Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ Cánh diều
Bài giảng Soạn văn lớp 6 Tập 2 Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ
A. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ ngắn gọn:
1. Chuẩn bị
Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự miêu tả cần chú ý
+ Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
+ Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.
+ Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ.
+ Ý nghĩa của bài thơ và những tình cảm nhận thức của em sau khi đọc
Trả lời:
- Câu chuyện được kể trong bài thơ: kể lại câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
- Yếu tố tự sự trong văn bản:
+ Kể lại một đêm không ngủ của Bác, những hành động yêu thương của bác cho các chiến sĩ.
+ Kể lại cuộc trò chuyện của Bác và anh đội viên.
- Yếu tố miêu tả trong văn bản: “trời khuya”, “Bác trầm ngâm”, “mưa lâm thâm”, “người Cha mái tóc bạc”,…
- Tác dụng của những yếu tố tự sự miêu tả trong bài thơ Đêm nay Bác không ngủ để tái hiện lại hình tượng Bác Hồ hiện ra một cách tự nhiên, có tính khẳng định lại được đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. Qua đó, người chiến sĩ hiểu thêm tấm lòng nhân ái bao la của Bác.
- Một số đặc sắc về nghệ thuật:
+ Thể thơ 5 chữ, gần gũi với dân ca, tạo nên sắc thái
+ Hình ảnh gần gũi, quen thuộc
+ Giọng điệu thành kính, thiết tha
- Ý nghĩa và nhận thức: Văn bản tái hiện lại tình yêu thương, sự quan tâm của Bác Hồ dành cho các chiến sĩ bộ đội. Qua đó, em càng thêm yêu, thêm kính trọng và ngưỡng mộ vị cha gia kính yêu của dân tộc.
Trả lời:
- Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927, quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi. Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV,Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
- Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, ông tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
- Đêm nay Bác không ngủ (1951). Bài thơ đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.
2. Đọc hiểu
Câu 1 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai
Trả lời:
Tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai: “trầm ngâm", "lâm thâm", "xơ xác" trong khổ thơ thứ hai để làm tăng giá trị biểu cảm và miêu tả cho khổ thơ, làm cho đoạn thơ hiện lên đặc sắc hơn.
Trả lời:
- Dòng thơ số 11 nổi bật với biện pháp tu từ ẩn dụ: Người cha mái tóc bạc. Tác giả lấy hình ảnh người cha để nói về Bác Hồ, đó là phép ẩn dụ phẩm chất.
- Tác dụng: gợi nhiều liên tưởng cho người đọc về tình thương yêu của Bác Hồ với chiến sĩ trên một đêm rừng ở chiến khu Việt Bắc. Đó là sự quan tâm, chu đáo, gần gũi, thân thương như người cha với người con trong gia đình.
Trả lời:
Các dấu gạch dầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25:
- Bác ơi! Bác chưa ngủ?
Bác có lạnh lắm không?
- Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc.
=> Tác dụng:
- Tạo nên đoạn hội thoại giữa Bác Hồ và anh đội viên, qua đó nhấn mạnh tình cảm của Bác Hồ đối với các bộ đội ta và sự hi sinh bao la mà Bác dành cho mọi người.
- Bên cạnh đó cũng tạo nên yếu tố tự sự khiến cho bài thơ trở nên hấp dẫn, một bài thơ nhưng các sự việc lại diễn ra như một câu chuyện đang được kể lại.
Trả lời:
Trong câu Bác vẫn ngồi đinh ninh/ chòm râu im phăng phắc có hai từ láy đinh ninh, phăng phắc. Hai từ láy này có vai trò lớn trong việc miêu tả chân dung Bác: khắc hoạ được cụ thể, rõ ràng tư thế, dáng vẻ và tâm tư của Bác trong đêm không ngủ. Qua hai từ láy có thể thây được lí do Bác không ngủ vì đang tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn lao.
Câu 5 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Trả lời:
Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ: đó là tâm trạng yêu thương, lo lắng của Bác đối với các anh chiến sĩ đang chiến đấu vì quê hương.
Câu 6 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối
Trả lời:
Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữ cuối dòng 3 (hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)
Câu hỏi cuối bài
Câu 1 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Bài thơ có nhân vật: anh đội viên và bác Hồ
- Hoàn cảnh xuất hiện ở chi tiết:
Thấy trời khuya lắm rồi
Lặng yên bên bếp lửa
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác
- Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian:
Đêm nay ở chiến khu, ngoài trời mưa lâm thâm, có anh đội viên nửa đêm giật mình tỉnh giấc. Hình ảnh hiện ra trước mắt anh là Bác Hồ đang ngồi lặng yên bên bếp lửa. Mái tóc Bác đã bạc đi rất nhiều. Đêm khuya thanh vắng, Bác lặng lẽ rón chân đi tới kéo chăn cho từng người. Thấy Bác tới gần, anh đội viên khẽ hỏi: "Bác ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?. Nghe thế, Bác đáp lại anh đội viên bằng giọng trầm ấm: "Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc". Nghe lời Bác, anh đội viên chìm vào giấc ngủ tiếp nhưng dường như lúc này giấc ngủ cũng không còn được sâu như lúc đầu nữa. Những câu hỏi được đặt ra quanh quẩn trong đầu không hiểu vì sao Bác thao thức đến vậy. Lần thứ ba thức dậy, thắc mắc của a đã được giải đáp, Bác thức trong đêm là vì lo việc nước, thương đoàn dân công, thương mọi người còn đang vất vả. Xúc động trước tình thương của Bác, anh thức luôn cùng Bác đêm đó.
Câu 2 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công:
+ Bác nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người.
