BPA là gì? Ảnh hưởng của BPA đối với sức khỏe

Một số chuyên gia cho rằng đây là chất gây hại và mọi người nên hạn chế sử dụng những sản phẩm có chứa BPA.

Nhưng liệu BPA có thật sự gây hại cho sức khỏe?

Bài viết này đưa ra đánh giá chi tiết về BPA và các ảnh hưởng của nó đối với sức khỏe con người.

BPA là gì?

BPA (bisphenol A) là một hóa chất được thêm vào nhiều sản phẩm thương mại, bao gồm hộp đựng thực phẩm và các đồ đạc vệ sinh cá nhân.

Mặc dù được phát hiện lần đầu tiên vào những năm 1890 nhưng mãi đến năm 1950, các nhà khoa học mới nhận ra rằng trộn BPA vào những hợp chất khác có thể gia tăng độ đàn hồi và bền dẻo của sản phẩm. 

Ngày nay, nhựa có chứa BPA thường được sử dụng trong hộp đựng thực phẩm, bình sữa trẻ em và một số vật dụng khác.

BPA cũng được sử dụng để sản xuất nhựa epoxy. Loại nhựa này thường được dùng để làm lớp lót bên trong của hộp đựng thực phẩm nhằm giữ cho kim loại không bị ăn mòn.

Tóm tắt: BPA là một hợp chất tổng hợp được tìm thấy trong nhiều loại nhựa, cũng như trong lớp lót của hộp đựng thực phẩm.

Sản phẩm nào có chứa BPA?

Các sản phẩm phổ biến có thể chứa BPA bao gồm:

• Các mặt hàng được đóng gói trong hộp nhựa
• Thực phẩm đóng hộp
• Đồ dùng vệ sinh cá nhân
• Sản phẩm vệ sinh phụ nữ
• Biên lai in nhiệt
• Đĩa CD và DVD
• Mặt hàng điện tử gia dụng
• Mắt kính
• Thiết bị thể thao
• Chất trám răng

Thực phẩm được đóng gói trong hộp nhựa có thể chứa BPA. Nguồn ảnh: www.kompas.com

Tuy nhiên, ngay cả BPS và BPF ở nồng độ nhỏ cũng có thể phá vỡ chức năng của tế bào tương tự như BPA. Do đó, sử dụng các sản phẩm chai lọ nhựa dán nhãn không chứa BPA chưa phải là một giải pháp đúng đắn. 

Các sản phẩm nhựa có dán nhãn tái chế số 3 và 7 hoặc có chữ “PC” có thể chứa BPA, BPS hoặc BPF.

Tóm tắt: BPA và các chất thay thế - BPS và BPF - có thể được tìm thấy trong rất nhiều sản phẩm, thường được dán nhãn với mã tái chế số 3 hoặc 7 hoặc có chữ “PC”.

BPA xâm nhập vào cơ thể bạn như thế nào?

Nguồn tiếp xúc chủ yếu với BPA chính là thông qua chế độ ăn uống. 

Trong quá trình sản xuất, không phải toàn bộ lượng BPA đểu có liên kết chắc chắn với hộp đựng. Do đó, một lượng nhỏ BPA thoát ra khỏi bề mặt và tiếp xúc với vật phẩm bên trong hộp (ví dụ như thức ăn, đồ uống,...). 

Ví dụ, một nghiên cứu gần đây cho thấy mức BPA trong nước tiểu giảm 66% sau 3 ngày khi những người tham gia tránh sử dụng các loại thực phẩm đóng gói.

Ở một nghiên cứu khác, người tham gia sử dụng một phần súp tươi hoặc súp đóng hộp mỗi ngày và kéo dài trong 5 ngày. Kết quả cho thấy, lượng BPA xác định được trong nước tiểu của những người tiêu thụ súp đóng hộp cao hơn 1,221% so với những người ăn thực phẩm tươi sạch.

Ngoài ra, Tổ chức Y tế Thế giới báo cáo rằng mức BPA ở trẻ bú sữa mẹ thấp hơn tới 8 lần so với trẻ được cho bú sữa công thức bằng bình bú có chứa BPA.

Tóm tắt: Chế độ ăn uống - đặc biệt là thực phẩm đóng hộp - là nguồn BPA lớn nhất. Trẻ bú sữa công thức từ bình sữa chứa BPA cũng có hàm lượng BPA cao trong cơ thể.

BPA có gây hại cho sức khỏe không?

Nhiều chuyên gia khẳng định rằng BPA có hại - nhưng một số chuyên gia khác lại không chấp thuận ý kiến này.

Sau đây là tác dụng của BPA trong cơ thể và lý do tại sao những ảnh hưởng đến sức khỏe của nó vẫn còn gây tranh cãi.

Cơ chế sinh học của BPA

BPA được cho là có cấu trúc và chức năng tương tự hormone estrogen.

Do cấu trúc tương tự như estrogen, BPA có thể liên kết với các thụ thể estrogen và ảnh hưởng đến các quá trình của cơ thể, chẳng hạn như tăng trưởng, sửa chữa tế bào, phát triển bào thai, năng lượng hoạt động và sinh sản.

Ngoài ra, BPA cũng có thể tương tác với các thụ thể hormone khác, chẳng hạn như các thụ thể tuyến giáp, từ đó làm thay đổi chức năng của chúng.

Cơ thể nhạy cảm với những thay đổi về nồng độ hormone, đó là lý do tại BPA có cấu trúc và chức năng tương tự estrogen được cho là gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Sự tranh cãi về BPA

Trước những thông tin trên, nhiều người băn khoăn không biết có nên cấm BPA hay không.

Việc sử dụng BPA đã bị hạn chế ở Liên minh châu Âu, Canada, Trung Quốc và Malaysia - đặc biệt là trong các sản phẩm dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Một số bang của Hoa Kỳ cũng áp dụng luật cấm, nhưng vẫn chưa có quy định liên bang.

Vào năm 2014, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đã công bố báo cáo mới nhất, trong đó xác nhận giới hạn phơi nhiễm hàng ngày của những năm 1980 là 50mcg/kg cân nặng và kết luận rằng BPA an toàn ở mức cho phép.

Tuy nhiên, nghiên cứu ở động vật gặm nhấm cho thấy tác động tiêu cực của BPA ở mức thấp hơn nhiều - chỉ 10mcg/kg cân nặng mỗi ngày.

Hơn nữa, nghiên cứu ở khỉ cho thấy lượng BPA ở mức độ tương đương với ở  người gây ảnh hưởng đến sinh sản.

Một khảo sát tiết lộ về việc các nghiên cứu được tài trợ bởi các công ty công nghiệp không cho thấy bất kỳ ảnh hưởng xấu nào của BPA. Trong khi đó, có đến 92% các nghiên cứu không nhận được sự tài trợ từ các công ty công nghiệp tìm thấy những tác động tiêu cực của BPA đối với sức khỏe.

Tóm tắt: BPA có cấu trúc tương tự như hormone estrogen. Do đó, nó có thể liên kết với các thụ thể estrogen, ảnh hưởng đến nhiều chức năng của cơ thể.

BPA có thể gây vô sinh

BPA có thể ảnh hưởng đến một số khía cạnh của khả năng sinh sản.

Một nghiên cứu đã quan sát thấy rằng những phụ nữ bị sảy thai thường xuyên có lượng BPA trong máu cao hơn khoảng 3 lần so với những phụ nữ đẻ con khỏe mạnh.

Hơn nữa, các nghiên cứu về phụ nữ đang sử dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản cho thấy những người có mức BPA cao hơn có tỷ lệ sản xuất trứng thấp hơn và khả năng mang thai thấp hơn tới hai lần.

Trong số các cặp vợ chồng sử dụng kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), những người đàn ông có nồng độ BPA cao tạo ra phôi chất lượng thấp hơn từ 30–46%.

Một nghiên cứu khác cho thấy rằng những đàn ông có mức BPA cao hơn bình thường 3-4 lần có nồng độ và số lượng tinh trùng thấp.

Ngoài ra, nam giới làm việc trong các công ty sản xuất BPA ở Trung Quốc cho biết khó cương dương gấp 4,5 lần và ít thỏa mãn tình dục hơn so với những người đàn ông khác.

Mặc dù những tác động kể trên cũng đáng chú ý, một số đánh giá gần đây đồng ý rằng cần có nhiều nghiên cứu hơn để củng cố những nhận định trên.

Tóm tắt: Một số nghiên cứu cho thấy BPA có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản của cả nam và nữ.

Ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Hầu hết các nghiên cứu đã quan sát thấy rằng trẻ em sinh ra từ những người mẹ tiếp xúc với BPA tại nơi làm việc trung bình nhẹ hơn 0,2 kg so với trẻ có mẹ không bị phơi nhiễm.

Trẻ em được sinh ra từ cha mẹ tiếp xúc với BPA cũng có khoảng cách từ hậu môn đến cơ quan sinh dục ngắn hơn, điều này càng cho thấy tác động nội tiết tố của BPA trong quá trình phát triển thai nhi.

Ngoài ra, những đứa trẻ được sinh ra từ những bà mẹ có nồng độ BPA cao hơn thường tăng động, lo lắng và trầm cảm hơn. Những trẻ này cũng có phản ứng cảm xúc cao hơn 1,5 lần và hung hăng gấp 1,1 lần so với trẻ bình thường.

Cuối cùng, phơi nhiễm BPA trong giai đoạn đầu đời cũng được cho là ảnh hưởng đến sự phát triển của tuyến tiền liệt và tuyến vú, cụ thể là làm tăng nguy cơ gây ung thư.

Tuy nhiên, dù có nhiều nghiên cứu trên động vật cho thấy tác động tiêu cực của BPA tới sức khỏe nhưng những nghiên cứu ở người ít cho thấy điều này. 

Tóm tắt: Tiếp xúc với BPA trong giai đoạn đầu đời có thể ảnh hưởng đến cân nặng khi sinh, sự phát triển nội tiết tố, hành vi và tăng nguy cơ ung thư trong tương lai.

Mối liên quan giữa BPA với bệnh tim mạch và đái tháo đường type 2

Các nghiên cứu ở người cho thấy những người có nồng độ BPA cao làm tăng 27-135% nguy cơ mắc bệnh cao huyết áp. 

Hơn thế nữa, một cuộc khảo sát ở 1455 người Mỹ cho thấy những người có nồng độ BPA cao hơn có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn 18–63% và nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường cao hơn 21–60%.

BPA làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Nguồn ảnh: www.indushealthplus.com

Trong một nghiên cứu khác, mức BPA cao hơn có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2 cao hơn 68–130%.

Những người có nồng độ BPA cao có nguy cơ kháng insulin cao hơn 37%, nguyên nhân chính gây ra hội chứng chuyển hóa và bệnh đái tháo đường type 2.

Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại không tìm thấy mối liên hệ giữa BPA và các bệnh này.

Tóm tắt: Nồng độ BPA cao có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2, huyết áp cao và bệnh tim mạch.

Tăng nguy cơ béo phì 

Phụ nữ béo phì có thể có nồng độ BPA cao hơn 47% so với những phụ nữ có cân nặng bình thường.

Một số nghiên cứu cũng báo cáo rằng những người có nồng độ BPA cao có khả năng béo phì cao hơn 50–85% và có vòng eo lớn hơn 59% - mặc dù không phải tất cả các nghiên cứu đều chấp thuận kết quả này. 

Điều thú vị là các nghiên cứu ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng cho kết quả tương tự.

Mặc dù việc phơi nhiễm với BPA trước sinh có liên quan đến việc tăng cân ở động vật, nhưng điều này vẫn chưa thực sự được xác nhận ở người.

Tóm tắt: Phơi nhiễm với BPA có liên quan đến việc tăng nguy cơ béo phì và tăng vòng eo. Tuy nhiên, vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định thêm.

Các vấn đề sức khỏe khác

Phơi nhiễm BPA cũng có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe sau:

• Hội chứng buồng trứng đa nang: Những phụ nữ mắc bệnh đa nang buồng trứng có nồng độ BPA cao hơn đến 46% so với những phụ nữ khỏe mạnh. 
• Sinh non: Phụ nữ có nồng độ BPA cao trong thai kỳ có nguy cơ sinh non trước 37 tuần cao hơn 91%.
• Hen suyễn: Việc phơi nhiễm trước khi sinh với BPA có liên quan đến rủi ro mắc chứng thở khò khè cao hơn 130% ở trẻ dưới 6 tháng tuổi. Việc bị phơi nhiễm với BPA khi còn nhỏ làm tăng nguy cơ kéo dài chứng thở khò khè. 
• Chức năng gan: Mức BPA cao có liên quan đến việc làm tăng 29% rủi ro khiến cho men gan bất thường.
• Chức năng miễn dịch: Nồng độ BPA cao có thể góp phần làm suy giảm miễn dịch.
• Chức năng tuyến giáp: Nồng độ BPA cao có liên quan đến mức độ bất thường của hormone tuyến giáp, làm suy giảm chức năng tuyến giáp. 
• Chức năng não: Những con khỉ xanh Châu Phi sau khi được cho tiếp xúc với chất BPA (đã được đánh giá tính an toàn bởi Cục Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ) cho thấy sự mất liên kết giữa các tế bào não.

Tóm tắt: Phơi nhiễm với BPA cũng có liên quan đến một số vấn đề sức khỏe khác, chẳng hạn như các vấn đề về não, gan, tuyến giáp và miễn dịch. Vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu để làm rõ những vấn đề này.

Làm thế nào để hạn chế phơi nhiễm với BPA?

Những tác động tiêu cực của BPA lên sức khỏe con người dù chưa được làm rõ, nhưng rất nhiều người cho rằng hạn chế tiếp xúc với BPA là vô cùng cần thiết. 

Mặc dù việc loại bỏ hoàn toàn BPA là không thể, nhưng có một số cách hiệu quả để giảm mức độ phơi nhiễm:

• Hạn chế sử dụng thực phẩm đóng gói: Bạn nên chọn các loại thực phẩm tươi sống. Tránh xa thực phẩm đóng hộp hoặc thực phẩm được đóng gói trong hộp nhựa có dán nhãn tái chế số 3 hoặc 7 hoặc các chữ cái “PC”.
• Uống nước từ chai thủy tinh: Mua nước đựng trong chai thủy tinh thay vì chai nhựa và sử dụng bình đựng nước bằng thủy tinh thay vì bằng nhựa.
• Tránh xa các sản phẩm chứa BPA: Hạn chế tiếp xúc với biên lai nhiệt vì chúng có chứa hàm lượng BPA cao.
• Lựa chọn đồ chơi cho trẻ: Lựa chọn các đồ chơi bằng nhựa không chứa BPA - đặc biệt là đối với những đồ chơi mà trẻ dễ cho vào miệng.
• Không dùng đồ nhựa trong lò vi sóng: Sử dụng hộp đựng thức ăn bằng thủy tinh khi cho vào lò vi sóng.
• Mua sữa bột công thức cho trẻ sơ sinh: Một số chuyên gia khuyến cáo nên sử dụng sữa bột thay cho sữa pha sẵn vì chất lỏng có nhiều khả năng hấp thụ BPA hơn từ hộp đựng.

Tóm tắt: Có một số cách đơn giản để hạn chế tiếp xúc với BPA từ chế độ ăn uống và môi trường xung quanh.

Tổng kết

Dựa trên các bằng chứng sáng tỏ về tác hại của BPA, việc hạn chế tiếp xúc với BPA là vô cùng cần thiết. 

Đặc biệt, phụ nữ mang thai càng nên tránh tiếp xúc với BPA, nhất là trong giai đoạn đầu của thai kỳ.

Tuy nhiên. bạn cũng không cần quá lo lắng nếu thỉnh thoảng uống nước từ chai nhựa có nhãn "PC" hoặc ăn đồ hộp.

Dù vậy, việc hạn chế sử dụng các vật dụng làm bằng nhựa và thay vào đó sử dụng các loại không chứa BPA chỉ là việc làm vô cùng đơn giản nhưng lại có thể mang lại những lợi ích sức khỏe to lớn.

Nên duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh với thực phẩm tươi sạch, nguyên chất, đó là một hành động đơn giản để hạn chế tiếp xúc với BPA.