống của người phi công.
- Ngòi bút đậm chất trữ tình, trong trẻo, giàu cảm hứng lãng mạn.
- Tác phẩm chính: Hoàng tử bé, Bay đêm, Cõi người ta, Phi công thời chiến,…
Tác phẩm Nếu cậu muốn có một người bạn
1. Thể loại: Truyện đồng thoại.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Trích chương 21 của tác phẩm “Hoàng tử bé” - tác phẩm nổi tiếng nhất của Ê-xu-pe-ri.
3. Phương thức biểu đạt : Tự sự.
4. Người kể chuyện: Ngôi thứ nhất (là nhân vật “tôi” - viên phi công gặp nạn trên sa mạc) nhưng trong đoạn trích “Nếu cậu muốn có một người bạn” lại không xuất hiện khiến câu chuyện như được kể bằng ngôi thứ ba.
5. Tóm tắt:
Đoạn trích “Nếu cậu muốn có một người bạn…” kể về cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa hoàng tử bé và một con cáo trên Trái Đất. Khi vừa xuống đến nơi, nhìn thấy vườn hoa hồng có cả trăm nghìn bông, cậu thất vọng, buồn bã vì cứ ngỡ bông hoa của mình là duy nhất. Đúng lúc đó cáo xuất hiện. Nó trò chuyện với hoàng tử bé về cuộc sống trên Trái Đất và thế nào là cảm hóa. Cáo mong muốn được hoàng tử bé cảm hóa. Rồi đến lúc phải chia tay cáo đã tặng cho hoàng tử bé một bí mật và giải thích cho cậu nghe đóa hoa của cậu là duy nhất và đặc biệt vì bông hoa đó đã cảm hóa được cậu.
6. Bố cục:
Gồm 3 phần:
+ Phần 1: Từ đầu đến “tiếng gió trên đồng lúa mì” : Hoàng tử bé gặp gỡ và làm quen với cáo.
+ Phần 2: Tiếp theo đến “bạn ấy trở thành duy nhất trên đời”: Hoàng tử bé và cáo kết bạn, cảm hóa nhau.
+ Phần 3: Đoạn còn lại: Hoàng tử bé và cáo chia tay nhau.
7. Giá trị nội dung:
+ Nếu cậu muốn có một người bạn là đoạn trích nói lên ý nghĩa và cách thức chân chính để nhìn nhận một tình bạn. Câu chuyện xoanh quanh hoàng tử bé và con cáo cùng định nghĩa về "cảm hóa". Từ đó nêu ra những bài học cuộc đời cho độc giả.
8. Giá trị nghệ thuật:
+ Tác giả đã nhân cách hóa thành công nhân vật con cáo phù hợp với thể loại truyện đồng thoại.
+ Sử dụng ngôi kể thứ nhất chân thực.
+ Nhiều ẩn dụ tinh tế.
+ Lối kể gần gũi, hấp dẫn.