"Rồi bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng."
+ Bác nóng ruột thương đoàn dân công đang vất vả trên các nẻo đường.
"Bác thương đoàn dân công"
"Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau"
Em thích nhất hình ảnh
- Em thích nhất hình ảnh bác nhón chân, nhẹ nhàng đi đắp chăn cho từng người giống như hình ảnh người cha quan tâm đến những người con của mình.
Câu 3 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:
+ Lo lắng cho Bác:
"Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm”
+ Quan tâm, muốn Bác nghỉ ngơi:
"Anh hoảng hốt giật mình"
"Anh vội vàng nằng nặc"
+ Yêu quý, ngưỡng mộ Bác:
"Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác"
- Em thích nhất chi tiết: "Không biết nói gì hơn/ Anh nằm lo Bác ốm/ Lòng anh cứ bề bộn", chi tiết này thể hiện tình cảm mà anh đội viên dành cho Bác giống như tình cảm của một người con dành cho cha của mình.
Câu 4 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Câu thơ được nhắc lại 3 lần trong bài thơ.
- Việc nhắc lại câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ" muốn nói lên được tình cảm của bác trong câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ" của mỗi khổ thơ. Câu thơ ấy thể hiện Bác là một con người yêu thương dân, lo lắng cho dân. Một lòng muốn bảo vệ nước. Bác thương các chiến sĩ, vì muốn trận đấu ngày mai giành thắng lợi, Bác ân cần chăm sóc họ. Tình thương bao la rộng lớn như biển cả. "Đêm nay Bác không ngủ". Nhà thơ muốn mọi người hiểu về tấm long bao la cũng như tính cách của Bác.
Câu 5 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Ví dụ cho yếu tố miêu tả:
+ "Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác"
+ "Bác nhón chân nhẹ nhàng"
+ "Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngon lửa hồng"
- Tác dụng: Những yếu tố miêu tả trên có tác dụng nhấn mạnh những gian khó nơi chiến khu, qua đó làm nổi bật hình ảnh vĩ đại của vị cha già kính yêu và toát lên tình yêu thương bao la của Người dành cho chiến sĩ. Nhờ các yếu tố miêu tả này mà văn bản giàu hình tượng, đặc sắc và hình ảnh Bác Hồ hiện lên vĩ đại hơn.
Câu 6 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Giống nhau: đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ
- Khác nhau:
+ Hình thức: 1 bài là văn xuôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ
+ Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy (góc nhìn của anh đội viên) còn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại.
B. Tóm tắt những nội dung chính khi soạn bài Đêm nay Bác không ngủ
I. Tác giả
1. Tiểu sử
- Minh Huệ (1927-2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái.
- Quê hương ông ở Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi.
- Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi.
- Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học, Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
- Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, ông tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
2. Sự nghiệp văn học
- Tác phẩm tiêu biểu: Dòng máu Việt Hoa (1954); Tiếng hát quê hương (1959); Rừng xưa rừng nay (bút ký, 1962); Đất chiến hào (1970); Mùa xanh đến (1972); Ngọn cờ Bến Thủy (truyện ký, 1974-1979); Người mẹ và mùa xuân (truyện ký, 1981); Đêm nay Bác không ngủ (1976); Phút bi kịch cuối cùng (1990); Thưởng thức thơ viết về Bác Hồ (1992)….
- Ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm nay Bác không ngủ (1985); Tiếng hát quê hương (1959); và Đất chiến hào (1970).
- Trong số tất cả những sáng tác của mình, “Đêm nay Bác không ngủ” là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta. Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” miêu tả hoàn cảnh khi mọi người ngủ ở túp lều tranh. Bài thơ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác Hồ với nhân dân và bộ đội Việt Nam và tình cảm khâm phục, kính yêu của người chiến sĩ đối với vị lãnh tụ của dân tộc.
II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh ra đời, xuất xứ
- Bà thơ viết năm 1951.
- Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta. Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” miêu tả hoàn cảnh khi mọi người ngủ ở túp lều tranh.
2. Thể loại: Thơ 5 chữ
3. Bố cục: 3 đoạn
- Đoạn 1 (Từ đầu … đến "Lấy sức đâu mà đi"): Anh đội viên thức dậy lần thứ nhất.
- Đoạn 2 (Tiếp theo … đến "Anh thức luôn cùng Bác"): Anh đội viên thức dậy lần thứ ba.
- Đoạn 3 (Còn lại): Suy nghĩ của anh đội viên về Bác.
4. Tóm tắt
Trong một đêm khuya, để chuẩn bị cho chiến dịch ngày mai, Bác Hồ ở cùng lán với bộ đội trong rừng. Bên bếp lửa, Bác không ngủ vì thương đoàn dân công giờ này còn phải chịu rét mướt khổ sở ngoài rừng sâu mưa đêm rả rích. Bác không ngủ nên Bác đi lại săn sóc giấc ngủ cho những người bộ độ để sáng hôm sau hành quân đi vào các trận đánh với quân thù.
5. Giá trị nội dung
Tác phẩm kể về một đêm không ngủ của Hồ Chí Minh trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp và thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác Hồ với nhân dân và bộ đội Việt Nam và tình cảm khâm phục, kính yêu của người chiến sĩ đối với vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.
6. Giá trị nghệ thuật
- Thể thơ 5 chữ, có nhiều vần liền thích hợp với lối kể chuyện.
- Phương thức biểu đạt tự sự, kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố biểu cảm và miêu tả.
- Hình ảnh, chi tiết giản dị, chân thực, cảm động.
Xem thêm các bài Soạn văn lớp 6 sách Cánh diều hay, ngắn gọn khác:
